گذار مدرنیته در ادبیات معاصر ایران از رویکرد جامعه‌شناسی تفسیری (مطالعة موردی اندیشه‌های روش‌شناختی هدایت و فروغ فرّخ‌زاد)

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 3، دوره 8، شماره 26.27، شهریور 1395، صفحه 37-70   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

حسین ابوالحسن تنهایی^{* 1}؛ محمود عظیمی رستا²

¹عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران مرکز و رئیس دانشکده علوم اجتماعی

²دانشجوی دکتری جامعه شناسی فرهنگی و مدرس دانشگاه

چکیده

مقالة حاضر تحلیلی‌ مقایسه‌ای در ارتباط با فرایند گذار مدرنیته در ادبیات معاصر ایران بر اساس روش و نگرش دیالکتیکی صادق هدایت و فروغ فرخ‌زاد در خلق آثار و روایت‌هایشان است. این مطالعه در صدد یافتن پاسخ مناسب برای این پرسش اصلی پژوهش بود که  صادق هدایت و فروغ فرخ زاد در گذار مدرنیته در ادبیات معاصر ایران بر مبنای مطالعه روش شناختی‌شان در خلق آثار خود بر چه روش و نگرشی متکی بوده‌اند که بر شناخت، نوع نگاه و نگرش آن ها موثر بوده است؟ نگاه پارادایمی این مطالعه عمدتا متکی بر رویکرد جامعه شناسی تفسیری است. در این میان برخی از دیدگاه‌های نظری(مید، بلومر و ژرژ گوریچ) در تجزیه و تحلیل آثار مهمصادق هدایت و فروغ فرخ‌زاد مورد استفاده قرار گرفت. نتایج حاصله این که صادق هدایت و فروغ فرخ زاد در گذار مدرنیته در ادبیات معاصر ایران از نظر روش شناختی و نوع نگرش و کنش پژوهی، اشتراکات بسیاری نزدیکی با هم دارند. جستار روش شناسی به رویکرد یا روش شناخت و نوع نگاه در نگریستن به واقعیت‌های اجتماعی بر می‌گردد. بر این اساس آثار داستانی و غیر داستانی مهم صادق هدایت و برخی از اشعار مهم فروغ فرخ زاد به ویژه دو مجموعه شعر «تولدی دیگر» و «ایمان بیاوریم به آغاز فصل سرد» مطالعه و واکاوی شد. حاصل این که در گزینش نوع نگاه و نگرش در پرداختن به خلق آثار خودشان، در گذار مدرنیته در ادبیات ایران، روش و نگرش کنش پژوهانه در فرایندی دیالکتیکی را پیشه‌ی خود کرده‌اند. همچنین از لحاظ نوع نگرش و اتخاذ رویکرد روش شناختی با نگاهی کنش پژوهانه در فرایند دیالکتیکی در خلق آثار هنری خود به طور آشکار دارای نقاط مشترک بودند. اما تفاوت در نگاه روش شناختی‌شان منجر به نگاه فرا جنسیتی فروغ فرخ‌زاد شده و ماندن در حصار سنتی ساختار مردمحور صادق هدایت که نتوانسته تمایز سنت و مذهب و عینیت زمان را در هم فراخوانی طبیعت گرایانه از هم منفک کند.

کلیدواژه‌ها

روش‌شناسی- مدرنیته- توسعه- صادق هدایت- فروغ فرخ‌زاد- دیالکتیک- جامعه‌شناسی تفسیری – کنش پژوهی(Abduction)

مراجع

منابع فارسی:

1. بیرو، آلن(1374)، «فرهنگ علوم اجتماعی»، ترجمه بافر ساروخانی، تهران: انتشارات کیهان، چاپ دوم، ؛ 307.

2. تنهایی، حسین ابوالحسن(1392)، نگاهی جامعه شناختی بر اشعار فروغ فرخ زاد، تهران: نشربهمن برنا.

3. تنهایی، حسین ابوالحسن، نکهت، جواد و حسینی فر، مریم(1394)، شیوه پایان نامه نویسی: با راهبردهای قیاسی، استقرایی و کنش­پژوهی، تهران: نشر بهمن برنا.

