مطالعه ات‌اکولوژیکی درختچه دارویی و با ارزش قره‌قات Ribes biebersteinii در ارسباران، مطالعه موردی: شمال غرب ایران، حوضه مردانقم چای، جنگل ارسباران

اکوسیستم های طبیعی ایران

مقاله 4، دوره 8، شماره 2، شهریور 1396، صفحه 41-55   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

عرفان ذولفقاری^{* 1}؛ محمدرضا مروی مهاجر²؛ قوام الدین زاهدی³

¹استادیار، دانشگاه آزاد اسلامی واحد شبستر.

²استاد، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران

³استاد گروه جنگلداری و اقتصاد جنگل، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران

چکیده

گیاهان دارویی به‌عنوان محصولات غیرچوبی جنگل‌ها، در هر منطقه ای به‌عنوان ذخایر با ارزش اکوسیستم مربوط به خود هستند که در محل دیگری امکان تولید متابولیت‌های ثانویه وجود ندارد. درختچه گالش انگور صخره ای  Ribes biebersteinii، از گونه‌های با ارزش و کمیاب جنگل‌های ارسباران است که به‌دلیل خواص دارویی ارزشمند، مورد توجه مردم بومی و همچنین عطاری‌های شهرستان‌های اطراف می‌باشد. لذا  این تحقیق در جنگل ارسباران، حوضه آبخیز مردانقم چای جهت دست‌یابی به فاکتورهای اکولوژیکی مؤثر در استقرار و پراکنش درختچه دارویی گالش انگور صخره زی(Ribes biebersteinii) ، صورت گرفت. برای نیل به این هدف، اقدام به برداشت تعدادی قطعه نمونه برای ثبت پوشش گیاهی در اشکوب‌های مختلف و فاکتورهای محیطی گردید. در این مطالعه خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، از افق معدنی، زیر لایه هوموسی، نمونه‌های خاک برداشت شدند. داده‌های فلورستیکی و محیطی جمع آوری شده با روش آنالیز تطبیقی متعارفی  (Canoncial Correspondence Analysis, CCA)، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج همبستگی بین فاکتورهای رویشگاهی و میزان تغییرات فاکتورهای محیطی نشان داد که درصد تاج پوشش گالش انگور صخره زی با درصد شن موجود در خاک زیر سطحی منطقه رابطه همبستگی مثبت و بالایی دارند. ترجیح پذیری این گونه‌ها نسبت به خاک‌های لومی و خاک‌های با زهکشی مناسب را نیز می‌توان مشاهده کرد. ولی با فاکتورهایی چون اسیدیته و درصد رس خاک زیرسطحی پلات‌ها همبستگی منفی را نشان می‌دهد. کشت و توسعه گونه‌های گیاهی دارویی بومی در منطقه، به‌عنوان محصولات غیرچوبی جنگل، از راهکارهای مورد توجه در کاهش فشار مردم محلی و جنگل‌نشینان به اکوسیستم‌های جنگلی خواهد بود.

کلیدواژه‌ها

فاکتورهای اکولوژیکی؛ مطالعات فلورستیکی؛ روش آنالیز تطبیقی متعارفی

اصل مقاله

مطالعه ات‌اکولوژیکی درختچه دارویی و با ارزش قره‌قات Ribes biebersteinii در ارسباران، مطالعه موردی: شمال غرب ایران، حوضه مردانقم چای، جنگل ارسباران

 عرفان ذوالفقاری^*[1] ،  محمدرضا مروی مهاجر[2]، قوام الدین زاهدی[3]

تاریخ دریافت: 05/12/94   تاریخ پذیرش: 31/01/96

 

