اثر معیارهای نمایندگی بر توان رقابتی شرکت‌

پژوهش های حسابداری مالی و حسابرسی

مقاله 1، دوره 9، شماره 36، بهمن 1396، صفحه 1-26   

نوع مقاله: مقاله علمی پژوهشی

نویسندگان

راضیه میرزایی¹؛ مهدی مرادزاده فرد^{* 2}؛ بهمن بنی مهد³

¹کارشناس ارشد گروه حسابداری، واحد علوم تحقیقات البرز، دانشگاه آزاد اسلامی، البرز، ایران

²دانشیار گروه حسابداری، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران،‌ (نویسنده اصلی) [e-mail]

³دانشیار گروه حسابداری، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

چکیده

این مقاله، با توجه به نقش تعیین کننده مدیران در موفقیت واحدهای تجاری، به بررسی اثر معیارهای نمایندگی بر توان رقابتی شرکت‌ها در 113 شرکت در یک دوره پنج ساله می پردازد. معیارهای توان رقابتی: 1- یک منهای نسبت بهای تمام شده کالای فروش رفته به فروش 2- یک منهای نسبت دارایی ثابت به مجموع دارایی‌ها 3- نسبت فروش شرکت به فروش صنعت؛ و معیارهای نمایندگی: 1- یک منهای نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام 2- نسبت درآمد فروش به مجموع دارایی‌ها 3- نسبت سود خالص به مجموع دارایی‌ها، می‌باشد که رابطه میان آن‌ها به صورت مجزا و در نه مدل بررسی گردیده‌اند. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات و آزمون فرضیه‌ها از رگرسیون چندمتغیره استفاده گردیده است.
نتایج نشان می‌دهد که در صورتی که توان رقابتی با معیار یک منهای نسبت بهای تمام شده کالای فروش رفته به فروش محاسبه می‌گردد، توان رقابتی با یک منهای نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام و نسبت درآمد فروش به مجموع دارایی دارای رابطه مثبت و معنی دار و با نسبت سود خالص به مجموع دارایی، دارای رابطه خاصی نمی‌باشد. در صورتی که توان رقابتی با معیار یک منهای نسبت دارایی ثابت به مجموع دارایی‌ها محاسبه شود، توان رقابتی با نسبت درآمد فروش به مجموع دارایی، دارای رابطه مثبت و معنی‌دار و با یک منهای نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام و سود خالص به مجموع دارایی، دارای رابطه خاصی نمی‌باشد و در صورتی که توان رقابتی با معیار نسبت فروش شرکت به فروش صنعت محاسبه شود، توان رقابتی با نسبت درآمد فروش به مجموع دارایی و یک منهای نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام و نسبت سود خالص به مجموع دارایی دارای رابطه مثبت و معنی دار می‌باشد.
در مجموع با عنایت به اینکه از میان 9 مدل بررسی شده، در 6 مدل میان توان رقابتی و معیارهای نمایندگی رابطه معنادار وجود دارد، می‌توان نتیجه گیری نمود که معیارهای نمایندگی بر توان رقابتی شرکت‌ها مؤثر خواهند بود.
In this paper, considering the decisive role of managers in the success of business units, we reviewed the effect of agency criteria on the competitive ability of companies in 113 companies over a five year period.
Competitive Power Criteria: 1- Ratio of cost of goods sold to sale. 2 - The ratio of fixed assets to total assets. 3 - The ratio of sales of the company to the sale of industry.
 Agency criteria: 1- Debt to shreholder,s equity ratio 2- Sales income ratio to total assets 3- Net incom ratio to total assets.
 Relationship between them was tested separately by nine models. For analyzing information and testing hypotheses, multiple regressions have been used.
Results showed if the competitive power with a minus of the cost price of the sold product is calculated for sale, it has a positive and significant relationship with competitive ability with a minus the ratio of debt to equity and the ratio of income to total assets. There is no particular relationship with a net profit to total assets ratio, and if competitive power is calculated with a minus the ratio of fixed assets to total assets, competitive power with the ratio of sales revenue to total assets has a positive and significant relationship and There is no particular relationship with a minus the ratio of debt to equity and net profit to the total equity. If competitive power is calculated by the ratio of the company's sales to the sales of the industry, competitive power with a ratio of sales revenue to total assets and one minus the ratio of debt to equity and the ratio of net profit to total assets has a positive and significant relationship.
In total, in 6 models of 9 models, there is a significant relationship between competitive ability and representation criteria, it can be concluded that agency criteria are effective on the competitive ability of companies. The results of this research can help identify the factors affecting the competitive ability of companies.
Keywords: Competitive Ability, Representative Criteria

کلیدواژه‌ها

توان رقابتی؛ معیار نمایندگی

اصل مقاله

 

اثر معیارهای نمایندگی بر توان رقابتی شرکت‌

 

 

راضیه میرزایی

تاریخ دریافت: 02/07/1396           تاریخ پذیرش: 04/09/1396

[1]

مهدی مرادزاده فرد[2]

بهمن بنی‌مهد[3]

 

 

چکیده

این مقاله، با توجه به نقش تعیین کننده مدیران در موفقیت واحدهای تجاری، به بررسی اثر معیارهای نمایندگی بر توان رقابتی شرکت‌ها در 113 شرکت در یک دوره پنج ساله می پردازد. معیارهای توان رقابتی: 1- یک منهای نسبت بهای تمام شده کالای فروش رفته به فروش 2- یک منهای نسبت دارایی ثابت به مجموع دارایی‌ها 3- نسبت فروش شرکت به فروش صنعت؛ و معیارهای نمایندگی: 1- یک منهای نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام 2- نسبت درآمد فروش به مجموع دارایی‌ها 3- نسبت سود خالص به مجموع دارایی‌ها، می‌باشد که رابطه میان آن‌ها به صورت مجزا و در نه مدل بررسی گردیده‌اند. جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات و آزمون فرضیه‌ها از رگرسیون چندمتغیره استفاده گردیده است.

