بررسی ریخت‌شناسانه داستان شغاد از شاهنامه بر اساس نظریة پراپ

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 10، دوره 8، شماره 26.27، شهریور 1395، صفحه 217-240   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسنده

یدالله شکری^*

عضو هیأت علمی دانشگاه سمنان

چکیده

مقاله پیش رو در پی آن است که داستان شغاد شاهنامه را بر پایه نظریه ریخت شناسی ولادیمیر پراپ تحلیل و میزان تطابق آن دو با یکدیگر را بررسـی کنـد. به همین منظور در بخش نخسـت، مبانـی نظری مکتـب ساختـارگرایی و ریخت شناسی بررسی می­شود. در ساختـارگرایی اصالـت به متن، بی­توجهی به ریشه­های فرهنگی، اجتماعی و تاریخی، توجـه به روابط متقابل واحـدهای متن مورد توجه است. در ریخـت­شناسی مواردی مانند :چهـار قانون کلی در شخصیـت‌ها، عناصر پایدار و متغییر داستان، کنش­های هفت­گانه شخصیت­ها، کارکردها و انواع حرکت در داستان بررسی می­شود. نگارنده در بخش دوم به بررسی داستان شغاد بر پایه یافته­های پراپ پرداخته‌ و با رسم جداول و شکل هایی  مباحث را نشان داده‌ است داستان با کارکردها پراپ تطبیق داده‌ شده و  موارد جابه­جایی کارکردها و عدم مطابقت‌ها مشخص شده است. این جسـتاردر پایان به این نتیـجه می­رسد که داسـتان بر پایه الگـو پراپ دارای دو حرکـت است و مواردی هست که داسـتان مطابق الگو نیست و کارکرد جدیدی به نام پذیرش تقدیر در داستان‌های ایرانی وجود دارد که در الگوی پراپ مطـرح نشده است. اندیـشه ثنویت در کارکردهای داسـتان شغاد وجود دارد توجه به عـدد سه به شکل رویدادهای سه‌گانه در به انجام رسیدن اهداف شخصیت‌ها دیده می‌شود.

کلیدواژه‌ها

ریخت‌شناسی؛ پراپ؛ ساختار‌گرایی؛ رستم و شغاد

مراجع

- استاجی، ابراهیم و رشکی،سعید (1392). «تحلیل ریخت شناسی داستان سیاوش براساس نظریه ولادیمیر پراپ»، دانشکده ادبیات و علوم انسانی ،دانشگاه اصفهان، دوره جدید سال 5 ، شماره 3، صصص51-37.

- اسلامی ندوشن، محمد.(1381). ایران و جهان از نگاه شاهنامه، تهران، امیرکبیر، 268ص.

- بدره‌ای، فریدون.(1392). ریخت‌شناسی قصه‌های پریان، چ3، تهران، توس، 278 ص(ترجمه).

- حمیدیان، سعید.(1372). درآمدی براندیشه و هنر فردوسی، چ1، تهران، مرکز،468ص.

- (1384). شاهنامه فردوسی متن کامل، چ1، تهران، قطره،1372ص.

- خدیش، پگاه (1391). ریخت شناسی افسانه های جادویی، چ2، تهران ، علمی فرهنگی،646ص.

- دولت آبادی، هوشنگ (1379).جای پای زروان خدای بخت و تقدیر، چ1،تهران، نی،152ص.

- روحانی، مسعود و عنایتی قادیکلایی، محمد (1388). «بررسی ریخت شناسانه داستان بیژن و منیژه شاهنامه فردوسی بر اساس نظریة ولادیمیر پراپ»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی، سال 17، شماره 66، صص143-119.

- ریاضی، حشمت الله (1384). برگردان روایت گونه داستان ها و پیام های شاهنامه فردوسی به  نثر، چ1، تهران، اوحدی،586ص.

- زر شناس ،شهریار (1387). جستارهایی در ادبیات داستانی معاصر،تهران،کانون اندیشه جوان،400ص.

- سرامی، قدمعلی.(1388). از رنگ گل تا رنج خار، چ5، تهران ،علمی فرهنگی،1090ص.

- سلیمانی، محسن.(1391). فن داستان نویسی ،چ6 ، تهران، امیرکبیر،422ص(ترجمه).

- شاهنامه شناسی.(1357). مجموعه گفتار های نخستین مجمع علمی بحث درباره شاهنامه در استان هرمزگان، جلد سوم، بنیاد شاهنامه فردوسی،264ص.

- صفایی حائری، علی.(1388). ذهنیت و زاویه دید در نقد و نقد ادبیات داستانی ایران، چ4 ویرایش سوم، قم، لیله‌القدر،256ص.

- طاهری، فرزانه.(1379). درآمدی برساختار گرایی در ادبیات، چ1، تهران،  نقش جهان،306ص(ترجمه).

– فرضی، حمیدرضا و فخیمی فاریابی، فرناز (1392).«ریخت شناسی هفت خوان رستم از شاهنامه فردوسی براساس نظریه ولادیمیر پراپ»، پژوهش نامة ادب حماسی، سال 9، شماره 16، صص75-63.

– قربانی، خاور و گورک، کیوان.(1392).«ریخت شناسی داستان زال و رودابه ،بهرام گور و اسپینود، گشتاسب و کتایون»، پژوهش نامة ادب غنایی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، سال 11، شماره20، صص254-239.

- مخبر، عباس.(1372). راهنمای نظریه ادبی معاصر، چ1، تهران، طرح نو،312ص(ترجمه).

- متین، پیمان.(1383). ادبیات داستانی در ایران زمین، چ2، تهران، امیر کبیر، 186ص(ترجمه).

- یونسی، ابراهیم.(1386). هنرداستان نویسی، چ8 ویرایش2، تهران، نگاه،560ص.