چکیده

گیاهان دارویی به‌عنوان محصولات غیرچوبی جنگل‌ها، در هر منطقه ای به‌عنوان ذخایر با ارزش اکوسیستم مربوط به خود هستند که در محل دیگری امکان تولید متابولیت‌های ثانویه وجود ندارد. درختچه گالش انگور صخره ای  Ribes biebersteinii، از گونه‌های با ارزش و کمیاب جنگل‌های ارسباران است که به‌دلیل خواص دارویی ارزشمند، مورد توجه مردم بومی و همچنین عطاری‌های شهرستان‌های اطراف می‌باشد. لذا  این تحقیق در جنگل ارسباران، حوضه آبخیز مردانقم چای جهت دست‌یابی به فاکتورهای اکولوژیکی مؤثر در استقرار و پراکنش درختچه دارویی گالش انگور صخره زی(Ribes biebersteinii) ، صورت گرفت. برای نیل به این هدف، اقدام به برداشت تعدادی قطعه نمونه برای ثبت پوشش گیاهی در اشکوب‌های مختلف و فاکتورهای محیطی گردید. در این مطالعه خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک، از افق معدنی، زیر لایه هوموسی، نمونه‌های خاک برداشت شدند. داده‌های فلورستیکی و محیطی جمع آوری شده با روش آنالیز تطبیقی متعارفی  (Canoncial Correspondence Analysis, CCA)، مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج همبستگی بین فاکتورهای رویشگاهی و میزان تغییرات فاکتورهای محیطی نشان داد که درصد تاج پوشش گالش انگور صخره زی با درصد شن موجود در خاک زیر سطحی منطقه رابطه همبستگی مثبت و بالایی دارند. ترجیح پذیری این گونه‌ها نسبت به خاک‌های لومی و خاک‌های با زهکشی مناسب را نیز می‌توان مشاهده کرد. ولی با فاکتورهایی چون اسیدیته و درصد رس خاک زیرسطحی پلات‌ها همبستگی منفی را نشان می‌دهد. کشت و توسعه گونه‌های گیاهی دارویی بومی در منطقه، به‌عنوان محصولات غیرچوبی جنگل، از راهکارهای مورد توجه در کاهش فشار مردم محلی و جنگل‌نشینان به اکوسیستم‌های جنگلی خواهد بود.

کلمات کلیدی: فاکتورهای اکولوژیکی، مطالعات فلورستیکی، روش آنالیز تطبیقی متعارفی

 

 

مقدمه

شرایط میکرو اقلیمی متنوع با تغییرات فیزیوگرافی جنگل ارسباران، سبب ایجاد شرایط خاص فیتوژئوگرافیکی و بدنبال آن افزایش تنوع فلور منطقه و گیاهان دارویی آن شده است. با توجه به نقش رستنی‌ها در طبیعت و تعادل اکوسیستم‌های طبیعی، درک و فهم روابط بین گیاهان و عوامل محیطی، یعنی ارتباط بین گیاهان و محیط درون‌زا Endogen (کلیه عوامل حاصل از تأثیر پوشش گیاهی در منطقه از قبیل: حاصلخیزی خاک، تأثیر میکروکلیما (خرد اقلیم) ناشی از آشکوب های گیاهی و...) و محیط برون زا Exogen (مجموعه عوامل محیطی  قبل از استقرار پوشش گیاهی از قبیل: اقلیم منطقه، سنگ مادر، ویژگیهای فیزیوگرافیک یا شکل زمین (شیب، جهت و ارتفاع از سطح دریا) برای ثبات و پایداری در آنها ضروری است (عصری ، 1373). گیاه دارویی سه جنبه کاربردی دارد:  طبی، ادویه ای و عطری که برخی گیاهان در آن واحد دو یا سه جنبه را دارا می‌باشند. ماده دارویی واقعی صرفاً طبی است، یعنی شفابخش است (امیدبیگی، 1384). خصوصیات دارویی درختچه Ribes biebersteinii