نتایج نشان می‌دهد که در صورتی که توان رقابتی با معیار یک منهای نسبت بهای تمام شده کالای فروش رفته به فروش محاسبه می‌گردد، توان رقابتی با یک منهای نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام و نسبت درآمد فروش به مجموع دارایی دارای رابطه مثبت و معنی دار و با نسبت سود خالص به مجموع دارایی، دارای رابطه خاصی نمی‌باشد. در صورتی که توان رقابتی با معیار یک منهای نسبت دارایی ثابت به مجموع دارایی‌ها محاسبه شود، توان رقابتی با نسبت درآمد فروش به مجموع دارایی، دارای رابطه مثبت و معنی‌دار و با یک منهای نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام و سود خالص به مجموع دارایی، دارای رابطه خاصی نمی‌باشد و در صورتی که توان رقابتی با معیار نسبت فروش شرکت به فروش صنعت محاسبه شود، توان رقابتی با نسبت درآمد فروش به مجموع دارایی و یک منهای نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام و نسبت سود خالص به مجموع دارایی دارای رابطه مثبت و معنی دار می‌باشد.

در مجموع با عنایت به اینکه از میان 9 مدل بررسی شده، در 6 مدل میان توان رقابتی و معیارهای نمایندگی رابطه معنادار وجود دارد، می‌توان نتیجه گیری نمود که معیارهای نمایندگی بر توان رقابتی شرکت‌ها مؤثر خواهند بود.

 

واژه‌های کلیدی: توان رقابتی، معیار نمایندگی.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1- مقدمه

در دهه‌های اخیر با گسترش یافتن بازارها، تغییرات سریع در الگوهای مصرف و تقاضا، انقلاب در فناوری اطلاعات و همچنین افزایش تعداد و کیفیت رقبا، افزایش توان رقابتی بنگاه‌ها از طریق شناخت منابع ایجاد آن از اهمیت ویژه ای برخوردار گردیده است.

نکته حائز اهمیت آنست که افزایش توان رقابتی سازمان‌ها، در کشور، فضای رقابتی ایجاد نموده و در نهایت به ارتقاء سطح توان رقابتی ملی و بهبود سطح زندگی مردم جامعه می‌انجامد.مفهوم توان رقابتی معمولاً با توجه به منظور خاصی تعریف شده و به کار می‌رود. برخی آن را معادل با بهره‌وری می‌دانند، برخی معادل با سهم بازار و برخی آن را به بنگاه‌هایی نسبت می‌دهند که دارای مزیت در رقابت هستند که این تعاریف ماهیت خرد دارند، برخی از صاحب نظران از توان رقابتی به مفهوم کلان استفاده می‌کنند به این معنا که توان رقابتی یک کشور را در مقابل کشور دیگر ارزیابی می‌کنند.ولی در همه تعاریف هدف از رقابت یکسان می‌باشد که همانا، تسلط بر بازار، توسعه و رشد سودآوری و همچنین رضایت مشتری، بهبود کیفیت زندگی و توسعه بلندمدت اجتماعی می‌باشد.یک واحد اقتصادی زمانی دارای توان رقابتی است که بتواند به دلایل خاصی که ناشی از ویژگی‌های آن واحد است (مانند وضعیت مکانی، فناوری، پرسنلی، مدیریتی و...) به طور مداوم تولیدات خود را نسبت به رقبای خود با هزینه پایین‌تر و کیفیت بالاتر عرضه کند.

مجمع اقتصاد جهانی، توان رقابتی را توانایی اقتصاد ملی در پایداری رشد و یا حفظ استاندارد زندگی (درآمد سرانه) می‌داند. از نظر سازمان همکاری اقتصادی و توسعه، توان رقابتی یعنی توانایی یک ملت در تولید کالاها و خدمات برای ارائه در بازارهای بین المللی و به طور هم‌زمان حفظ و یا ارتقاء سطح درآمد شهروندان در بلند مدت. به عقیده موسسه مدیریت توسعه، توان رقابتی به مفهوم توانایی کشور در ایجاد ارزش افزوده و افزایش ثروت جامعه به وسیله مدیریت دارایی‌ها و ایجاد جذابیت‌ها و ... است.

بر اساس دیدگاه هیت[i] (1999)، توان رقابتی عبارت است از میزان تولید کالاها و خدماتی که از سوی یک کشور بتواند به بازارهای بین المللی راه یابد، ضمن آنکه در همین مدت درآمد واقعی شهروندان خود را افزایش دهد و یا دست کم مانع کاهش آن شود.

 سیگل و کوخبرن[ii] (1995)، توان رقابتی را شرایطی می‌داند که یک بنگاه را قادر می‌سازد با بکارگیری روش‌های برتر، محصول خود را با کیفیت بالاتر عرضه نماید و در رقابت با رقبا سود بیشتری را برای بنگاه فراهم سازد. توان رقابتی در واقع تلاش و فعالیت یک بنگاه برای فروش سودآور محصولاتش می‌باشد بعبارت دیگر برای اینکه یک بنگاه توان رقابتی داشته باشد می‌بایست محصولات خود را با قیمت پایین تر و کیفیت برتر عرضه کند.

سالونر، شپارد و پودولنی[iii] (2001)، عنوان می‌کنند که توان رقابتی عمدتاً به این معناست که بنگاه می‌تواند خدمات یا کالاهایی را تولید کند که مشتریان آن‌ها را با ارزش‌تر از کالاها یا خدمات تولید شده سایر رقبا تلقی می‌کنند.برخی توان رقابتی را ناشی از تفاوت در دیدگاه، توانایی و عملکرد مدیران در فعالیت‌های اقتصادی می‌دانند. هائوما[iv] (1999) بر اساس مطالعات و مشاهداتش مبنی بر ایجاد و بهبود مزیت در صنایع مختلف، چهارچوبی جدید را به منظور تحلیل و بررسی منابع عمومی مزیت در سازمان‌ها، ارائه کرد. طبق این نظریه توان رقابتی از سه منبع حاصل می‌شود: مالکیت - تخصص - دسترسی. شرکت‌ها از طریق مالکیت دارایی‌ها و عوامل تولید با ارزش و یا دسترسی به داده‌ها و مواد اولیه و بازارها و یا با دانش، شایستگی و قابلیت مدیریت و هدایت صحیح فرایندها به توان رقابتی دست می‌یابند. یک شرکت می‌تواند دارای مزیت‌هایی مانند هزینه کمتر، مدیریت اثر بخش‌تر و ... نسبت به رقبا بوده و با بهره‌گیری از این مزیت‌ها به موفقیت در بازار نائل گردد.

دیدگاه دیگری که در این زمینه وجود دارد، تئوری مبتنی بر منابع می‌باشد. فرض این دیدگاه بر این اساس است که: برونداد مطلوب تلاش‌های مدیریتی سازمان، دستیابی به توان رقابتی پایدار می‌باشد.از دیدگاه مشتریان، یک شرکت زمانی دارای توان رقابتی است که بتواند ارزشی بیشتر از رقبا ارائه کند. این ارزش از طریق ارائه محصولاتی با قیمت‌های کمتر اما کیفیت مشابه نسبت به رقبا و یا ایجاد تمایز در کیفیت که بتواند قیمت‌های بالاتر را توجیه کند، سنجیده خواهد شد.

