علایم استتار و اختفاء واژگانی در دیوان حافظ

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 8، دوره 8، شماره 26.27، شهریور 1395، صفحه 171-200   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

زهره خلیلی^{* 1}؛ دره دادجو²

¹دانشجوی کارشناسی ارشد دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات تهران

²عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد نهران مرکز

چکیده

رازهای اشعار حافظ بر چهار سطح "واژه"، "بیت"، "غزل" و "دیوان شاعر" سایه افکنده است. این مقاله به بررسی "راز" در سطح واژه‌های اشعار حافظ می‌پردازد. به طور کلی "راز" به مطلب پوشیده یا مخفی و در پرده اطلاق می‌شود. به غیر از واژه "راز" کلمات دیگری نیز همین خصوصت را دارند که مترادف این واژه هستند و  عبارتند از "سر"، "رمز"، "نکته"، "اشارت" و "معما". این واژه ها در این مقاله با عنوان علایم استتار و اختفاء واژگانی معرفی می شوند.
مقاله حاضر با کمک ابزار یا  علم آمار یک تحلیل استباطی از راز حافظ را در چارچوب یا ظرف استدلالی و علمی قرارداده است. نتیجه این پژوهش مستند، ارائه تمایزات و اشتراکاتی در علایم استتار و اختفاء واژگانی در دیوان حافظ است.  با استخراج فراوانی هریک از این واژه‌ها، در دیوان شاعر و طبقه‌بندی آن‌ها در گروه‌های خاص و هدفمند، نتیجه می‌شود که هریک از آنها، خصوصیات منحصر به فردی دارند، که خاص آن واژه است و هدف از این مقاله اثبات این موضوع است که شاعر به بهترین صورت ممکن و به طورکاملا آگاهانه و گزینشی هریک از واژه‌های فوق را برای بیان منظور خویش اختیار می‌نموده است.

کلیدواژه‌ها

راز؛ سرّ؛ رمز؛ نکته؛ اشارت؛ معما؛ علایم استتار و اختفاءواژگانی

مراجع

حافظ، شمس‎الدین‎محمد.(1371). دیوان خواجه شمس الدین حافظ شیرازی . تصحیح محمد قزوینی و قاسم غنی، به اهتمام عبدالگریم جربزه دار تهران: اساطیر

دهخدا،علی اکبر.(1377).لغتنامه،تهران: دانشگاه تهران

قهرمانی،سعید.(1379). نگرش ریاضی‎گونه درشعر حافظ، مجله ایران شناسی، سال ششم، صص534-554 

معین ، محمد.(1363). فرهنگ فاسی دکتر معین، چاپ ششم، تهران: امیر کبیر.