رویکرد علامه طباطبایی به مسئلة نسبیّت معرفت

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 1، دوره 6، شماره 14، دی 1396، صفحه 7-33   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

ابراهیم شیر علی نیا^{* 1}؛ رضا اکبریان²؛ محمد سعیدی مهر²

¹دانشجوی دکتری فلسفه، دانشکده علوم انسانی، تربیت مدرس

²استاد دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

هویت تحوّلی، پیوستگی درونی، وابستگی بیرونی و محدودیت‌های روشی، چهار عامل اصلی نسبیت معرفت هستند. از نظر علامه طباطبایی، نسبیت معرفت با حقیقت علم و معرفت (واقع‌نمایی) سازگار نیست و سخن نسبی‌گرایان در تحلیل نهایی به سخن سوفسطائیان و انکار علم کشیده می‌شود. ازآنجاکه علامه بر فلسفه به­مثابة ابزار گفتگوی عقلی میان همة انسان‌ها تأکید داشته و نقش برجسته‌ای برای حس در فرآیند شناخت قائل هستند، نظریة معرفت ایشان بیشتر در معرض پرسش از نسبیت قرار دارد. در این نوشته، رویکرد علامه طباطبایی درمواجهه با مسئلة نسبیت معرفت، مبتنی بر اصول انکارناپذیر بررسی می‌شود. اصول انکارناپذیر، اصولی هستند که انکار آنها مستلزم اثبات­شان است. اصل واقعیت و اصل علم، به­عنوان اصول انکارناپذیر، مبادی عبور از سفسطه و نسبیت معرفت هستند و اصل تجرّد علم و بازگشت علم حصولی به حضوری، جهان علم را با واقعیت پیوند می‌زند و به لحاظ روش‌شناختی، جهان را در جهان می‌شناسانند. این چهار اصل، ارکان مواجهة علامه طباطبایی با مسئلة نسبیت معرفت هستند.

کلیدواژه‌ها

علامه طباطبایی؛ نسبیت معرفت؛ واقعیت؛ اصول انکارناپذیر

مراجع

ابن‌سینا؛ (1405ق). الشفاءـ المنطق، قم: مرعشی نجفی.

ارسطو؛ (1379) متافیزیک. ترجمه شرف‌الدین خراسانی، چاپ دوم، تهران: حکمت.

افلاطون؛ (1382). ته‌تتوس. در چهاررساله،  ترجمه محمود صناعی، چاپ چهارم، تهران: هرمس.

استیس، و.ت؛ (1386). تاریخ انتقادی فلسفه یونان. ترجمه یوسف شاقول، چاپ دوم، قم: دانشگاه مفید.

همو؛ (1380). فلسفه هگل. ترجمه حمید عنایت، چاپ هفتم، تهران: امیرکبیر.

سهروردی؛ (1380). حکمة‌الاشراق. در مصنفات شیخ اشراق، ج2. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

حائری یزدی، مهدی؛ (1379). نظریه شناخت در فلسفه اسلامی. گردآوری عبدالله نصری، تهران: موسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر.

صدرالدین شیرازی، محمد؛ (1981م). الحکمةالمتعالیة فی الاسفارالاربعةالعقلیة.  چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث‌العربی.

همو؛ (1381). کسر الاصنام الجاهلیة. تصحیح و تعلیق جهانگیری. تهران: بنیاد حکمت صدرا.

طباطبایی، محمد حسین؛ (1364). اصول فلسفه و روش رئالیسم. چاپ دوم، تهران: صدرا.

همو؛ (1330). المیزان‌فی‌تفسیر القرآن. چاپ دوم، قم: اسماعیلیان.

همو؛ (1350). بدایةالحکمة. قم: نشر اسلامی جامعه مدرسین.

همو؛ (1387). برهان، ترجمه و شرح مهدی قوام صفری، چاپ دوم، قم: بوستان کتاب.

همو؛ (1981م). تعلیقات علی الحکمة المتعالیة فی الاسفار الاربعة العقلیة. چاپ سوم، بیروت: دار احیاء التراث العربی.

همو؛ (1363). رساله علم. در دومین یادنامه علامه، تهران: انجمن حکمت و فلسفه اسلامی.

همو؛ (1377). نهایة‌الحکمة. چاپ دوازدهم، قم: نشر اسلامی جامعه مدرسین.

همو؛ (1426ق‌و). رسالة الولایة. فی الانسان و العقیدة، چاپ دوم، قم: باقیات.

همو؛ (1426ق‌و). علی(علیه‌السلام) و الفلسفة الهیة. فی الانسان و العقیدة، چاپ دوم، قم: باقیات.

کاپلستون؛ (1375). تاریخ فلسفه. ترجمه سید جلال‌الدین مجتبوی، چاپ سوم، تهران: سروش.

مصباح، محمدتقی؛ (1405ق). تعلیقة علی‌النهایةالحکمة. قم: مؤسسه در راه حق.

مطهری، مرتضی؛ (1364). شرح اصول فلسفه و روش رئالیسم. چاپ دوم، تهران: صدرا.

Aristotle, 1924, Metaphysics. Ed W.D. Ross. Oxford, 2 vols.

Plato, 1968, Theaetetus…, in Plato's theory of knowledge. translated by Cornford, Francis MacDonald, Third Edition, printed in Great Britain by Lowe and Brydone (Printers) LTD London;