از دیدگاه سهامداران نیز زمانی که شرکت بتواند بازگشت سرمایه بالایی را در کوتاه‌مدت، میان‌مدت و بلندمدت ارائه کند دارای توان رقابتی خواهد بود.

بنابراین توان رقابتی تنها در صورت ایجاد تعادل مناسب بین رضایت مشتریان، سهامداران و توانایی مالی شرکت میسر خواهد شد.

در همه دیدگاه‌هایی که در بالا مطرح گردید، یکی از نکات حائز اهمیت، جایگاه مدیران در ایجاد و افزایش توان رقابتی یک سازمان می‌باشد. اما به دلیل گسترش شرکت‌ها و تعدد مالکان و سهامداران، نظارت مستقیم سهامداران بر عملکرد مدیران، میسر نمی‌باشد و گروه مزبور صرفاً می‌توانند از مزایا و نتایج حاصله بهره‌مند گردند. یکی از مهم‌ترین مشکلات نمایندگی، مربوط به ناتوانی سهامدار، در ملاحظه اقدامات و عملیات مدیر است. سهامدار نمی‌تواند اقدامات مدیر را به طور روزانه دنبال کند تا مطمئن شود که آیا تصمیم‌گیری‌های مدیر، منطبق با منافع سهامداران و شرکت است یا خیر. بنابراین، سهامدار فاقد اطلاعات لازم در خصوص عملیات مدیر است. در این صورت اگر از طرف سهامدار روشی جهت کنترل عملیات مدیر به وجود نیاید فقط مدیر می‌داند که آیا در راستای منافع سهامداران و شرکت گام برداشته است یا خیر. لذا منطقی است که سهامداران از طریق ایجاد مکانیزم‌های نظارت و ارزیابی، درصدد حفظ منافع خود و کنترل بهینه رفتار و عملکرد مدیران استخدامی (نمایندگان) برآیند. معیارهای نمایندگی ابزار مناسبی جهت ارزیابی عملکرد مدیر در راستای انجام وظایف نمایندگی وی می‌باشد.

 

2- پیشینه تحقیق

صفرزاده و رفیعی (1393)، در تحقیقی به بررسی ارتباط بین رقابت در بازار محصول و راهبری شرکتی پرداختند. آن‌ها پس از بررسی داده‌های مربوط به 212 شرکت در دوره زمانی 1391-1386 به این نتیجه دست یافتند که ساختارهای راهبری شرکتی در صنایع رقابتی (صنایع دارای قدرت اندک در بازار) ضعیف‌تر هستند. این یافته در حضور متغیرهای کنترلی و با استفاده از هر دو شاخص سنجش رقابت در بازار محصول صادق می‌باشد. شواهد حاکی از آن است که رقابت در بازار محصول تأثیر قابل ملاحظه‌ای بر راهبری شرکتی داشته و به عنوان یک جایگزین برای راهبری شرکتی محسوب می‌شود.

رضایی و مهدوی (1391)، به بررسی تأثیر شاخصه‌های راهبری شرکتی و ساختار مالکیت بر هزینه‌های نمایندگی پرداختند. یافته‌های تحقیق آن‌ها حاکی از وجود رابطه مثبت و معنادار بین متغیرهای نسبت اعضای غیرموظف هیات مدیره و مدت تصدی هیات مدیره و رابطه منفی و معنادار بین متغیر مالکان نهادی و هزینه نمایندگی است ولی بین تصدی همزمان دو پست مدیریت عامل و عضویت هیات مدیره رابطه معناداری یافت نشد.

فارسیجانی، فیضی و شفیعی (1390)، در تحقیقی به بررسی نحوه اثرگذاری نیروهای رقابتی در صنعت خودروسازی ایران به عنوان محرکی برای کاربرد مدیریت دانش در بهبود عملکرد مالی پرداختند. در نتیجه مشخص شد که مؤلفه‌هایی همچون قدرت چانه زنی تأمین کنندگان، تهدید ورود کالاهای جایگزین (در بعد نیروهای رقابتی صنعت)، انعطاف‌پذیری و عدم تمرکزگرایی در وظایف (در بعد محرکهای نوآوری سازمانی) و میزان ابتکارات تأمین کنندگان جهت کاهش هزینه‌ها (در بعد عملکرد مالی زنجیره تأمین) از مؤلفه‌های نامؤثر در زنجیره تأمین هستند. درحالیکه، تمامی مؤلفه‌های کاربرد دانش در زنجیره از عوامل مؤثر در عملکرد زنجیره تأمین تشخیص داده شده‌اند.

نیری[v] (2013)، در پژوهش خود به بررسی رابطه بین رقابت و هزینه نمایندگی (حق الزحمه های حسابرسی) در ایران می‌پردازد. در این تحقیق با استفاده از داده‌های مالی 67 شرکت پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران برای دوره 2011-2006 به بررسی میان رقابت و حق الزحمه حسابرسی پرداخته شد. نتایج تجزیه و تحلیل رگرسیون نشان می‌دهد که یک رابطه منفی معنی‌دار بین رقابت و هزینه حسابرسی وجود دارد.

گال و ساجید[vi] (2012)، به بررسی ارتباط بین ساختار مالکیت و هزینه‌های نمایندگی در پاکستان پرداختند. در این مقاله نقش ساختار مالکیت در کاهش هزینه نمایندگی، بر روی نمونه ای متشکل از 50 شرکت، در طول دوره سال 2003 تا سال 2006 بررسی می‌شود. برای اندازه گیری هزینه‌های نمایندگی از نسبت بازده دارایی‌ها استفاده شده و برای تجزیه و تحلیل داده‌ها از رگرسیون چند متغیره استفاده گردیده است. نتایج نشان می‌دهد که مالکیت بیشتر مدیران و مالکان نهادی، هزینه نمایندگی را کاهش می‌دهد. اندازه کوچک‌تر هیات مدیره نیز موجب کاهش هزینه نمایندگی است. استقلال هیات مدیره دارای رابطه مثبت با نسبت استفاده از دارایی است. استقلال مدیر عامل از هیات مدیره و افزایش پاداش، موجب کاهش هزینه‌های نمایندگی است.