میوه ه این درختچه اثر مفرح و ملین دارد، بخصوص در زمانی که کامل نرسیده باشد و در حالت رسیده و بدون پوست بدلیل دارا بودن موسیلاژ قابلیت تقویت حرکات دودی شکل روده و نرم کنندگی آنرا دارد و برای مبتلایان به یبوست مؤثر خواهد بود. تحقیقات نشان داده است که میوه آن اثر ضد احتقان کبدی دارد و مصرف آن باعث کاهش تراکم خون در این عضو می شود. در مصرف زیاد میوه ایجاد ناراحتی می کند و خوب نیست (مظفریان، 1391).  با پرس و جو و مطالعه دانش بومی مردم محلی در ارتباط با این خواص دارویی و موارد مصرفی آن، مشخص شد که این گونه دارای خاصیت کاهنده فشار خون و قند خون است و در بین مردم بومی و ساکنین منطقه، شناخته شده و مصرف می شود. بومیان منطقه معتقدند که میوه های این گونه داروی موثری برای تنظیم  فشار خون است، با این وجود خواص درمانی که از برخی منابع موجود بدست آمد، نشان داد که میوه قره قات مدر، ملین و مسهل بوده و به دلیل دارا بودن خواص ضد باکتریایی در درمان عفونت های معده و روده نیز استفاده  می شود (ذوالفقاری و همکاران، 1387). بر اساس مطالعه Pfister  و PSloan در سال 1974، 150 گونه از جنس Ribes  در نیمکره شمالی در مناطق سردسیر تا معتدله، از آمریکای شمالی، اروپا تا آسیا زیست می‌کنند. براساس مطالعات انجام شده توسط ذوالفقاری و همکاران در سال 1387، خواص دارویی این گونه توسط مردم محلی و بومی شناخته شده و جایگاه بخصوصی در بازار مصرف در استان نیز دارا می باشد، این بررسی با هدف مطالعه اکولوژیکی گیاه دارویی  Ribes biebersteinii، در جنگل ارسباران واقع در شمالغرب ایران، حوضه آبخیز مردانقم چای، صورت گرفته است. بطور کلی مطالعه  اکولوژی جمعیت درختچه Ribes biebersteinii جهت نشان دادن ویژگیهای فردی و با ارزش گونه، شناخت اکولوژیکی و نیازهای رویشگاهی آن بدلیل حساس بودن جمعیت این گیاه نسبت به انقراض و برداشت بی‌رویه انسانی دارای اهمیت می‌باشد.

مواد

مشخصات و موقعیت منطقه مورد مطالعه

 محدوده مطالعاتی حوضه با وسعت 19135 هکتار در مختصات جغرافیایی’40  ْْ38  تا ’52  ْْ38 عرض شمالی و ’27   ْْ46 تا ’40  ْْ46 طول شرقی واقع شده است (شکل 1). این محدوده شامل دو واحد هیدرولوژیک می باشد که برخی از روستاهای آن در حاشیه رود ارس واقع شده اندارتفاع  این جنگلها از 150 متر در قسمت های شمالی به 2800 متر در بالاترین ارتفاع خود در قسمت های جنوبی ختم می شود.  جنگل های ارسباران عموماً در یک دامنه شمالی قرار گرفته اند. تیپ این جنگلها عموماً اوری ممرزستان، اوری ستان، ممرزستان، اوری-ممرز-افراستان، ارسستان و در ارتفاعات پایین‌تر توده‌های متراکم تا تنک سیاه تلو و اشنگور می باشد..

 

خصوصیات فیزیوگرافیکی منطقه مورد مطالعه

  پس از تهیه نقشه رقومی، با استفاده از نرم افزارهای مربوطه، ArcGIS و Autocad، مدل رقومی ارتفاع و نقشه شیب منطقه رسم گردید. شیب عمومی منطقه مورد مطالعه( شکل 2)  به سمت شمال (رودخانه ارس) است، سطح بالایی از منطقه دارای شیب بین  20 تا 30 درصد می‌باشد(شکل 3)

 

 

 

شکل 1- موقعیت جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

 

شکل2- نقشه جهات جغرافیایی منطقه مورد مطالعه

 

شکل 3- نقشه درصد شیب در منطقه مورد مطالعه

 

 

 

نقشه های مربوط به کلاسهای شیب، جهات جغرافیایی (شکل 2و3) منطقه مورد مطالعه حاکی از ناهمواریهای نامنظم عرصه است که در یک شیب عمومی به سمت رودخانه ارس، به ارتفاعات پایین تر، منتهی می شود. کاهش ارتفاع و از طرفی تنوع جهات جغرافیایی در عرصه، باعث ایجاد تنوع پوشش گیاهی شده است.

