ترجمۀ شاهنامه و تأثیر آن در آثار هوگو، لامارتین و کوپه

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 6، شماره 18، خرداد 1393، صفحه 47-74   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسنده

معصومه زندی^*

استادیار گروه زبان و ادبیات فرانسه، واحد همدان ،دانشگاه آزاد اسلامی، همدان، ایران

چکیده

شاهنامه یکی از بزرگترین آثارِِ حماسیِ ایران و جهان به شمار می رود. این اثر شگرف تأثیر بسیاری بر آثار شعرا و نویسندگانِ سایر ملل، خصوصاً ادبا و اندیشمندان فرانسوی نهاده است. این مقاله که مقاله ای توصیفی- تحلیلی است، نخست از ترجمه­ی شاهنامه سخن می گوید، سپس به بررسی تأثیر آن در آثار هوگو، لامارتین و کوپه می پردازد. در میان شاهکارهای بسیارِ ادبیات فارسی، شاهنامه بیش از بقیه­ی آثار مورد توجه و علاقه­ی فرانسویان قرار گرفت. این علاقه به حدّی بود که خاورشناسان فرانسوی را به ترجمه­ی این اثر وا داشت. لوئی لانگلس شرق شناسِ فرانسوی، اولین ادیبی بود که بخش هایی از شاهنامه را به فرانسه برگرداند. پس از لانگلس، ژاک دو والنبورگ، خاور شناس دیگری از کشور اتریش به ترجمه­ی شاهنامه همّت گمارد. اما مرگ او در سال 1806 کار ترجمه را ناتمام گذاشت. ژول مُل تنها مترجمی بود که توانست پس از چهل سال تلاش کلّ شاهنامه را به فرانسه بر گرداند. ترجمۀ شاهنامه تحوّلی عمیق در آثار شعرا و نویسندگان فرانسه، خصوصاً شعرای مکتب رمانتیک و پارناس ایجاد کرد. هوگو افسانه­ی قرون را سرود؛ و نیز بسیاری از ابیات شاهنامه را در شرقیّات خود آورد. لامارتین زندگیِ مردانِ بزرگ را پدید آورد و کوپه شعر « دو قبر»، یکی از معروف ترین اشعار مجموعه آثارش را سرود. انجام این پژوهش و پژوهش­هایی از ین قبیل، به ما کمک می کند با دید و بینشی نو در آثار گذشتگانِ خود تأمل کنیم و عناصر مهّم و  قابل بهره برداریِ ادبیات خود را باز شناسیم و نیز سخنوران بزرگِ کشور خود رادرآیینۀ ملل دیگر ببینیم.

کلیدواژه‌ها

شاهنامه؛ فردوسی؛ هوگو؛ لامارتین؛ کوپه

مراجع

افشار، ایرج .(1382). کتاب­شناسیفردوسی. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.

براون، ادوارد .(1333). تاریخ ادبی ایران. جلد اول، ترجمۀ علی پاشا صالح، تهران: ابن سینا.

تاورنیه، ژان باتیست .(1336). سفرنامه. ترجمۀ ابوتراب نوری و نظم الدوله، چاپ دوم، با تجدیدنظر کلی و تصحیح دکتر حمید شیرانی، اصفهان.

خالقی مطلق، جلال .(1372). گل­رنج­هایکهن (برگزیدة مقالات دربارة شاهنامة فردوسی). به کوشش علی دهباشی، تهران: مرکز.

صفا، ذبیح ا... .(1363-1342). تاریخ ادبیات در ایران. 5 جلد، تهران: انتشارات ابن­سینا، دانشگاه تهران، فردوسی.

————— .(1363). حماسه سرایی در ایران. چاپ چهارم، تهران: امیر کبیر.

فردوسی، ابوالقاسم .(1363). شاهنامه. چاپ ژول مُل، تهران: شرکت سهامی کتاب های جیبی، چاپ سوم، 7 جلد + 1 جلد دیباچه، ترجمۀ جهانگیر افکاری.

————— .(1386). شاهنامه. تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: مرکز دایرة المعارف بزرگ اسلامی.

هورکاد، برنار .(1370). ایرانشناسی در فرانسه. ترجمۀ مرتضی اسعدی، نشر دانش، دورۀ دوازدهم، شمارۀ دوم.

