بررسی انتقادی کاستی ها و معایب روش و محتوا در متون تاریخی

مطالعات نقد ادبی

مقاله 2، دوره 12، شماره 46، دی 1396، صفحه 33-68   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مریم صادقی گیوی^{* 1}؛ مسعود احمدی²

¹دانشیار گروه زبان وادبیات فارسی تهران مرکزی

²دانش آموخته رشته ادبیات داستانی واحد تهران مرکزی

چکیده

این پژوهش در پاسخ به این سوال نوشته شده که مهمترین کاستی ها ی متون تاریخی ایران چیست؟ فرضیه وچشم انداز پژوهش نشان دهنده­ی آن است که این کاستی ها در دو محور عمده: روش پژوهش و محتوای متون  قابل بررسی وعبارتند از: ابهام در مفاهیم تاریخ پژوهی، توصیف به جای تحلیل و اصالت نقل در  داده ها؛ و در محور محتوایی مهمترین کاستی ها عبارت است از: تناقضات در محتوای متون تاریخی؛ مهندسی فرهنگی در 6 بعد مهم، رویکرد ناسیونالیستی وعدم توجه به جغرافیای تاریخی. جامعه ی آماری پژوهش متون تاریخی مهم پس از اسلام و معاصر مانند: تاریخ طبری، زین الاخبار گردیزی، مروج الذهب مسعودی، الکامل فی التاریخ ابن اثیر، تاریخ ابن خلدون وتاریخ بیهقی ، تاریخ جهانگشای جوینیو نیز تواریخ مورخان معاصر مانند تقی زاده، نفیسی، زرین کوب و.. است  

کلیدواژه‌ها

تاریخ پژوهی؛ متون تاریخی؛ کاستیها؛ محتوا؛ ایران

مراجع

ابن اثیر، عزالدین.(1382). الکامل فی التاریخ، جلد7 برگردان حمیدرضا آژیر، تهران: اساطیر.

همو.(1389). الکامل فی التاریخ، جلد نهم، برگردان آژیر، چ دوم، تهران: نشر اساطیر.

همو.(1382). الکامل فی التاریخ، جلد دهم، برگردان آژیر.

ابن خلدون، عبدالرحمن.(1393). العبر و دیوان المبتداء و الخبر فی ایام العرب و العجم و البربر و من آثرهم من ذو السلطان الاکبر، ج1، چ هشتم، تهران: علمی و فرهنگی.

ابن مسکویه ، احمدبن محمد.(1376). تجارب الامم، ترجمه علینقی منزوی، چ دوم، تهران: انتشارات توس.

ابن الندیم، محمدبن اسحق.(1381). الفهرست، ترجمه محمدرضا تجدد (ابن علی بن زین العابدین)، چ اول، تهران: نشر اساطیر.

تشپولر، برتولد.(1386). تاریخ ایران در قرون نخستین در قرون نخستین اسلامی، جلد اول، ترجمه جواد فلاطوری، چ هفتم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

اصفهانی، حمزه بن حسن.(1336). تاریح سنیّ ملوک الارض (تاریخ شاهان وپیامبران)، ترجمه جعفر شعار، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ.

افتخار زاده، محمودرضا.(1376). بررسی انتقادی نهضت های ایرانی شعوبیه ناسیونالیسم ایران، تهران: نشر معارف اسلامی.

انصاف پور، غلامرضا.(2536). ساخت دولت در ایران  از اسلام تا یورش مغول، تهران: امیرکبیر.

باستانی پاریزی، محمد ابراهیم.(1382). یعقوب لیث، چ هشتم، تهران: علم.

باسورث، کلیفوردادموند..(1370). تاریخ سیستان، از آمدن تازیان تا برآمدن صفاریان، ترجمه فریدون بدره ای، تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی).

باسورث، کلیفوردادموند.(1378). تاریخ غزنویان، ترجمه حسن انوشه، چ دوم، تهران: امیرکبیر.

براون، ام.نیل، وکیلی، استیوارت.(1394). راهنمای تفکر نقادانه، پرسیدن سوال های بجا، ترجمه­ی کورش کامیاب، چ چهارم، تهران، مینوی خرد.

بلاذری، ابوالحسن احمد بن یحیی.(1377). فتوح البلدان، به کوشش امیر حسین خنجی،  تهران: قطره.

بلعمی، ابوعلی محمد بن محمد.(1388). تاریخ بلعمی، تصحیح محمدتقی بهار، چ چهارم، تهران، زوار.

بلنیتسکی، الکساندر مارکوویچ.(1364). خراسان و ماوراء النهر، مقدمه و ترجمه­ی پرویز ورجاوند، تهران: گفتار.

بیات، عزیزالله.(1392). شناسایی منابع و مآخذ تاریخ ایران، ج1 و 2، چ هفتم، تهران: امیرکبیر.

بیهقی، ابوالفضل.(1384). تاریخ، تصحیح تاریخ بیهقی، مصحح علی اکبر فیاض، تهران: علم.

پریچارد، دانکن.(1393). چیستی معرفت، ترجمه­ی یاسر خوشنویس، تهران: علمی.

پیگولوسکایا،ن.(1387). شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ترجمه­ی عنایت الله رضا، چ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.

تاریخ سیستان.(1373). بی­نا، بازخوانی جعفر مدرس صادقی، تهران: نشر مرکز.

تقی‌زاده، سید حسن.(1379). تاریخ عربستان و قوم عرب در اوان ظهور اسلام و قبل از آن، به کوشش عزیز الله علی‌زاده، تهران: فردوسی.

توسی، خواجه نظام الملک.(1364). سیاستنامه، تصحیح هیوبرت دارک، انتشرات علمی و فرهنگی.