 

 

شکل4- نمودار درصدی سطوح مختلف حوضه آبریز مورد مطالعه بر اساس کلاس های شیب

 

 

روش مطالعه

پس از تهیه نقشه توپوگرافی رقومی از منطقه، داده‌های مربوط به فاکتورهای محیطی محل استقرار درختچه تحت مطالعه با روش نمونه برداری پیمایشی (نمونه برداری انتخابی تصادفی، Random Selective Sampling) طی جنگل گردشی برداشت شد. سطح پلات‌ها با روش حداقل سطح محاسبه شده و تعداد 60 قطعه نمونه به مساحت 400 مترمربعی بصورت تصادفی انتخابی در منطقه مورد مطالعه پیاده شد. در هر قطعه نمونه، فاکتورهای اکولوژیکی مورد نیاز برای آنالیزهای آماری برداشت شدند. مختصات جغرافیایی محل پلات (محل استقرار گونه  Ribes biebersteinii )، نیز با GPSبرداشت شد. درصد تاج پوشش در پلات به تفکیک گونه (خصوصیات کمی و کیفی گونه‌ها) و فاکتورهای فیزیوگرافیکی (ارتفاع از سطح دریا، درصد شیب و جهت دامنه) در محل اندازه گیری شدند. همچنین برای مطالعه ادافیکی خاک منطقه، از افق معدنی (زیر لایه هوموسی) نمونه‌برداری شد. آنالیزهای شیمیایی و فیزیکی خاک شامل ازت کل خاک، با روش کجلدال (Kejeldal)، فسفر کل با روش اولسون، درصد پتاسیم با استفاده از روش استات آمونیوم، کربن آلی خاک با روش والکی بلک (Walkly- Black)، بافت خاک با استفاده از روش هیدرومتری، مواد خنثی شونده (T.N.V %) با روش تیتراسیون HCL و واکنش خاک (pH) که با استفاده از دستگاه pH متر و شوری خاک با EC متر اندازه گیری شد. براساس داده‌های اکولوژیکی بدست آمده، خصوصیات اکولوژیکی  Ribes biebersteinii ، با استفاده از آنالیز CCA (آنالیز تطبیقی متعارفی، Canoncial Correspondence Analysis) تعیین شد. تحلیل رگرسیونی روشى است که جهت مطالعه روابط بین متغیرها و به ویژه فهم نحوه وابستگى یک متغیر به سایر متغیرها مورد استفاده قرار مى گیرد. به عبارتى رگرسیون تحلیلى جهت کمى نمودن ارتباط بین یک متغیر ملاک (یا متغیر وابسته) و یک یا چند متغیر پیش بینى کننده ( یا متغیر مستقل) مى باشد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

نتایج

با توجه به خصوصیات اکولوژیکی گونه قره قات، این گونه عمدتا در اشکوب‌های میانی در زیر تاج پوشش گونه‌های غالب قرار گرفته و در این شرایط با توجه به نتایج آماربرداری انتخابی تصادفی از منطقه، در محل‌های استقرار این گونه، با کاهش تاج پوشش بالای این درختچه و افزایش شدت نور رسیده، از میزان شادابی آن نیز کاسته می‌شود(شکل5 )

 

 

 

شکل 5- نمودار میزان شادابی درختچه در ارتباط با  درصد تاج پوشش اطراف آن در پلاتها

 

 

پوشش گیاهی غالب هرمنطقه به‌همراه نوع و ترکیب مواد آلی حاصل از باقیمانده‌های گیاهی که مرتباً به خاک افزوده می‌شوند تأثیر به سزایی در خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک دارند. تمایز انواع خاک‌ها از نقطه نظر حاصلخیزی به نوع و مقدار مواد آلی (ازت و کربن) موجود در آن بستگی دارد (زرین کفش م، 1387). مواد آلی کربن‌دار موجود در خاکها یا هوموس خاک محصول بقایای گیاهی هستند، که بارزترین تأثیرات فیزیکی آنها، ذخیره رطوبت بیشتر در این خاک‌ها در مقایسه با خاک‌های با شرایط فیزیکی مشابه ولی فاقد مواد آلی می‌باشد. با توجه به نمودار درصد ماده آلی موجود در پلات‌ها، نوسان میزان کربن آلی در پلات‌ها قابل رویت است. با توجه به نمودار مشخص می‌شود که درختچه تحت مطالعه، عمدتاٌ در خاک‌های غنی از ماده آلی زیست می‌کند.

