محتوای طنز در آثار محمدعلی افراشته

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 1، دوره 8، شماره 28.29، اسفند 1395، صفحه 1-42   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

آیدا پارس پور^{* 1}؛ عصمت خوئینی²

¹کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی

²استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه خوارزمی

چکیده

محمدعلی افراشته (1287–1338)، از پیشگامان شعر گیلکی و از نامداران طنز اجتماعی در قالب شعر و نثر سادۀ فارسی است. او درآثار خود، به دفاع از زحمت‌کشان پرداخته است و به همین دلیل از برجسته‌ترین نمایندگان ادبیات کارگری به شمار می‌رود. هنر افراشته این است که با استفاده از طنز، مردم را به اندیشیدن درباره­ی حقوق اجتماعی خود ترغیب می‌کند. روزنامه‌ی چلنگر که از سال 1329، به مدت دو سال و نیم منتشر می‌شد، حاصل زندگی ادبی افراشته و به نوعی بازتاب دهندۀ عقاید و افکار اوست. اغلب آثار افراشته، در این روزنامه چاپ شده است.
محتوای آثار افراشته نقد اوضاع سیاسی و اجتماعی است که در قالب شعر، داستان، نمایشنامه و تعزیه و با زبان طنز مجال بروز یافته است. وی در مواجهه با جامعه­ی ایران آن روزگار، مشکلات عظیمی را مشاهده می­کند که موجب تباهی و عقب‌ماندگی جامعه­ی ایرانی گردیده است؛ در نتیجه به عنوان فردی وطن­دوست و شاعری انقلابی و روشنفکر با استفاده از زبان ساده­ی طنزآمیز مشکلات را در آثار خود انعکاس می­دهد و بر اساس نوع گرایش­های سیاسی خود، برای درمان دردهای آن راه حل نشان می­دهد.
نوشته­ی حاضر با بررسی محتوایی مجموعه­ی آثار محمدعلی افراشته، زمینه‌های مختلفی از نقد اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، سیاسی و اخلاقی را در نمونه­های فراوانی از نظم و نثر آثار وی بازنموده است.

کلیدواژه‌ها

محمدعلی افراشته؛ طنز اجتماعی؛ ادبیات کارگری؛ نقد

مراجع

• آرین­پور،  یحیی، (1372)، از صبا تا نیما، ج2، چاپ پنجم، تهران: زوار.
• اصلانی، محمدرضا، (1385)، فرهنگ واژگان و اصطلاحات طنز، تهران: کارون.
• افراشته، محمدعلی، (1324)، آی گفتی، تهران: اداره­ی نشریات حزب توده.
• ___________، (1331)، مکتب نو، تهران: اداره­ی نشریات حزب توده.
• ___________، (1357)، چلنگر، تهران: رفعت.
• ___________، (1358)، مجموعه آثار محمدعلی افراشته، گردآوردنده نصرت­اله نوح، تهران: توکا.
• ___________، (1360الف)، چهل داستان، به کوشش نصرت­اله نوح، تهران: حیدربابا.
• ___________، (1360ب)، نمایشنامه­ها تعزیه­ها سفرنامه، به کوشش نصرت­اله نوح، تهران: حیدربابا.
• ___________، (1389)، دماغ شاه، به کوشش بهزاد موسایی، چاپ دوم، رشت: فرهنگ ایلیا.
• پزشک­زاد، ایرج، (1351)، دایی جان ناپلئون، تهران: صفی­علی­شاه.
• تجبر، نیما، (1390)، نظریه­ی طنز بر بنیاد متون برجسته­ی طنز فارسی، تهران: مهرویستا.
• شفیعی کدکنی، (1390)، با چراغ و آینه (در جستجوی ریشه­های تحول شعر معاصر ایران)، تهران: سخن.
• صدر، رویا، (1381)، بیست سال با طنز، تهران: هرمس.
• ضیایی، محمدرفیع، (1388)، پرونده­ی کاریکاتور، ج2، تهران: سوره مهر.
• فتوحی، محمود، (1390)، سبک­شناسی (نظریه­ها، رویکردها و روش­ها)، تهران: سخن.
• فخرائی، ابراهیم، (1365)، گیلان قلمرو شعر و ادب، تهران: جاویدان.
• مرادیان گروسی، علی اکبر، (1387)، «تأثیر افراشته بر شاعران گیلکی زبان»، چیستا، ش251، مهر، 103-113.
• موسوی گرمارودی، علی، (1380)، دگرخند (درآمدی کوتاه بر طنز و هزل و هجو در تاریخ معاصر)، تهران: مؤسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران.
• نبوی، ابراهیم، (1378)، کاوشی در طنز ایران، ج1، تهران: جامعه ایرانیان.

نجف­زاده بارفروش، محمدباقر، (1378)، طنزنویسان ایران از مشروطه تا امروز، تهران: خانواده.