لونتیس[vii] و همکاران (2011)، به بررسی ارتباط میان هزینه حسابرسی به عنوان یکی از هزینه‌های نمایندگی و توان رقابتی در شرکت‌های یونانی پرداختند. آن‌ها به این نتیجه رسیدند که زمانی که سهامداران هزینه‌های بیشتری را جهت نظارت بر عملکرد مدیر تحمل می‌نمایند توان رقابتی کاهش می‌یابد.با عنایت به تحقیقات انجام شده در رابطه با عوامل مؤثر بر توان رقابتی (در داخل و خارج از کشور)، تا به حال در هیچ تحقیقی به بررسی رابطه میان "معیارهای ارزیابی مدیر در اجرای وظایف نمایندگی" و "توان رقابتی شرکت‌ها" پرداخته نشده است، لذا این تحقیق به بررسی تأثیر عملکرد مدیران در راستای انجام وظایف نمایندگی، بر توان رقابتی شرکت‌ها خواهد پرداخت تا بدین طریق به  شناخت یکی از عوامل احتمالی مؤثر بر توان رقابتی شرکت‌ها دست یافت.

 

3- فرضیه‌های تحقیق

با توجه به مطالب ذکر شده، فرضیه کلی تحقیق را می‌توان به صورت زیر بیان کرد.

3-1- فرضیه اصلی تحقیق: بین معیارهای نمایندگی و توان رقابتی شرکت‌ها رابطه مثبت و معنی دار وجود دارد.     

با توجه به تحقیقات انجام شده توسط چو[viii]و همکاران (2011)، گسپر[ix]و همکاران (2006)، پی پال[x] و همکاران (2008) و لونتیس و همکاران (2011) که هر یک، یکی از سه نسبت: یک منهای نسبت بهای تمام شده کالای فروش رفته به فروش، یک منهای نسبت دارایی ثابت به مجموع دارایی و نسبت فروش هر شرکت به جمع فروش صنعت را معیار توان رقابتی در نظر گرفته‌اند و همچنین با توجه به تحقیقات انجام گرفته توسط آنگ[xi] و همکاران (2000)، سینگ و دیویدسون[xii] (2003) و جلینک و استیورک[xiii] (2009) که هر یک، یکی از سه نسبت: یک منهای نسبت بدهی به مجموع حقوق صاحبان سهام، نسبت گردش دارایی (درآمد فروش به مجموع دارایی‌ها) و نسبت بازده دارایی‌ها (سود خالص به مجموع دارایی‌ها) را معیار نمایندگی در نظر گرفته‌اند می‌توان بر اساس فرضیه اصلی فوق فرضیه‌های فرعی زیر را بیان نمود:

 

3-2- فرضیه‌های فرعی تحقیق^[xiv]:

• بین یک منهای نسبت بهای تمام شده کالای فروش رفته به فروش با یک منهای نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام شرکت، رابطه مثبت و معنادار وجود دارد.
• بین یک منهای نسبت بهای تمام شده کالای فروش رفته به فروش با نسبت درآمد فروش به مجموع دارایی‌های شرکت، رابطه مثبت و معنادار وجود دارد.
• بین یک منهای نسبت بهای تمام شده کالای فروش رفته به فروش با نسبت سود خالص به مجموع دارایی‌های شرکت، رابطه مثبت و معنادار وجود دارد.
• بین یک منهای نسبت دارایی ثابت به مجموع دارایی‌ها با یک منهای نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام شرکت، رابطه مثبت و معنادار وجود دارد.
• بین یک منهای نسبت دارایی ثابت به مجموع دارایی‌ها با نسبت درآمد فروش به مجموع دارایی‌های شرکت، رابطه مثبت و معنادار وجود دارد.
• بین یک منهای نسبت دارایی ثابت به مجموع دارایی‌ها با نسبت سود خالص به مجموع دارایی‌های شرکت، رابطه مثبت و معنادار وجود دارد.
• بین نسبت فروش شرکت به فروش صنعت با یک منهای نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام شرکت، رابطه مثبت و معنادار وجود دارد.
• نسبت فروش شرکت به فروش صنعت با نسبت درآمد فروش به مجموع دارایی‌های شرکت، رابطه مثبت و معنادار وجود دارد.
• نسبت فروش شرکت به فروش صنعت با نسبت سود خالص به مجموع دارایی‌های شرکت، رابطه مثبت و معنادار وجود دارد.

 

4- روش تحقیق

این تحقیق از نظر تئوریک جزء تحقیقات اثباتی و از منظر استدلال جزء تحقیقات استقرایی می‌باشد و چون می‌تواند در فرایند استفاده از اطلاعات کاربرد داشته باشد، بر اساس هدف از نوع تحقیقات کاربردی می‌باشد. داده‌های تحقیق مبتنی بر اطلاعات واقعی صورت‌های مالی، یادداشت‌های همراه صورت‌های مالی و گزارش‌های مجامع شرکت‌هاست و با استفاده از رویکرد پس رویدادی (ازطریق اطلاعات گذشته) می‌باشد. همچنین از لحاظ تحلیل اطلاعات از نوع تحقیقات علّی و هدف اصلی آن تعیین وجود، میزان و نوع رابطه بین متغیرهای مورد آزمون است. در این تحقیق با برداشت مستقیم اطلاعات مورد نیاز از صورت‌های مالی و گزارش‌های موجود در سایت و کتابخانه سازمان بورس مجموع داده‌های مورد نیاز برای آزمون فرضیه‌ها جمع آوری شده است. پس از انتخاب شرکت‌های نمونه جهت انجام برخی محاسبات از نرم افزار اکسل استفاده شده است. برای گروه بندی شرکت‌ها در صنایع مختلف طبقه بندی بورس در نظر گرفته شده است. در تجزیه و تحلیل اطلاعات با توجه به نیاز از مدل‌های رگرسیون خطی چند متغیره استفاده شده است و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار SPSS18 و Eviews6 استفاده گردیده است.

 

4-1- جامعه آماری تحقیق

 جامعه آماری این تحقیق، شامل تمامی شرکت‌های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران می‌باشد که در سالهای 1387 لغایت 1391 به صورت مستمر فعالیت داشته‌اند.

