دیدگاه دوانی دربارة علم حصولی و لوازم معرفت شناختی آن

 پژوهشهای معرفت شناختی

مقاله 2، دوره 6، شماره 14، دی 1396، صفحه 35-60   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

محمود آهسته^{* 1}؛ عین الله خادمی²

¹دانشجوی دکتری دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی

²استاد دانشگاه تربیت دبیر شهید رجایی تهران

چکیده

 مسئلة علم حصولی یکی از مسائل مهم و مورد توجه در فلسفة اسلامی به­شمار می­رود. فلاسفه و متکلمین در مورد علم و ماهیت آن نظرات متفاوتی ارائه نموده­اند. ازجمله دیدگاه­­های بدیع در مسئلة علم، دیدگاه علامه دوانی است. علامه دوانی برخلاف جمهور حکما علم حصولی را از مقولة کیف نمی­داند و معتقد است عقیدة کسانی که علم را کیف نفسانی شمرده­اند، مستلزم تشبیه و تسامح در تعبیر است.این دیدگاه مورد انتقاد متأخرین بزرگی چون ملاصدرای شیرازی واقع شده است. نگارندگان با بررسی و تتبع در آثار مختلف محقق دوانی و پیگیری اندیشه او در آثار ملاصدرا، به تبیین دیدگاه علامه دوانی و لوازم معرفت­شناختی آن پرداخته­اند. مهم­ترین لوازم عبارتند از: انکار دیدگاه اضافه، تحقق و ایجاب معدومات، مغالطه کاربرد عرفی به­جای کاربرد حقیقی، ردّ دیدگاه اشباح محاکی، ارتباط مدرَک با محکی و مقوله بودن علم، ارجاع علم حصولی به حضوری.

کلیدواژه‌ها

دوانی؛ ملاصدرا؛ علم حصولی؛ صورت؛ معلوم؛ ذهن و عین

مراجع

ابن­سینا؛ (1379). تعلیقات. قم: دفتر تبلیغات اسلامی.

همو؛ (1405ق). شفا (الهیات). قم: منشورات مکتبة آیة الله مرعشی.

اکبریان، رضا؛ (1384)، تعریف ملاصدرا از ما بعدالطبیعه و لوازم معرفت­شناختی آن،  قم، پژوهش های فلسفی- کلامی، ش2.

پناهی آزاد، حسن؛ خسروپناه، عبدالحسین و دیگران؛ (1389). هستی شناسی معرفت. تهران: امیرکبیر

جوادی آملی، عبداله؛ (1375). رحیق مختوم. ج1 بخش4، مرکز نشر اسراء.

حسن­زاده آملی، حسن؛ (1387). النور المتجلی فی الظهور الظلی. قم: بوستان کتاب.

حلی، حسن بن یوسف؛ (1407). کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد. قم: نشر اسلامی.

دوانی، جلال­الدین؛ (ش1999). حاشیه جدید. تهران: نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

همو؛ (1423ق). رساله اثبات واجب الجدیده. ضمن کتاب سبع رسائل، تقدیم، تحقیق و تعلیق: احمد تویسرکانی، تهران: میراث مکتوب.

همو؛ (ش1757). حاشیه اجد بر شرح تجرید. تهران: نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

همو؛ (1360). ثلاث رسائل. مشهد: آستان قدس.

همو؛ (ش1753). حاشیه قدیم شرح تجرید. تهران: نسخه خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

همو؛ (1423). شرح رسالة الزوراء. ضمن سبع رسائل. تقدیم، تحقیق و تعلیق: احمد تویسرکانی، تهران: میراث مکتوب.

همو؛ (1411ق). ثلاث رسائل. تحقیق: احمد تویسرکانی، مشهد: آستان قدس رضوی.

دهباشی، مهدی؛ (1368)، شرح رباعیات فلسفی و عرفانی دوانی (شرح الرباعیات). تهران: انتشارات مسعود.

دهباشی، مهدی؛ (1375). تحلیلی از اندیشه­های فلسفی و کلامی جلال­الدین محقق دوانی. خردنامه صدرا، ش3.

رازی، فخرالدین؛ (بی­تا). تفسیر کبیر مفاتیح الغیب. ج2، ترجمه علی اصغر حلبی، تهران: اساطیر.

همو؛ (1411). مباحث مشرقیه. قم: بیدار.

سبزواری، هادی؛ (1369). شرح منظومه. ج2، انتشارات ناب.

سهروردی، شهاب­الدین؛ (1372). مصنفات. سیدحسین نصر، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

شجاری، مرتضی؛ (1387). تفاوت علم و وجود ذهنی در معرفت­شناسی ملاصدرا و بررسی نتایج آن. آیینه معرفت.

شیرازی، صدرالدین؛ (بی­تا). الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه. قم: مکتبه المصطفوی.

همو؛ (1387). رساله فی اتحاد عاقل و معقول. تصحیح: بیوک علیزاده، چاپ اول، تهران: صدرا.

شیروانی، علی؛ (1378). مقاله دوباره در بحث وجود ذهنی. قبسات، ش12.

طباطبایی، محمدحسین؛ (1378). بدایه الحکمه. ج1، تهران: الزهرا.

طوسی، خواجه نصیر؛ (1345). رساله مسئله علم. تصحیح عبداله نورانی، بی­جا.

محمدخانی، حسین؛ (1390). تجرید الاعتقاد و تأملات دوانی بر آن. ماه فلسفه، ش43.

مطهری، مرتضی؛ (1365). شرح مختصر منظومه. ج2، تهران: حکمت.

همو؛ (1390). مجموعه آثار. ج9، تهران: صدرا.

مظفر، محمدرضا؛ (1373). منطق. قم: دارالعلم.