 

1. Ampère, Jean-Jacques (1956), Les sciences et les lettres en Orient, Paris.

 

1. Atkinson, James (1900), Shahnameh, Oriental Literature, the Literature of  Persia, Vol. I. New York.

 

1. Bonnard, Abel (1934), "Hommage des poètes français à Firdousi", in Millénaire de Firdousi à Paris, publication de la Société des Etudes Iraniennes, nْ 11, Paris.

 

1. Bricteux, Auguste (1934-1935), Firdousi et le Châh-Nâmeh, suivi de «Les amours de zâl et de Roudâbeh», traduit en vers blancs dans le mètre de ľoriginal, Bruxelles.

 

1. —————  (1938), Roustem et Sohrab, épisode du Livre des rois de Firdousi, Paris: Liège.

 

1. Brown, Wallace C. (1952), "The Persian Poetry in England", Comparative Literature, IV. 2 . Spring.

 

1. Buckler, F. W. (1935), "Firdausi’s Shahnamah and the Genealogia Regni Dei", supplement to Journal of American Oriental Society. I.

 

1. Champion, (1790), The Poems of  Ferdosi. Calcutta.

 

1. Coppée, François (1892), Oeuvres complètes, Poésie II, Paris.

 

1. Delvau, Alfred (1869), Rustem, roman de chevalerie persan, Paris.

 

1. Ferdowsī, Abolghassem (1995), Šāhnāmeh, huitième édition, Téhéran: édition Amir Kabir.

 

1. —————  (1979), Le livre des Rois, traduit du persan par Jules Mohl, choix et présentation de Gilbert Lazard, Paris: Sindbad.

 

1. Gharavi, Mohammad (1964), Le portrait des Iraniens dans les ouvrages français du XVII^e siècle, Thèse dactylographiée présentée à la Sorbonne.

 

1. Honarmandi, Hassan (1968), Recherche sur André Gide et la littérature persane, thèse dactylographiée soutenue à la Sorbonne.

 

1. Hubert, Paul (1953), Observations sur le vocabulaire arabe du Shâhnâmeh de Firdousi, Neuchâtel.

 

1. Hugo, Victor (1967- 1970), Oeuvres complètes, édition chronologique Publiée sous la direction de Jean Massin.

 

1. ————— (1911), Oeuvres complètes, édition Imprimerie Nationale, t. XI.

 

1. ————— (1992), Les Orientales, Les Feuilles d'automne, Paris: Gallimard.

 

1. ————— (1962), La légende des siècles, annotée par André Dumas, Paris: Garnier.

 

1. Lamartine, Alphonse de (1856), Vie des grands hommes, Homère, Rustam…, Paris.

 

1. Langlès, Louis (1788), Contes, fables et sentences, . . . avec une analyse de Ferdoussy sur les rois de Perse, Paris.

 

1. Lanson, G. et Tuffrau, P. (1931), Histoire de la littérature française, Paris.

 

1. Levy, Reuben  (1967),  Epic of the Kings: Shah-name, Chicago University  Press.

 

1. Martino, Pierre (1906), ĽOrient dans la littérature française au XVII^e et au XVIII^e siècles, Paris.

 

1. Massé, Henri (1935), Les épopées persanes, Firdousi et ľépopée nationale, Paris.

 

1. Mohl, Jules (1838-1876), Le livre des rois d'Aboul Qasim Firdousi, Publié, traduit et commenté par… Paris.

 

1. Patris, René (1948), La guirlande de l´Iran, Paris.

 

1. Pichois, Cl. et Rousseau, A. M. (1908), La littérature comparée, Paris.

 

1. Quatremère, Etieen (1838, 1840, 1841), «Le livre des rois, traduit par Jules Mohl» in Journal des Savants.

 

1. Sainte -Beuve, Charles Auguste (1850), Premiers Lundis, Paris.

 

1. Samsami, Nayyereh (1936), L’Iran dans la littérature française, Paris.

 

1. Tavernier, Jean-Baptiste (1676), Les six voyages de …en Turquie, en Perse et aux Indes Orientales, Paris.

 

1. Wallenbourg, Jacques de (1810), Notice sur le Schah-Nameh de Ferdoussy et traduction de plusieurs pièces relatives á ce poème, ouvrage posthume, publiée par A. de Bianchi, Vienne.