در این تحقیق برای بررسی رابطه میان معیارهای نمایندگی و توان رقابتی شرکت‌ها از اطلاعات سال - شرکت استفاده شده است. نمونه پژوهش با استفاده از نمونه گیری حذفی انتخاب گردیده است. بدین صورت که شرکت‌های زیرمجموعهٔ هر صنعت باید دارای ویژگی‌های زیر باشند:

1)   اطلاعات آن‌ها بر اساس نیاز تحقیق، به طور کامل و برای همه سال‌ها، از سال 1386 لغایت 1391 در صورت‌های مالی و یادداشت‌های همراه آن و گزارش‌های مجامع شرکت‌ها، در دسترس باشد؛

2)   شرکت‌ها نباید جزو گروه‌های واسطه‌گر مالی باشند؛

3)   شرکت‌های زیر مجموعه هر صنعت تا حد امکان دارای تولیدات همگن باشند (جهت معنادارتر نمودن رقابت)

با حذف صنایع و شرکت‌هایی که دارای شرایط فوق نبودند،11 صنعت شامل 113 شرکت (565 داده) مورد بررسی قرار می‌گیرد.

 

4-2- روش گردآوری داده‌ها

 اطلاعات و داده‌های مورد نیاز برای انجام این تحقیق بر حسب نوع آن‌ها از منابع مختلفی گردآوری می‌شود. اطلاعات مربوط به ادبیات تحقیق و مباحث نظری از منابع کتابخانه‌ای و پایگاه‌های علمی و مقالات خارجی و داخلی جمع آوری می‌گردد و داده‌های مورد نیاز این تحقیق نیز با استفاده از صورت‌های مالی شرکت‌ها و گزارش‌های منتشر شده توسط سازمان بورس به دست می‌آید.

 

5- متغیرهای تحقیق

متغیر وابسته: معیارهای توان رقابتی

متغیر مستقل: معیارهای نمایندگی

متغیرهای کنترلی: اندازه شرکت - تغییر ترکیب هیات مدیره در طی سال مالی - تمرکز مالکیت - درصد سهام نگهداری شده بوسیله سهامداران عمده - وجود مالکیت عمده دولتی در بین سهامداران – رشد فروش - گزارش زیان توسط شرکت.

 

5-1- تعریف متغیـرهـا

• ·      توان رقابتی

توان رقابتی در واقع توانایی یک بنگاه در فروش سودآور محصولاتش می‌باشد بعبارت دیگر برای اینکه یک بنگاه توان رقابتی داشته باشد می‌بایست بتواند محصولات خود را با قیمت پایین‌تر و کیفیت برتر عرضه کند (سیگل و کوخبرن،1995).

• ·      معیارهای نمایندگی

رابطه نمایندگی زمانی ایجاد می‌شود که مالک جهت انجام کارهایش، اختیار تصمیم‌گیری را به نماینده خود (مدیر) تفویض می‌کند. هزینه نمایندگی از تضاد منافع بین سهامداران و مدیران (به عنوان نماینده سهامداران) ناشی می‌شود و اثر معکوسی بر ارزش شرکت دارد، از این رو سهامداران شرکت‌ها به دنبال کنترل و کاهش چنین هزینه‌هایی می‌باشند. معیار نمایندگی، ابزاری است جهت ارزیابی مدیر در اجرای وظایف نمایندگی، در جهت بهبود عملکرد و جایگاه شرکت در بازار و افزایش ثروت سهامداران.

• ·      اندازه شرکت

از دیدگاه نظری، شرکت‌های بزرگ و بسیار سودآور احتمالاً سودآوری بیشتری (زیان دهی کمتری) در مقایسه با سایر شرکت‌ها دارند (مارکو و آرت[xv]،2009) از این رو اندازه شرکت می‌تواند تأثیر مستقیمی بر عملکرد شرکت‌ها داشته باشد.

• ·      تغییر ترکیب هیات مدیره

هیات مدیره به‌عنوان یک ابزار حاکمیت شرکتی به وسیله ترکیب، سازماندهی درونی و فرایندهای تصمیم‌گیری خود به بهبود اثربخشی خود و در نتیجه بهبود عملکرد شرکت کمک می‌کند.

• ·      سهامداران عمده

منظور کلیه اشخاصی است که مالک بیش از 5 درصد سهام واحد تجاری باشند.

• ·      وجود مالکیت عمده دولتی

مقصود از وجود مالکیت دولتی، وجود سهامدار دولتی عمده، در میان سهامداران شرکت می‌باشد (شرکت‌هایی که امکان استفاده بیشتر از کمک‌های دولتی را دارند توانایی تولید محصول با قیمت کمتری را خواهند داشت).

• ·      رشد فروش

درصد تغییرات فروش سال جاری به فروش سال قبل شرکت. رشد فروش می‌تواند به دلیل عملکرد مناسب مدیر باشد.

• ·      گزارش زیان

مقصود، گزارش زیان در صورت سود و زیان شرکت در پایان سال مالی می‌باشد. یکی از دلایل زیان می‌تواند عملکرد نامناسب مدیر باشد.

در این تحقیق با استفاده از اطلاعات بدست آمده از صورت‌های مالی و گزارش‌های شرکت‌ها و روش رگرسیون چند متغیره به بررسی ارتباط میان متغیرهای مستقل مذکور با توان رقابتی شرکت‌ها پرداخته خواهد شد.

 

5-2- نحوه محاسبه متغیرهـا

• ·      متغیر وابسته

معیارهای توان رقابتی

از سه نسبت به عنوان معیارهایی از توان رقابتی شرکت‌ها استفاده می شود:

1-      نسبت بهای تمام شده کالای فروش رفته به فروش (چو و همکاران، 2011) و (گسپر و همکاران، 2006). هر چه فروش یک شرکت، نسبت به بهای تمام شده کالای فروش رفته آن، افزایش بیشتری یابد به معنای عملکرد مناسب شرکت در بازار خواهد بود، بدین معنی که آن شرکت توانسته است بدون انجام هزینه بیشتر، کالای بیشتری را در بازار و در میان کالاهای تولید شده توسط رقبا به فروش رساند. از آنجا که این نسبت رابطه معکوس با توان رقابتی شرکت‌ها دارد از یک منهای نسبت مذکور استفاده گردید تا رابطه به صورت مستقیم بدست آید، بدین معنا که هرچه، یک منهای نسبت بهای تمام شده کالای فروش رفته به فروش افزایش یابد توان رقابتی شرکت نیز افزایش خواهد یافت.

