نماد «مسیح (ع)» در شعر احمد شاملو و بدر شاکر السیاب (بررسی تطبیقی دو شعر «مرد مصلوب» و «المسیح بعد الصلب»)

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 5، دوره 6، شماره 18، خرداد 1393، صفحه 95-118   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

داود نجاتی^{* 1}؛ سحر گرگی²؛ عفت مردانی²

¹مدرس دانشگاه پیام نور دانشجوی دکتری زبان و ادبیات عرب دانشگاه اصفهان

²دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه شیراز

چکیده

سرگذشت پیامبران از دیرباز به عنوان یکی از مفاهیم مؤثّر در ادبیات مورد توجه و اقبال شاعران قرار گرفته است. حضرت مسیح (ع) یکی از مهم ترین شخصیت­های مذهبی است که مفاهیم شاعرانه و خیال­انگیز فراوانی در ادبیات به ایشان اختصاص یافته است. داستان زندگی و بردار شدن مسیح از موضوعاتی است که شاعران طلایه­دار شعر نو در ادبیات پارسی و عربی هر یک از زاویه­ی دید خود به آن نگریسته و با ابزارها و فضاهای تکنیکی و هنری شعر خویش به این موضوع پرداخته­اند. در ذهن احمد شاملو و بدر شاکر السیاب، به عنوان دو پیشگام و پیشاهنگ شعر معاصر، این داستان به صورتی کاملاً بکر و تازه بازآفرینی و واکاوی شده است. این پژوهش، کوششی در بررسی تطبیقی دو شعر «مرد مصلوب» از شاملو و «المسیح بعد الصلب» از سیاب، در راستای رسیدن به رویکرد و نگاه این دو شاعر به مسائل و مشکلات جامعه، در ورای قرار دادن نقاب مسیح بر چهره خود است. روایت مونولوگ­های مسیح در هر دو شعر، پژواک گفتگوهای درونی انسانی خردورز، متعهّد و تمام اجتماعی است که خویشتن را در راه تعهدات و آرمان­هایش فدا می­کند تا جانِ کلام و پیام خود را به دیگر انسان­ها تسرّی بخشد. با این تفاوت که در روایت سیاب، مرگ بر صلیب مسیح (ع)، پایان داستان ایشان تلقّی نمی­شود و شاعر محور اصلی شعر خود را بر نوزایی و رستاخیز بنا نموده؛ که این موضوع در روایت شاملو با صراحت کمتری مطرح گردیده است.

کلیدواژه‌ها

مسیح؛ شاملو؛ سیاب؛ نماد

مراجع

1-     پروینی، خلیل و دیگران .(1390). «بررسی تطبیقی مسیح (ع) در شعر ادونیس و شاملو»، جستارهای ادبی، شماره 7.

2-     پورنامداریان، تقی. (1381). سفر در مه. تهران: نگاه.

3-   پورنامداریان، تقی و محمّد خسروی شکیب .(1387ش). «دگردیسی نمادها در شعر معاصر»، تهران: دو فصلنامه علمی پژوهشی پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره یازدهم.

4-     جوکار، منوچهر و عارف رزیجی .(1390)­.«عناصر و مضامین ترسایی در شعر شاملو». فصلنامه ادب پژوهی، شماره هفدهم.

5-     حسینی خاتون آبادی، محمّد باقر .(1375). ترجمه­ی اناجیل اربعه. چاپ اوّل. به کوشش رسول جعفریان. تهران: نقطه.

6-      حمیدی، سید جعفر .(1366). «تجلی عیسی مسیح در شعر شاعران پارسی گوی»، کیهان فرهنگی، شماره 45.

7-     خادمی کولایی، مهدی .(1386). «نمودهای اساطیری انبیا و آئین­گذاران در شعر شاملو». پیک نور. سال پنجم. شماره سوم.

8-   دادخواه، حسن و محسن حیدری .(1385). «رمانتیسم در شعر بدر شاکر السیاب». نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی کرمان. دوره جدید. شماره 19 (پیاپی 16).

9-   رجائی، نجمه و علی اصغر حبیبی .(1390). «تکنیک نقاب در قصیده­ی «المسیح بعد الصلب» بدر شاکر السیاب». ادب عربی. سال 3. شماره 1 (پیاپی 3).

10- سلاجقه، پروین .(1384). نقد شعر معاصر: امیرزاده­ی کاشی­ها، احمد شاملو. تهران: مروارید.

11- السیاب، بدر شاکر .(2000م). الأعمال الشعریه الکامله. بغداد: دار الحریه للطباعه و النشر.

12- شاملو، احمد .(1383). مجموعه­ی آثار. چاپ پنجم. تهران: نگاه.

13- طاهری، علیرضا و زینب یدملّت .(1390). «جنبه­های نمایشی اشعار احمد شاملو». بوستان ادب. سال سوم. شماره سوم (پیاپی 9).

14- فرزانه، بابک و علی علی محمّدی .(1391). «اسطوره در شعر أدونیس و شاملو». فصلنامه­ی ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی. شماره بیست و نهم.

15- فخری عماره، اخلاص.(1992). الشاعر و هموم الإنسان المعاصر. قاهرة: مکتبة الآداب.

16-  قانونی، حمید رضا .(1387). «مسیحیت در شعر شاملو و مقایسه تطبیقی آن با برخی از شاعرانمعاصرعرب». فصلنامه پیک نور. سال ششم.

17- غنیمی هلال، محمد .( 1373). ادبیات تطبیقی، ترجمه مرتضی آیت­الله زاده، تهران: انتشارات امیرکبیر.