نگاهی به تمثیل و نماد در شعر سیمین بهبهانی

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 9، شماره 34، بهمن 1396، صفحه 46-64   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مسعود پاکدل¹؛ آزاده ستوده^{* 2}

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی، عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی- واحد رامهرمز- ایران

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد رامهرمز، دانشگاه آزاد اسلامی، رامهرمز، ایران

چکیده

تمثیل یعنی تشبیه معقول به محسوس مرکب و در معنی با تشبیه تمثیلی و ارسال المثل معمولاً یکسان و برابر است، چنان که در علم «بیان» هم آمده تمثیل و تشبیه تمثیلی و ارسال المثل را به یک نحو تلقی می‌کنند، تا آنجا که گفته‌اند اساس سبک هندی بر تمثیل است، از سوی دیگر نماد هم از اصطلاحاتی است که با تمثیل ارتباط دارد. قدما در پرداختن به صور خیال به دو شیوه رفتار کرده‌اند. به این معنی که یا به صورت ناقص وارد این بحث شده‌اند و آن را از دیگر صنایع شعری جدا نکرده‌اند و یا اینکه تنها به جزئیات تقسیم بندی صور خیال به شیوه علمی که هیچ سازگاری با شعر ندارد، پرداخته‌اند. تحقیق حاضر، درصدد شناخت نمودهای تمثیل و نماد است و این که تمثیل و نماد در شعر سیمین بهبهانی تا چه اندازه و به چه حالتی تأثیر گذاشته است. به نظر می رسد شاعر در تمیثل­های خود از اعضای بدن، عناصر طبیعی و وضعیت زندگی و روحی خود بسیار بهره برده است.

کلیدواژه‌ها

تمثیل؛ سیمین بهبهانی؛ نماد

مراجع

1. احمدی، بابک، (1370)، ساختار و تأویل متن.
2. افراسیاب‌پور، علی اکبر، (1391)، تمثیل حیوانات در مثنوی هفت اورنگ، فصل نامۀ علمی پژوهشی زبان و ادب فارسی «ادب و عرفان»، شمارۀ ص (103-118).
3. بهبهانی، مرضیه، (1387)، تمثیل، آیینه‌ی اجتماع (سیری در تمثیل‌های عرفانی در آثار عطار و مولانا)، فصلنامه‌ی ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی، شماره سیزدهم، سال چهارم، شمارۀ ص (43-75).
4. بهبهانی، سیمین، (1377)، مجموعه اشعار جای پا تا آزادی، تهران: انتشارات نیلوفر، ص625.
5. پورنامداریان، تقی، (1393)، رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی: تحلیلی از داستان های عرفانی - فلسفی ابن سینا و سهروردی: انتشارات، علمی و فرهنگی 624 ص.
6. پورنامداریان، تقی، (1375)، رمز و داستان‌های رمزی، تهران: انتشارات، علمی و فرهنگی، چ چهارم.
7. حاجی علیلو، حسین، (1392)، اسلوب و مقاصد بکارگیری تمثیل در دیوان حسان العجم، بهارستان سخن (فصلنامه‌ی علمی-پژوهشی ادبیات فارسی)، شماره 23، سال نهم.
8. ستاری، جلال، (1392)، مدخلی بر رمزشناسی عرفانی، تهران: انتشارات مرکز.
9. شمس الدین محمد بن قیس رازی، (1324 ش)، المعجم فی معائیر اشعار العجم، مصحح: محمد بن عبدالوهاب قزوینی.
10. فروم، اریک، (1349)، زبان از یاد رفته، ترجمۀ ابراهیم امانت، تهران: انتشارات مروارید.
11. کارل گوستاو یونگ، ماری لویزفون فرانتس، (1395) انسان و سمبولهایش، تهران: انتشارات جامی، 498 ص.
12. گلچین، میترا، تمثیل و ساختارهای مختلف آن در مثنوی مولانا، فصلنامه تخصصی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب) علمی –پژوهشی ، سال ششم، شماره سوم، پاییز 1392، شماره‌ی پیاپی 21. ص 385-369.
13. نظری، ماه، (1393) نقش تمثیل در داستان‌های مثنوی معنوی، فنون ادبی (علمی-پژوهشی) دانشگاه اصفهان، ، شماره 2 (پیاپی 11)، سال ششم، شمارۀ ص ( 146-133).
14. همایی، جلال الدین، (1359)، فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: انتشارات نشر هما، ویرایش اوّل از چاپ سی‌ویکم.