2- نسبت دارایی ثابت (مجموع دارایی‌های ثابت به مجموع دارایی‌ها) (لونتیس و همکاران، 2011). نسبت بالای دارایی ثابت به مجموع دارایی‌ها، به معنی آنست که وجه نقد زیادی در شرکت به صورت دارایی ثابت مسدود گردیده است که نمی‌توان از آن جهت انجام مخارج غیرمنتظره کوتاه مدت استفاده نمود و نشان‌دهنده استفاده ناکارآمد از سرمایه در گردش می‌باشد که می‌تواند توانایی شرکت را در پاسخگویی به افزایش تقاضا برای محصولات یا خدمات محدود کند، بنابراین ما انتظار داریم که این نسبت رابطه معکوس با عملکرد شرکت داشته باشد (لونتیس و همکاران، 2011). از آنجا که بین این نسبت و توان رقابتی رابطه معکوس وجود دارد لذا از یک منهای نسبت مذکور استفاده گردید تا رابطه به صورت مستقیم بدست آید، بدین معنا که هرچه، یک منهای نسبت دارایی ثابت به دارایی افزایش یابد توان رقابتی شرکت نیز افزایش خواهد یافت. ضمناً در تحقیق حاضر، با توجه به ویژگی‌های خاص صنایع مختلف، از فاصلهٔ یک منهای نسبت دارایی ثابت به دارایی، با متوسط صنعت استفاده گردید.

3- نسبت فروش هر شرکت به جمع فروش صنعت (پی پال و همکاران، 2008) و (لونتیس و همکاران، 2011). این نسبت رابطه مستقیم با توان رقابتی شرکت‌ها دارد.

 

• ·      متغیر مستقل

ü   معیارهای نمایندگی

 از سه نسبت با عنوان معیارهای نمایندگی جهت ارزیابی مدیر در اجرای وظایف نمایندگی، استفاده می‌نماییم:

1- نسبت بدهی به مجموع حقوق صاحبان سهام. این نسبت نشان می‌دهد که شرکت برای تأمین مالی دارایی‌هایش چه درصدی از بدهی استفاده می‌نماید (سینگ و دیویدسون، 2003). به دلیل وجود هزینه‌های بهره و احتمال عدم ایفای تعهدات در سررسید امکان افزایش ریسک مالی و در نتیجه کاهش قیمت بازار سهام و به تبع آن کاهش بازده سهام فراهم می‌شود. از آنجا که این نسبت، رابطه معکوس با عملکرد مناسب مدیر دارد لذا از یک منهای این نسبت استفاده شد تا رابطه به صورت مستقیم بیان گردد، بدین معنا که هرچه، یک منهای نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام بیشتر باشد عملکرد مدیر بهتر بوده است.

2- همچنین از یکی از نسبت‌های فعالیت یعنی نسبت گردش دارایی (درآمد فروش تقسیم بر مجموع دارایی‌ها) جهت تعیین این نکته که شرکت تا چه حد منابع خود را به نحو مؤثر به کار گرفته، استفاده می‌نماییم (آنگ و همکاران،2000) و (سینگ و دیویدسون، 2003) نسبت مذکور نشان می‌دهد که یک شرکت چگونه دارایی‌های خود را به منظور ایجاد درآمد فروش به کار گرفته است. این نسبت رابطه مستقیم با عملکرد نماینده دارد. با توجه به ویژگی‌های خاص هر صنعت، در این تحقیق از فاصله این نسبت با متوسط صنعت استفاده گردید.

 3- در کنار این نسبت‌ها از یکی از نسبت‌های سودآوری یعنی نسبت بازده دارایی‌ها نیز استفاده می‌کنیم (سود خالص تقسیم بر مجموع دارایی‌ها) که نشانگر این است که شرکت تا چه حد بطور مطلوب و مؤثر اداره می‌شود و در واقع میزان موفقیت شرکت را در تحصیل بازده خالص نسبت به درآمد فروش یا نسبت به سرمایه گذاری‌ها اندازه گیری می‌کند (سایت انستیتو بانکداران خاورمیانه، 1389)، برخی تحلیل‌گران این نسبت را شاخص نهایی برای تشخیص کفایت و کارایی مدیریت در اداره امور واحد تجاری می‌دانند، بازدهی مذکور بازدهی است که شرکت برای کلیه سرمایه‌گذاران و اعتباردهندگان تحصیل کرده است. (جلینک و استیورک، 2009). با توجه به ویژگی‌های خاص هر صنعت، در این تحقیق از فاصله این نسبت با متوسط صنعت استفاده گردید.

ü   اندازه شرکت

عبارت است از لگاریتم طبیعی جمع دارایی‌های شرکت.

ü   وجود مالکیت دولتی ­

به عنوان یک متغیر مصنوعی است که در صورتی که در ترکیب سهامداران عمده، نماینده دولت وجود داشته باشد مقدار 1 و در غیر این صورت مقدار صفر به آن تعلق می‌گیرد.

ü   تغییر ترکیب هیات مدیره

اگر اعضای هیات مدیره در طی دوره مالی تغییر یافته‌اند عدد 1 و در غیر اینصورت عدد صفر اختیار می‌کند.

ü   تمرکز مالکیت

عبارت است از تعداد سهامداران عمده شرکت.

ü   سهام در دست سهامداران عمده

درصدی از سهام شرکت که در دست سهامداران عمده می‌باشد. هرچه این درصد بالاتر باشد، سهامداران عمده دارای قدرت و اشتیاق بیشتری جهت کنترل عملکرد مدیر خواهند بود.

ü   رشد فروش

درصد تغییرات فروش سال جاری نسبت به فروش سال قبل.

ü   گزارش زیان

در صورتی که شرکت در هر یک از سال‌های فعالیت خود، در پایان سال زیان گزارش نموده باشد مقدار 1 و در غیر اینصورت مقدار صفر اختیار می‌کند.

 

6- روش‌های آزمون فرضیه‌ها

روش آماری جهت تجزیه و تحلیل داده‌ها متأثر از روش تحقیق است و از آنجا که روش تحقیق حاضر بر مبنای تحقیقات همبستگی است، لذا از تجزیه و تحلیل‌های رگرسیونی استفاده خواهد شد که در امر برآورد و پیش بینی روابط بین متغیرها کاربرد گسترده ای دارد و برای تعیین ماهیت وابستگی بین دو یا چند متغیر بکار می‌رود.