 

 

 

 

 

 

                              شکل 6-نمودار تغییرات درصد ماده آلی نمونه های خاک پلات ها

 

 

شکل 7- نمودار میانگین میزان درصد ذرات رس، سیلت و ماسه در نمونه‌های خاک پلات‌ها

 

 

با توجه به تغییرات ازت معدنی (کجلدال) در نمونه‌های خاک جمع آوری شده از پلات‌ها، از 3 تا 7 درصد نشان می‌دهد که درختچه تحت مطالعه در خاک‌های حاصلخیز با ازت کل بالا تا کم زیست می‌کند. مطابق نمودار تغییرات میزان درصد اختلاط ذرات رس، سیلت و ماسه در نمونه‌های خاک و بالا بودن میزان شن در نمونه‌های خاک محل استقرار درختچه قره قات و بعد از آن مقدار رس، نشان می‌دهد که این گونه در خاکهای لومی رسی زیست می‌کند، که جزو خاکهای مناسب با زهکشی مناسب است.  با بررسی واکنش خاک، این گونه در خاکهای کمی اسیدی در دامنه اسیدیته 5 تا 7 زیست می‌کند. هدایت الکتریکی خاک نماینده میزان املاح هادی موجود در محلول خاک می‌باشد.  نتایج آنالیز خاک درختچه تحت مطالعه بطور متوسط در خاکهای با شوری کم (بطور متوسط  ds/m71/0 ) زیست می‌کند. با توجه به اقلیم منطقه که بارندگی نسبت به مناطق مرطوب و جنگلهای پرباران، کمتر است، در این منطقه، در خاک پلات‌های محل استقرار قره‌قات، مقدار پتاسیم موجود خیلی بیشتر از فسفر است که نشان‌دهنده آبشویی کم این یون از خاکهای سطحی است.

 

 

 

 

 

 

 

شکل 8-نمودار میزان پتاسیم قابل جذب (PPM) در نمونه های خاک

 

 

شکل 9-نمودار میزان فسفر قابل جذب (PPM) در نمونه های خاک

 

 

رشد و نمو بسیاری از درختان جنگلی در خاک‌های آهکی بخوبی انجام نمی‌گیرد. وجود مواد آلی و زهکشی مناسب تا حدودی می‌تواند اثرات نامطلوب آهک را خنثی کند. در خاک‌هایی که زهکشی نامناسب دارند، با افزایش فشار CO₂ حلالیت کربنات کلسیم افزایش یافته و در نتیجه باعث کلروز در درختان می‌گردد (Khalil, 1987). با توجه به نتایج آنالیز خاک، میزان آهک خاک زیرسطحی نمونه‌ها ، در محل استقرار قره قات بین 2 تا 5/5 درصد متغیر است.با توجه به نتایج جنگل گردشی و نمونه برداری از گونه‌های موجود در پلات‌ها، گونه های درختچه ای و درختی شناسایی شده در منطقه شامل گونه های زیر شد:

 Vibornum lantana, Lonicera iberica, Rosa sp, Carpinus betulus, Quercus macranthera, Acer monspessulanum, Ulmus glabra, Fraxinus rotundifolia, Sorbus boissieri,Ribes biebersteinii

مطابق شکل 10، نمودار درصد فراوانی گونه‌های همراه با درختچه قره‌قات Ribes biebersteinii در پلات‌ها، نشان داده شده است. با توجه به نمودار گونه‌های  Quercus macranthera، Carpinusbetulus به‌ترتیب بیشترین گونه‌های درختی مستقر در پلات‌ها هستند.

 

 

 

  شکل 10، نمودار درصد فراوانی گونه های همراه با Ribes biebersteinii

 

 

 

 

 

حضور گسترده بوته های نسترن وحشی (Rosa conina وRosa iberica) با خصوصیت نورپسندی در پلات‌ها، نشان دهنده تخریب تودههای جنگلی محل استقرار گونه تحت مطالعه است. با توجه به تحلیل داده‌ها با استفاده از روش  CCA، روابط بین تغییرات محیطی و پوشش گیاهی مشخص خواهد شد. آنالیز CCA، مستقیماً آن قسمت از تغییرات که توسط متغیرهای محیطی اندازه گیری شده توجیه می‌شود، نشان می‌دهد. در این مطالعه محورهای اول و دوم رسته بندی CCA، بعلت دارا بودن بیشترین ارزش ویژه (eigenvalue) بترتیب 45/0 و 26/0، جهت نمایش نتایج انتخاب گردیدند. ارزش ویژه برای محور سوم کمتر می‌باشد. برای جلوگیری از مخدوش شدن نمودار از اسامی اختصار برای گونه‌ها استفاده شد که در جدول شماره 1، اسامی علمی گیاهان با علائم اختصاری مربوطه ذکر شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 1- علائم اختصار بکار رفته در نمودار رسته بندی

