تحلیل و تطبیق عشق از نگاه حافظ، مولوی و ابن‌فارض

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 12، دوره 8، شماره 28.29، اسفند 1395، صفحه 297-312   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

آذرنوش گیلانی^{* 1}؛ وحید غلامی²

¹دانشجوی دکتری فلسفه ـ دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج

²دکتری زبان و ادبیات انگلیسی ـ عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج

چکیده

عشق از مسائل بنیادین عرفان است، چنانکه بدون در نظر گرفتن آن، عرفان و حکمت متعالیه قابل فهم نیست. در ادبیات عرفانی نیز عشق از جایگاه بالایی برخوردار بوده و هست؛ از این­رو بخش زیادی از ادبیات عرفانی به این مورد اختصاص دارد. در ادبیات عرفانی، علی­الخصوص در کلام حافظ و مولوی و ابن­فارض که مورد بحث این تحقیق می­باشد، عشق را می­توان از دو جنبه مورد بررسی قرار داد. عشق مجازی یا انسانی و عشق الهی یا عرفانی. هرچند در این زمینه صاحب­نظران، نظرات متفاوت و گاهاً متناقضی داده­اند، ولی آنچه از فحوای کلام این شاعران پیداست، این­ است که عشق انسانی یا مجازی نیز در نظر آنها همچون پلی به نظر می­رسد که به عشق الهی یا حقیقی راه می‌نماید و درعین حال منظور اصلی از آن همان رسیدن به عشق معنوی و برتر و الهی است؛ چرا که در نظر این شاعران، جمال انسانی و همه‌ی زیبایی‌های موجود در جهان جز تجلی حق نیست. در این مقاله تلاش بر این است با استناد به منابع، به تحلیل و تطبیق عشق از نگاه حافظ و مولوی و ابن‌فارض پرداخته شود.

کلیدواژه‌ها

عشق؛ حافظ؛ مولوی؛ ابن‌فارض

مراجع

ابن الفارض ابوحفص عمربن علی بن مرشد، (1369)، دیوان، الطبعه الاولی، قم، انتشارات الشریف الرضی.

ابن عربی، محی­الدین، (1381)، فتوحات مکیه، مترجم محمد خواجوی، تهران: مولی.

افراسیاب پور، علی اکبر، (1380)،زیبایی پرستی در عرفان اسلامی، تهران، انتشارات طهوری.

جامی، عبدالرحمان، (1343)، ترجمه­ی تائیه ابن فارض، مقدمه و تصحیح دکتر صادق خورشا، تهران: چاپ نقطه.

_، (1343)، لوایح شرح خمریه ابن­فارض، تهران: انتشارات جامی.

حافظ، شمس­الدین محمد، (1338)، دیوان حافظ، به اهتمام محمد قزوینی و قاسم غنی: تهران: علمی و فرهنگی.

حسینی کازرونی، سیداحمد، (1374)، عشق در مثنوی مولوی، تهران: انتشارات زوار.

حلمی، محمدمصطفی، (1971)، ابن­الفارض و الحب الالهی، مصر: دارالمعارف.

رزاقی، عبدالله، (1388)، دل و عشق در ادب پارسی، تهران: عارف کامل.

زرین‌کوب، عبدالحسین، (1372)،سرنّی، تهران: انتشارات علمی.

_، (1369)، ازکوچه­ی رندان: درباره­ی زندگی و اندیشه­ی حافظ، تهران: انتشارات امیرکبیر.

زمانی، کریم، (1388)، میناگر عشق: شرح موضوعی مثنوی معنوی مولانا جلاال­الدین محمد بلخی، تهران: نشر نی.

سجادی، جعفر، (1354)، فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبیرات عرفانی، تهران: کتابخانه طهوری.

شیمل، آن ماری، (1375)، شکوه شمس، ترجمه­ی حسن لاهوتی، تهران: علمی و فرهنگی.

صناعی، محمود، (1381)، ضیافت:درس عشق از زبان افلاطون، به کوشش فرهنگ جهانبخش، تهران: انتشارات فرهنگ.

فرانکل، ویکتور، (1377)، انسان در جست‌وجوی معنا، مترجمان: نهضت صالحیان و مهین میلانی، تهران: انتشارات درسا.

معین، محمد، (1360)، فرهنگ فارسی معین، 6جلدی، تهران: امیرکبیر.

المقدسی، انیس، (1983)، امراء­الشعر العربی فی­العصر العباسی، بیروت: بی­نا.

مولوی، جلال­الدین محمد، (1376)، مثنوی معنوی، تصیح عبدالکریم سروش، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.

_، (1355)، کلیات شمس: یا دیوان کبیر، با تصحیحات و حواشی: بدیع­الزمان فروزانفر، تهران: انتشارات امیرکبیر.

نصر اصفهانی، محمدرضا، (1381)، «کرشمه­ی معشوق در دیوان حافظ و ابن­فارض»، مجله پژوهشی علوم انسانی دانشگاه اصفهان، پاییز و زمستان 1381 - شماره 14، 76- 55.