در این تحقیق ابتدا نمونه آماری از بین جامعه آماری شرکت‌های پذیرفته شده در بازار بورس اوراق بهادار تهران، بر اساس شرایط ویژه ای که در بخش جامعه و نمونه آماری ذکر شد، انتخاب و سپس به منظور انجام محاسبات مربوط به فرضیات و آزمون آن‌ها از نرم افزارهای اکسل و اس پی اس اس و ایویوز استفاده می‌گردد. روش‌های آماری مورد استفاده در این پژوهش، جدول توصیفی داده‌ها، رگرسیون چند متغیره، همبستگی و آزمون‌های صحت رگرسیون (آزمون دوربین واتسون، آزمون نرمال بودن باقیمانده‌های مدل و آزمون عدم هم خطی متغیرهای مستقل) خواهد بود.

 

7- مدل تحقیق

(1)                                                                                                                                                                                                                                                                                                     

Y= α+a₁X₁ + a₂X₂+ a₃X₃+ a₄X₄+ a₅X₅+ a₆ X₆ + a₇ X₇ + a₈X₈

 

توان رقابتی = α+ a₁(معیارهای نمایندگی) + a₂(اندازه شرکت)+ a₃(تغییر ترکیب هیات مدیره) + a₄ (درصد مالکیت سهامداران عمده) + a₅(تمرکز مالکیت) + a₆(وجود سهامدار عمده دولتی در بین سهامداران) + a₇ (رشد فروش) + a₈ (گزارش زیان)

 

7-1- مدل‌های فرعی تحقیق (9 مدل / فرضیه فرعی تحقیق)

(2)

CGS^[xvi] = α+a₁D/ E^[xvii] + a₂X₂+ a₃X₃+ a₄X₄+ a₅X₅+ a₆ X₆ + a₇ X₇ + a₈X₈                                                                           

(3)

CGS = α+a₁Sales/A^[xviii] + a₂X₂+ a₃X₃+ a₄X₄+ a₅X₅+ a₆ X₆ + a₇ X₇ + a₈X₈                                                                       

(4)

CGS = α+a₁ROA^[xix] + a₂X₂+ a₃X₃+ a₄X₄+ a₅X₅+ a₆ X₆ + a₇ X₇ + a₈X₈                                                                                

(5)

Fix R^[xx]= α+a₁ D/E + a₂X₂+ a₃X₃+ a₄X₄+ a₅X₅+ a₆ X₆ + a₇ X₇ + a₈X₈                                                                                      

(6)

Fix R = α+a₁ Sales/A + a₂X₂+ a₃X₃+ a₄X₄+ a₅X₅+ a₆ X₆ + a₇ X₇ + a₈X₈                                                                                

(7)

Fix R = α+a₁ ROA + a₂X₂+ a₃X₃+ a₄X₄+ a₅X₅+ a₆ X₆ + a₇ X₇ + a₈X₈                                                                                      

(8)

Sales R^[xxi]= α+a₁ D/E + a₂X₂+ a₃X₃+ a₄X₄+ a₅X₅+ a₆ X₆ + a₇ X₇ + a₈X₈                                                                                 

(9)

Sales R = α+a₁ Sales/A + a₂X₂+ a₃X₃+ a₄X₄+ a₅X₅+ a₆ X₆ + a₇ X₇ + a₈X₈                                                                         (9)

(10)

Sales R = α+a₁ ROA + a₂X₂+ a₃X₃+ a₄X₄+ a₅X₅+ a₆ X₆ + a₇ X₇ + a₈X₈                             

 

متغیرهای کنترلی به شرح ذیل، در همه مدل‌ها (فرضیه‌ها)، ثابت می‌باشند:

x2	x3	x4	x5	x6	x7	x8
اندازه شرکت	تغییر ترکیب هیات مدیره	درصد مالکیت سهامداران عمده	تمرکز مالکیت	وجود سهامدار عمده دولتی در میان سهامداران	رشد فروش	گزارش زیان

 

8- تحلیل داده‌ها

 در بخش آمار توصیفی با محاسبه شاخص‌های مرکزی از جمله میانگین، میانه و شاخص‌های پراکندگی انحراف معیار، چولگی و کشیدگی شروع شده است. این شاخص‌ها به تفکیک و همچنین بصورت کلی انجام شده است. در ادامه، آزمون نرمال بودن متغیر وابسته را مورد بررسی قرار دادیم این آزمون با استفاده از آزمون کلموگروف - اسمیرنف انجام شده است. برای تجزیه و تحلیل مدل‌ها از تحلیل پانلی استفاده شده است. در این مدل‌ها وجود یا عدم وجود اثرات (ثابت یا تصادفی) در مدل‌ها بررسی و در نهایت مناسب‌ترین مدل برآورد شده است.

مبنای استنباط از روی سطح معناداری بوده است بدین گونه که هر گاه مقدار احتمال یا سطح معناداری آزمون کمتر از 05/0 باشد فرض صفر در سطح 95 درصد اطمینان رد می‌شود.

 

8-1- توصیف داده‌ها

 در جدول 1 شاخص‌های مرکزی از جمله میانگین و میانه و شاخص‌های پراکندگی از جمله انحراف معیار، کشیدگی و چولگی برای متغیرهای مختلف محاسبه شده است بزرگ بودن میانگین از میانه وجود نقاط بزرگ را در داده‌ها نشان می‌دهد زیرا میانگین تحت تأثیر این مقادیر قرار می‌گیرد در این موارد توزیع داده‌ها چوله به راست است برای نمونه توزیع متغیر نسبت جمع بدهی به مجموع حقوق صاحبان سهام، توزیع چوله به راست است و در حالت برعکس و در برخی موارد چوله به چپ است، در زیر توزیع هیچ متغیری چوله به چپ نیست.

 

جدول 1 - آمار توصیفی برای متغیرهای تحقیق

متغیرها	مشاهدات	میانگین	میانه	انحراف معیار	چولگی	کشیدگی	حداقل	حداکثر
بهای تمام شده کالای فروش رفته به فروش	565	01/0-	0	17/0	40/0-	13/1	57/0-	53/0
دارایی ثابت به دارایی	565	0	05/0-	45/0	77/0	77/0	85/0-	61/1
فروش به فروش صنعت	565	12/0	10/0	09/0	04/1	56/1	0	52/0
بدهی به حقوق صاحبان سهام	565	97/1	06/1	09/3	27/3	98/11	29/0-	10/19
درآمدفروش به دارایی	565	0	03/0-	38/0	84/0	70/2	80/0-	18/2
سود خالص به دارایی	565	12/0-	15/0-	33/1	06/1-	48/8	70/7-	53/5
اندازه شرکت	565	77/5	75/5	57/0	91/0	01/2	38/4	12/8
درصد مالکیت سهامدار عمده	565	10/20	88/0	13/33	36/1	16/0	24/0	98/0
تمرکز مالکیت سهامدار عمده	565	80/2	2	58/1	33/1	01/2	1	10
رشد فروش	565	21/0	16/0	36/0	85/1	11/7	86/0-	16/2

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

در صورتی که مقادیر میانگین و میانه متغیرها نزدیک به هم باشد توزیع متغیرها متقارن است این ویژگی اهمیت زیادی دارد زیرا تقارن یکی از ویژگی‌های توزیع نرمال است که در بخش بعد به آن پرداخته خواهد شد. مقدار چولگی و کشیدگی برای متغیرهای وابسته نزدیک به صفر از این نظر توزیع این متغیرها شبیه توزیع نرمال است (میزان کشیدگی و چولگی توزیع نرمال صفر است) همچنین سایر متغیرها توزیعی تقریباً متقارن دارند.