گونه	علائم اختصار
Vibornum lantana	Vib.l
Lonicera iberica	lon.ib
Rosa sp	Rosa
Carpinus betulus	Car.b
Quercus macranthera	Q.mac
Acer monspessulanum	Acer.m
Ulmus glabra	Ulmus
Fraxinus rotundifolia	Fraxin.r
Sorbus.boissieri	Sorbus.boi
Ribes biebersteinii	Rib.b

 

 

 

 

جدول 2- جدول همبستگی بین متغیرهای محیطی اندازه گیری شده و محورهای CCA

متغیر	علائم (بکار رفته در آنالیز CCA)	Axis 1	Axis 2	Axis 3
شیب	Slope	0.207	0.231	0.028
ارتفاع	Height	0.322	0.008	0.014
جهت	Direc	-0.244	-0.026	-0.250
عمق هوموس	HumLde	0.005	0.265	-0.122
اسیدیته خاک	Acidity	- 0.389	-0.153	-0.005
هدایت الکتریکی خاک	EC	-0.041	0.247	-0.281
درصد رس	Clay	-0.011	-0.211	-0.221
درصد سیلت	Silt	-0.316	-0.071	0.104
درصد ماسه	Sand	0.259	0.267	0.015
درصد ازت کل	N	-0.179	0.630	-0.034
درصد مواد آلی (خاک سطحی)	OM	-0.063	0.302	0.007
نسبت کربن به ازت کل	C/N	-0.136	0.116	0.104
پتاسیم	K	0.193	-0.253	0.044
فسفر	P	0.048	-0.142	0.135
درصد تاج پوشش پلات	St.Cro	-0.043	-0.4	-0.426
درصد مواد خنثی شونده (درصد آهک)	T.N.V%	0.005	0.122	0.005

 

 

 

شکل 11- نمودار رسته بندی گونه ای حاصل از CCA (محورهای اول و دوم)

 

 

 

 

 

در شکل 11، روابط بین تراکم پوشش گیاهی و فاکتورهای اندازه‌گیری شده محیطی شامل خاک و عوامل فیزیوگرافیکی قابل مشاهده است. با توجه به محورهای 1 و 2 در نمودار CCA، تراکم گونه هایRibes biebersteinii , Quercus macranthera با درصد شن موجود در خاک زیر سطحی منطقه همبستگی مثبت و بالایی دارند. ترجیح پذیری این گونه ها نسبت به خاکهای لومی و خاک‌های با زهکشی مناسب را نیز می‌توان مشاهده کرد. ولی با فاکتورهایی مانند اسیدیته و درصد رس خاک زیرسطحی پلاتها همبستگی منفی را نشان می‌دهد، همبستگی این گونه ها با عوامل دیگر قابل توجه نیست. تراکم گونه‌هایی چون    Vibornum lantana, Lonicera ibericaبا فاکتورهایی چون اسیدیته و درصد رس خاک همبستگی مثبت دارند و رابطه آنها با بقیه پارامترها کمتر است و با ازت و درصد شن رابطه معکوسی دارند.