جوینی، علاء الدین عطاملک محمدبن محمد.(1387). تاریخ جهان‌گشا، مجلدات دوگانه، تصحیح احمد خاتمی، تهران: علمی.

حبیبی، عبدالحی و حبیب الله رفیع.(بی­تا). تاریخ افغانستان بعد از اسلام (جلد 1، مشتمل به اوضاع سیاسی – اداری – فکری – اجتماعی – اقتصادی در دو قرن اول تا حدود 2005)، کابل.

حضرتی، حسن.(1380). گفتگو در علم تاریخ و تاریخ نگاری اسلامی، تهران: نقش جهان.

همو.(1382). دانش تاریخ و تاریخ نگاری اسلامی، قم: بوستان کتاب.

خلایقی، عبدالله.(1396). اسلام وحدت مبانی، کثرت ظهور (فصلی از جامعه  شناسی تاریخی و فرهنگی اسلام)، ترجمه عبدالله ناصری طاهری، به اهتمام عبدالمجید شرفی و ناصری، تهران: نشر نگاه معاصر.

دهخدا، علی اکبر.(1339). لغت نامه، مجلد 18 و 27، تهران: موسسه دهخدا.

رابینسون، چیس.اف.(1393). تاریخ نگاری اسلامی، ترجمه­ی دکتر محمد الویری، تهران: سازمان سمت.

راوندی، محمدبن سلیمان.(1388). راحت الصدور و آیت السرور، سعی و اهتمام محمد اقبال، تهران: اساطیر.

راوندی، مرتضی.(1383). تاریخ اجتماعی ایران، ج اول تاریخ اجتماعی ایران و کهن‌ترین ملل باستانی از آغاز تا اسلام با تجدید نظر و اضافات، چ چهارم، تهران: نگاه تهران.

زرین کوب، عبدالحسین.(1378). دو قرن سکوت (سرگذشت حوادث و اوضاع تاریخی ایران در دو قرن اول اسلام)، تهران: سخن.

زنر، آر.سی.(1384). طلوع وغروب زرتشتی گری، ترجمه­ی تیمور قادری، تهران: نشرامیرکبیر.

زورق، محمدحسن.(1391). ارتباطات و آگاهی، ج1، تهران: سروش.

سجادی، سیدصادق و عالم‌زاده، هادی.(1386). تاریخ تاریخ‌نگاری در اسلام، چ نهم، تهران: سازمان سمت.

طبری، محمد بن جریر.(1375). تاریخ، مجلدات 11و 13و 14و 15، ترجمه­ی ابوالقاسم پاینده، چ چهارم، تهران: اساطیر.

علی‌یف، اقرار.(1388). پادشاهی ماد، ترجمه­ی کامبیز میربهاء، تهران: ققنوس.

غزالی، محمد.(1389). نصیحت الملوک، به کوشش قوام‌الدین طه، تهران: جامی.

فضل‌الله، رشیدالدین.(1385). تاریخ مبارک غازانی، تصحیح کارل یان، (انگلستان، 1940) تهران: امیر کبیر.

کالینگوود، رابین جرج.(1389). مفهوم کلی تاریخ، ترجمه علی اکبرمهدیان، تهران: آمه.

گردیزی، ابوسعیدعبدالحی بن ضحاک بن محمود.(1363). زین الاخبار، تصحیح و مقابله عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.

لسترنج، گای.(1337). سرزمین‌های خلافت شرقی، ترجمه‌ی عرفان، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.

لوئیس، برنارد.(1378). زبان سیاسی اسلام، ترجمه ی غلامرضا بهروز لک، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی،

ماوردی، ابوالحسن علی بن محمد بن حبیب.(1383). الاحکام السلطانیه(آیین حکمرانی)، ترجمه و تحقیق حسین صابری، تهران: علمی و فرهنگی.

مجمل التواریخ.(1318). تصحیح ملک الشعرای بهار، به همت محمدرمضانی کلاله خاور، چاپخانه خاور.

مسعودی، علی بن حسین.(1390). مروج الذهب و معادن الجواهر، ج2، ترجمه ابوالقاسم پاینده، چ نهم، تهران: علمی وفرهنگی.

مشکور، محمدجواد.(1387). فرهنگ فرق اسلامی، با مقدمه وتوضیحات کاظم مدیر شانه چی ، چ ششم، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی استان قدس رضوی.

مک کولاگ، سی.بی.ین.(1387). بنیادهای علم تاریخ (چیستی و اعتبار شناخت تاریخی)، ترجمه­ی احمد گل محمدی، چ دوم، تهران، نی.

مهاجرنیا، محسن.(1386). اندیشه­ی سیاسی فارابی، چ دوم، قم: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه‌ی علمیه‌ی قم موسسه‌ی بوستان کتاب.

منهاج سراج جوزجانی ، عثمان بن محمد.(1389). طبقا ت ناصری، جلد اول، تصحیح عبدالحی حبیبی، چ اول، تهران: نشر اساطیر.

نامی، محمدحسن و دیگران.(1391). نقش عوامل جغرافیایی در انتخاب نهادها و پایتخت های حکومتی ایران، چ دوم، تهران: سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.

نرشخی، ابوبکر محمد بن جعفر.(1317). تاریخ بخارا، ترجمه­ی ابونصر احمد بن محمد بن نصر القبادی، تلخیص محمد بن زُخَر بن عمر و تصحیح مدرس رضوی، تهران: کتابفروشی ابن سینا.

نفیسی، سعید.(1384). بابک خرمدین، به اهتمام ع. جربزه دار، تهران: نشر اساطیر.

یعقوبی، ابن واضح احمد بن ابی یعقوب.(1356). البلدان، ترجمه آیتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.