4. تنهایی، حسین ابوالحسن(1392)، جامعه شناسی نظری: مبانی، اصول، مفاهیم، تهران: بهمن برنا.

5. تنهایی، حسین ابوالحسن(1391)، بازشناسی تحلیلی نظریه های مدرن جامعه شناسی در مدرنیته گذار، تهران: نشر علم.

6. بشیریه، حسین(1385)، جامعه شناسی سیاسی: نقش نیروهای اجتماعی در زندگی سیاسی، تهران: نشر نی.

7. ملاحسینی، نفیسه(1395)، رویکرد امیک و اتیک در تحقیقات انسان شناسی، سایت انسان شناسی و فرهنگ،(http://anthropology.ir/node/13901 تاریخ مراجعه 26خرداد1395).

8. گورویچ، ژرژ(1351)، دیالکتیک یا سیر جدالی و جامعه شناسی، ترجمه حسن حبیبی، تهران: شرکت سهامی انتشار.

9. هدایت، صادق(1394)، نوشته های پراکنده، گردآونده حسن قائمیان، تهران: نشرثالث.

1. هدایت، صادق (1315)بوف کور، تهران، جاویدان.
2. هدایت، صادق(1369)توپ مروارید، سوئد، استکهلم: آرش.
3. هدایت، صادق(1347) سگ ولگرد(مجموعه داستان)، تهران: کتاب های پرستو.
4. هدایت، صادق(1356)سه قطره خون(مجموعه داستان): جاویدان.
5. هدایت، صادق(1356)، زنده به کور، تهران: جاویدان
6. هدایت، صادق(1324)، حاجی آقا، تهران: جاویدان.
7. هدایت، صادق(1344)، نیرنگستان، کتاب های پرستو.
8. هدایت، صادق(1344)، زنده به گور(مجموعه داستان)، تهران:کتاب های پرستو.
9. هدایت، صادق(1379)، هشتاد و دو نامه، پاریس: نشر کتاب چشم انداز.
10. هدایت، صادق(1313)ترانه های خیام، تهران: جاویدان.
11. فرزانه، م. ف.(1394)، آشنایی با صادق هدایت: آنچه هدایت به من گفت. صادق هدایت چی می گفت و پرونده چند یاد بود، تهران: نشر مرکز.
12. حقوقی، محمد(1373)، شعر زمان ما: 4. فروغ فرخ زاد: تفسیر و تحلیل موفق ترین شعرها، به کوشش محمد حقوقی، تهران: انتشارات نگاه
13. فرخ زاد، فروغ(بی تا)، دیوان کامل فروغ فرخ زاد: به همراه نامه های خصوصی او، (بی جا):(بی نا).
14. فرخ­زاد، فروغ(1394)، جادوی جاودانگی شامل: نامه ها، مصاحبه ها، مقالات، داستانواره و خاطرات فروغ، به کوشش بهروز جلالی پنداری، تهران: مروارید.
15. فروغ، فرخ زاد(1373)، شعر فروغ از آغاز تا امروز، تهران: انتشارات نگاه
16. برمن، مارشال(1392)،تجربه­ی مدرنیته(هر آن چه سخت و استوار است دود می شود و هوا می رود)، ترجمه مراد فرهاد پور، تهران: طرح نو.

 

منابع لاتین:

1. Blomer, Herbert(1969), Symbalic Interactionism: Perspective and Method, Berkly and Los Angeles: University of California.
2. Flick, Uwe(2006), An Introduction to Qualitative, Research 3^rd,London: SAGE.
3. Gurvitch, Georges(1962), Dialectique et Sociologie, Paris:Flamarion.
4. Jean, Wahl(1953), Traite de Methaphysique: Paris: Payot, pp: 692- 697.
5. Marx & Engels, The German Ideology, 1977, 42.
6. Mead, George Herbert(1974), “Mine, Self & Society: From the Standpoint of a Social Behaviorist”, ed, by Charls 8.  Moris, Chicago: The Univesity of Chikago Press.
7. Strauss, A.L. and Corbin, 1990/1998), Basic of  Qualitative Research(2^nd edn 1998) , London: SAGE.