نقد مکتبی داستان های محمود دولت آبادی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 4، شماره 13، اسفند 1391، صفحه 41-74   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسنده

کیومرث رحمانی^*

عضو هیات علمی دانشگاه پیام نور

چکیده

مکتب ادبی ناتورالیسم[1]در نیمه­ی دوم سده­ی نوزدهم میلادی در فرانسه توسط «امیل زولا[2]»، رمان­نویس فرانسوی بنیاد گذاشته شد و سپس دامنه­ی نفوذ آن به برخی کشورهای اروپایی و امریکا کشیده شد. این مکتب در پایان امپراتوری دوم در فرانسه با الهام گرفتن از نظرات فلسفی- ادبی «تن[3]»، منتقد بنام فرانسوی و به­تأثیر ریشه­ی دارتر، کارهای بزرگ فیزیولوژیست­ها و پزشکان و طب تجربی «کلود برنار[4]» به وجود آمد. تأثیرپذیری عمده­ی این مکتب از نظر شکل ظاهر از نظریه­های بیولوژیکی «داروین» و هم­چنین کاربرد عقاید فلسفی «اگوست کنت» و... در مطالعات اجتماعی و استعمال عقاید تن در نظریه­های «جبر علمی[5]» در ادبیات است. این­ها (عقاید فلسفی کنت و تن) در تفسیر روابط زندگی بر اساس تحوّلات اجتماعی و تأکید بر دیدگاه­های مربوط به هستی انسان از اصول کاربردی و مهم ناتورالیسم به­شمار می­روند. بر این اساس اعتقاد ناتورالیست­ها این است که انسان تمایل به عینیت دارد و رفتار او مانند کار یک ماشین به­شمار  می­رود و درباره­ی آن مثل یک ماشین قضاوت اخلاقی ناممکن می­شود؛ چراکه به حکم عوامل سه­گانه­ی وراثت و محیط و لحظه محتوم است؛ از این­رو می­توان با داشتن دانشی از مکانیزم پدیده­های فطری در انسان قطعات متحرکه­ی ظهور عقلانی و احساساتی­اش را تحت تأثیر و نفوذ وراثت و محیط و لحظه نشان داد و هم­چنان­که یک دانشمند طبیعی در سلسله حوادث و علل و موجبات آن­ها تحقیق می کند، در ادبیات نیز چنین تحقیقی لازم و عملی است؛ زیرا هنرمند هم مانند شیمی­دان و زیست­شناس یا فیزیک­دان می­تواند با مواد کارش «تجربه» کند. در این مقاله سعی شده است داستان­های ناتورالیستی آثار محمود دولت آبادی، شناسایی و در حدّ توان شرح و بررسی شود؛ تا از این دریچه بهتر بتوان به­ جهان­بینی و دنیای اندیشه­ی این نویسنده­ی توانمند نظری افکند. با این تعریف که ناتورالیسم نویسندگان ایران- نه به­تمام و کمال- تأثیرپذیر از ناتورالیسم نویسندگان غربی،  به­ویژه نویسندگان آمریکا و فرانسه است.



[1]. naturalism


[2]. Emil zola


[3]. Taine


[4]. Claude Bevnard


[5]. Determinism

کلیدواژه‌ها

ادبیات تطبیقی؛ ناتورالیسم؛ ناتورالیست؛ ناتو- رئالیست1؛ نویسندگان غربی؛ ادبیات داستانی ایران؛ محمود دولت آبادی

مراجع

1- اسحاقیان، جواد. (1383)، کلیدر، رمان حماسه و عشق، تهران، نشر گل‌آذین.

2- تروایا، هانری. (1377)، زولا، ترجمه­ی نادعلی همدانی، تهران، نشر البرز.

3- چهلتن، امیرحسن و فریاد فریدون. (1373)، ما نیز مردمی هستیم (گفت‌وگو با محمود دولت­آبادی)، چاپ دوم، تهران، نشر چشمه و نشر پارسی.

4- دستغیب، عبدالعلی. (1378)، نقد آثار محمود دولت آبادی، تهران، انتشارات ایما.

5- دولت­آبادی محمود (1383)، آن مادیان سرخ یال، تهران، مؤسّسه‌ی انتشارات نگاه.

6- ــــــــــــــــ. (1384)، ادبار و آینه، تهران، مؤسّسه‌ی انتشارات نگاه.

7- ــــــــــــــــ. (1382)، از خم چمبر، تهران، مؤسّسه‌ی انتشارات نگاه.

8- ــــــــــــــــ. (1380)، روزگار سپری­شده‌ی مردم سالخورده، اقلیم­باد، چاپ ششم، تهران، نشر چشمه و فرهنگ معاصر.

9- ــــــــــــــــ. (1380)، روزگار سپری­شده‌ی مردم سالخورده، برزخ­خس، چاپ سوم، تهران، نشر چشمه و فرهنگ معاصر.

10- ــــــــــــــــ. (1379)، روزگار سپری­شده‌ی مردم سالخورده، پایان­جغد، تهران، نشر چشمه و فرهنگ معاصر.

11- ــــــــــــــــ. (1383)، روز و شب یوسف، تهران، مؤسّسه‌ی انتشارات نگاه.

12- ــــــــــــــــ. (1382)، سفر، تهران، مؤسّسه‌ی انتشارات نگاه.

13- ــــــــــــــــ. (1382)، سلوک، چاپ چهارم، تهران، نشر چشمه و فرهنگ معاصر.

14- ــــــــــــــــ. (1368)، کارنامه‌ی سپنج، تهران، انتشارات بزرگ­مهر (در 3 جلد).

15- ــــــــــــــــ. (1363)، کلیدر، چاپ سوم، تهران، نشر پارسی و فرهنگ معاصر (در 10 جلد).

16- سیّدحسینی، رضا. (1381)، مکتب‌های ادبی، چاپ یازدهم (چاپ اول تحریر جدید)، تهران، انتشارات نگاه (جلد دوم).

17- فورست، لیلیان و اسکرین پیتر. (1376)، ناتورالیسم، ترجمه­ی حسن افشار، چاپ دوم، تهران، نشر مرکز.

18- قره باغی، علی اصغر. (1383)، واژگان و اصطلاحات فرهنگی، تهران، سوره مهر.

19- قربانی، محمّدرضا. (1373)، نقد و تفسیر آثار محمود دولت آبادی، تهران، نشر آروین.

20- میر‌صادقی، جمال. (1382)، داستان­نویس‌های نام‌‌آور ایران، تهران، نشر اشاره.