بحث

رج بندی در نهایت کوششی است برای بررسی روابط بین توزیع گونه‌ای و توزیع عوامل محیطی و گرادیان‌های مربوطه، ولی از کاربردهای ویژه CCA کاربرد رگرسیون و همبستگی است (مصداقی، 1380). نتایج بررسی تغییرات پوشش گیاهی با استفاده از رسته بندی گونه‌ها حاصل از تجزیه و تحلیل CCA، نشان می‌دهد که عوامل محیطی و ادافیکی مثل ارتفاع از سطح دریا، درصد ماسه و رس خاک اثر قابل توجهی در پراکنش و تنوع گونه‌های درختی و درختچه‌ای در منطقه مورد مطالعه دارند (ذوالفقاری و همکاران، 1387). در این مطالعه نیز با توجه به آنالیز داده‌‌ها و نمونه‌برداری‌های انجام شده از پلات‌های مختلف مشخص گردید که قره قات  Ribes biebersteinii، با درصد ازت کل و درصد شن خاک زیر سطحی  مؤثر بر پراکنش گونه‌های منطقه همبستگی مثبت و بالایی دارد و همچنین ترجیح پذیری این گونه نسبت به مواد آلی غنی خاک و تاج پوشش بالا نیز قابل مشاهده است. طبق مطالعات ادیبی و اجتهادی در سال 1387، در مورد اکولوژی جمعیت گونه اندمیک Ribes khorasanicum در منطقه هزار مسجد واقع در شمال خراسان، درختچه در خاکهای لومی خنثی تا کمی اسیدی حاوی مقدار زیادی مواد آلی کربن‏دار، رشد می‌کند. نیاز گیاه به نیتروژن و پتاسیم خاک بالا اما نیاز آن به فسفر اندک است. در این تحقیق نیز مطابق نمودارهای مربوط به میزان پتاسیم و فسفر (شکل های7 و 8 ) تفاوت این مقدار را به‌وضوح می‌توان دید. سرعت تجزیه مواد آلی تحت تأثیر میزان کربن آلی و ازت خاک است. نسبت C/N، یک تناسب وابسته ای از نسبت دو عنصر است.  با نسبت کربن به ازت، می‌توان شدت معدنی شدن مواد آلی یا سرعت تجدید شدن مواد آلی را تعیین کرد. درجه معدنی شدن مواد آلی و تولید ازت براساس C/N، بصورت زیر است:

1-               C/N کمتر از 10، یعنی معدنی شدن فوق العاده سریع است

2-               C/N بین 10 – 19، معدنی شدن و ایجاد ازت در حد متعادل است

3-               C/N بین 19 – 25 معدنی شدن و تولید ازت تدریجی است

4-               C/N بالای 25، یعنی معدنی شدن کند است و گیاهان در معرض کمبود ازت قرار دارند. (زرین کفش، 1387).

در این تحقیق، با توجه به نتایج آنالیز خاک، میانگین نسبت C/N، از 16 در نوسان است. با توجه به این نسبت، معدنی شدن و تولید ازت در خاک پلات های محل استقرار درختچه Ribes biebersteinii در حد متعادل است. 

 

 

 

---

 

مراجع

References

1. Adibi F. and Ejtehadi H) 2009. (Population Ecology of Ribes khorasanicum an Endemic Plant Species to North of Khorasan, Iran.    Iran journal of biology. 2009 (3) :748-759. In persian
2. Atri;M (1997). Phytosociology .Research institute of forest and rangelands publication,Volume 134. In Persian.

2. Omidbeigi, R (2005). Production and processing of medicinal plants. Ghodse razavi publication .Volume 1.p:347. In persian.
3. Zolfaghari.E, Adeli,A , Mozaffarian,V, Babaei,S (2008) Ecological study of medicinal plants of Arasbaran forests along with the study of indigenous knowledge of local people in this regard, case study, Mozambique watershed. A thesis submitted for the Phd degree at natural resources, Islamic azad university, science and research branch, Tehran.
4.  Zarrinkafsh, M (2008)Assessment of suitability and land suitability, an introduction to Agroecology and Agroforestry. Tehran university publication. In Persian.
5. Asri;Y (1994).Phytosociology .Research institute of forest and rangelands publication, Volume 134. In Persian.

7. Mesadghi,m (2001) Vegetation , description and analysis.jihad daneshgahi mashahad publication. In Persian
8. Mozaffarian.v,( 2012). Identification of medical and aromatic plants of iran. Farhang moaser publishers.in Persian.
9. Mozaffarian.v( 2010).Trees and Shrubs of Iran. Farhang Moaser publishers.in Persian.
10. Ministry of agriculture-jihad, Forests, Range and Watershed Management Organization, East Azerbaijan Province Department of Natural Resources and Watershed (2006). Multipurpose Forestry Plan ,Arasbaran forest Mardanaghom watershed, Basic studies, volume 8, Rangeland studies. Sustainability Engineers for Nature and Resources.in persian.
11. D.Pfister R., PSloan J., 1974, Grossularicea-Currant Family, Ribes l.,current, gooseberry, Woody Plant Seed Manual, Pp; 961-968
12. Khalil, N., 1987, Chlorose calcaire du Abies nordmanniana. Etude entre 1 intensite des symptoms chloritiques et les proprietes du sol. These Nancy.