ترکیبات اضافی محل تلاقی دستور زبان با دانش بلاغت و سبک شناسی(بر پایة کلیله و دمنه)

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 7، دوره 9، شماره 31، شهریور 1396، صفحه 141-165   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

سامره شاهگلی^{* 1}؛ محمد مجوزی²

¹کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زابل

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زابل

چکیده

یکی از امکانات چشمگیر زبان فارسی، در ترکیبات اضافی یعنی در رابطة مضاف و مضاف‌الیه تظاهر می‌کند. به این معنی که از ترکیب مضاف و مضاف‌الیه، همیشه مفهوم واحد و یکسانی به دست نمی‌آید، بلکه روابط مختلفی از قبیل مالکیت، اختصاص، تشبیه و... میان آنها برقرار است و این باعث شده دستور نویسان از دیدگاه‌های گوناگون و ملاک‌های متنوع تقسیم‌ بندی‌هایی از اضافه و انواع آن ارائه دهند که آشفته و نامنظم است و با معیارها و حوزه‌های زبانی و دستوری همخوانی ندارد. در این پژوهش ابتدا به بررسی ماهیّت و ارزش انواع ترکیبات اضافی و همچنین رابطة آنها با دانش‌هایی نظیر بلاغت و سبک‌شناسی پرداخته شده و سپس این ترکیبات در شاخص‌ترین کتاب نثر فنی، یعنی کلیله و دمنه مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجة این پژوهش بیانگر آن است که تقسیم‌بندی زبان‌شناسان از اضافه، بر اساس ملاک‌ها و معیارهای معنایی و ادبی است نه صوری و ساختاری که صرفاً به دستور زبان مربوط شود. همچنین کاربرد آنها در شعر و متون ادبی بیشتر و بارزتر است تا در زبان روزمره مردم  که دستور زبان به آن می پردازد.

کلیدواژه‌ها

دستور زبان؛ ترکیبات اضافی؛ بلاغت؛ سبک‌شناسی؛ کلیله و دمنه

مراجع

-انوری، حسن،(1386)،  دستور زبان فارسی2، چ شانزدهم، تهران، انتشارات دانشگاه پیام نور.

2-انزابینژاد،رضا، (1372)، تصحیحمقاماتحمیدی، چدوم،تهران، مرکزنشردانشگاهی.

3-ارژنگ، غلامرضا، (1387)، دستور زبان فارسی امروز، چ هفتم، تهران، نشر قطره.

4- باطنی، محمدرضا، (1380)، توصیف ساختمان دستوری زبان فارسی بر بنیاد یک نظریة عمومی، تهران، امیرکبیر.

5- بهار، محمدتقی، (1375)، سبک شناسی، 3ج. چ هشتم، تهران، امیر کبیر.

6- پیشگر، احد، (1381)، بدیع بر بنیاد آثار سعدی، چ اول، اردبیل، نیک آموز.

7-حسینی، امیر؛ رضوانی، وجیهه، (1392)، (حروف اضافه در وابسته‌های ناهماهنگ ترکیبات‌اضافی زبان روسی در آیینة زبان فارسی)، فصلنامة جستارهای زبانی. د4. ش4. زمستان. صص69-85.

8-حسینی، حسن، (1380)، (اضافه و ترکیب‌اضافی در شعر بیدل)، فصلنامة ادبیات و زبانها. ش29. زمستان، صص29-22.

9-رامپوری، محمد بن جلال الدین، (1375)،  فرهنگ غیاث الغات، به کوشش منصور ثروت، تهران، انتشارات امیر کبیر.

10-رحیمیان، جلال، (1389)، ساخت زبان فارسی، شیراز، انتشارات دانشگاه شیراز.

11-سلطانی، علی، (1376)، از کلمه تا کلام، چ ششم. تهران، انتشارات مبتکران.

12-شریعت، محمد جواد، (1367)، دستور زبان فارسی، تهران، اساطیر.

13-شرتونی، رشید، (1381)،  شرح مبادی العربیه، ج4، مترجم علی حسینی، چ هشتم، قم، نشر دار السلام.

14-شمیسا، سیروس، (1383)،  بیان و معانی، چ هشتم، تهران، فردوس.

15ــــــــــــــــــ، (1387)، کلیات سبک شناسی، تهران، فردوس.

16-صدقی، حامد؛ پیرانی شال، علی؛ فلاحتی، صغری؛ امیدوار، احمد، (1391)،  (رابطة علم معانی با سبک‌شناسی)، فصلنامة ادبیات و زبانها. ش8. تابستان. صص177-159.

17-طبیبیان، حمید، (1388)، برابرهای علوم بلاغت در فارسی و عربی، چ اول، تهران، انتشارات امیر کبیر.

18-عاصی، مصطفی، (1371)،  (نقش ترکیب در گسترش واژگان زبان فارسی با نگرشی بر آثار نظامی)، فصلنامة فرهنگ. ش10. پاییز. صص297-316.

19- علوی‌مقدم، مهیار، (1377)،  نظریه‌های نقد ادبی معاصر، چ اول، تهران، سمت.

20-فیروزی، نوید؛ دادفر، مجید، (1388)، (باز اندیشی در اصطلاح و تقسیم«اضافه های مجازی»)، فصلنامة زبان و ادب پارسی. ش39. بهار. صص 39-31.

21-لازار، ژیلبر، (1384)، دستور زبان فارسی معاصر، ترجمة مهستی بحرینی، چ اول، تهران، هرمس.

22-محبّتی، مهدی، (1380)،  بدیع نو، چ اول، تهران، انتشارات سخن.

23-مینوی طهرانی، مجتبی، (1375)، تصحیح و توضیح کلیله و دمنه، چ چهاردهم، تهران، انتشارات سپهر.

24-معین، محمد، (1361)،  اضافه، چ سوم، تهران، انتشارات امیر کبیر.

25-مهیار، محمد، (1376)،  فرهنگ دستوری، چ اول، تهران، نشر میترا.

26-نجفی، ابوالحسن، (1376)،  مبانی زبان شناسی و کاربرد آن در زبان فارسی، تهران، نیلوفر.

27-یاسمی، رشید و دیگران، (1380)، دستور زبان پنج استاد، زیر نظر سیروس شمیسا، چ پنجم، تهران، فردوس.

28-یوسفی، حسین علی، (1379)، دستور زبان فارسی1و2، چ دوم، تهران، نشر روزگار.