 

8-2- بررسی نرمال بودن توزیع متغیر وابسته

 نرمال بودن باقیمانده‌های مدل رگرسیونی یکی از فرضیه‌های رگرسیونی است که نشان دهنده اعتبار آزمون‌های رگرسیونی است در ادامه با استفاده از آزمون کلموگروف- اسمیرنف، نرمال بودن توزیع متغیرهای وابسته بررسی شده است. زیرا نرمال بودن متغیرهای وابسته به نرمال بودن باقیمانده‌های مدل (تفاوت مقادیر برآوردی از مقادیر واقعی) می‌انجامد.

مقدار احتمال معناداری برای متغیرهای وابسته در سالهای مختلف بیشتر از 05/0 است بنابراین مقدار احتمال نشانگر این است که این متغیرها نرمال است یعنی توزیع این متغیر، مطابق پیش بینی (شاخص‌های چولگی و کشیدگی نزدیک به صفر) نرمال است. جدول 2 مقادیر این آزمون را نشان می‌دهد.

 

جدول 2- آزمون کلموگروف اسمیرنف برای بررسی نرمال بودن متغیر وابسته تحقیق

متغیر	تعداد	پارامترهای نرمال		مقدار Z کلموگروف - اسمیرنف	مقدار احتمال
		میانگین	انحراف معیار			قدر مطلق	مثبت	منفی
بهای تمام شده کالای فروش رفته به فروش	565	01/0-	17/0	06/0	04/0	06/0-	73/0	667/0
دارایی ثابت به دارایی	565	0	45/0	06/0	06/0	04/0-	19/1	119/0
فروش شرکت به فروش صنعت	565	12/0	09/0	12/0	12/0	11/0-	05/1	221/0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

8-3- تحلیل پانلی

برای تحلیل داده‌های ادغام شده از تحلیل پانلی بدون اثرات ثابت, با اثرات ثابت و با اثرات تصادفی استفاده کردیم. برای تشخیص مناسب بودن مدل با اثرات ثابت یا تصادفی از آزمون لیمر (چاو) و آزمون هاسمن استفاده شده است. در آزمون لیمر اگر مقدار احتمال کمتر از 05/0 باشد مدل با اثرات مناسب تر است و در آزمون هاسمن اگر مقدار احتمال کمتر از 05/0 باشد مدل با اثرات ثابت مناسب تر می‌باشد.

 

8-4- انتخاب مدل‌ها

همان‌گونه که پیش‌تر گفته شد ابتدا مدل مناسب ازمیان مدل‌ها (مدل ادغام شده, مدل با اثرات ثابت و یا مدل با اثرات تصادفی) انتخاب می‌گردد. نتایج آزمون در جدول 3 ارائه شده است. همانگونه که در جدول 3 دیده می‌شود مدل مناسب برای مدل‌های اول، دوم، پنجم و هشتم مدل با اثرات تصادفی بوده و سایر مدل‌ها مدل با اثرات ثابت مناسب است.

 

9- نتیجه آزمون فرضیه‌ها

نتایج آزمون فرضیه‌ها درجداول 4 الی 8 آمده است. نتایج حاصل از تحلیل پانلی فرضیه اول نشان می‌دهد مقدار احتمال برابر 012/0 است چون این مقدار کمتر از 05/0 است پس فرض صفر رد می‌شود و فرضیه تحقیق در سطح اطمینان 95% قبول می‌شود. پس مدل معنادار وجود دارد و چون ضریب آن مثبت است این رابطه مستقیم است. لذا میان معیار نمایندگی مذکور و توان رقابتی رابطه مثبت و معنادار وجود دارد. نتایج حاصل از تحلیل پانلی فرضیه دوم نشان می‌دهد مقدار احتمال برابر 049/0 است چون این مقدار کمتر از 05/0 است پس فرض صفر رد می‌شود و فرضیه تحقیق در سطح اطمینان 95% قبول می‌شود. پس مدل معنادار وجود دارد و چون ضریب آن مثبت است این رابطه به صورت مستقیم است. نتایج حاصل از تحلیل پانلی فرضیه سوم نشان می‌دهد مقدار احتمال برابر 296/0 است چون این مقدار بیشتر از 05/0 است پس فرض صفر رد نمی‌شود و فرضیه تحقیق در سطح اطمینان 95% رد می‌شود. پس مدل معنادار وجود ندارد. نتایج حاصل از تحلیل پانلی فرضیه چهارم نشان می‌دهد مقدار احتمال برابر 144/0 است چون این مقدار بیشتر از 05/0 است پس فرض صفر تأیید می‌شود و فرضیه تحقیق در سطح اطمینان 95% رد می‌شود. پس مدل معنادار وجود ندارد. نتایج حاصل از تحلیل پانلی فرضیه پنجم نشان می‌دهد مقدار احتمال برابر 041/0 است چون این مقدار کمتر از 05/0 است پس فرض صفر رد می‌شود و فرضیه تحقیق در سطح اطمینان 95% قبول می‌شود. پس مدل معنادار وجود دارد و چون ضریب آن مثبت است این رابطه به صورت مستقیم است. نتایج حاصل از تحلیل پانلی فرضیه ششم نشان می‌دهد مقدار احتمال برابر 532/0 است چون این مقدار بیشتر از 05/0 است پس فرض صفر تأیید می‌شود و فرضیه تحقیق در سطح اطمینان 95% رد می‌شود. پس مدل معنادار وجود ندارد. نتایج حاصل از تحلیل پانلی فرضیه هفتم نشان می‌دهد مقدار احتمال برابر 009/0 است چون این مقدار کمتر از 05/0 است پس فرض صفر رد می‌شود و فرضیه تحقیق در سطح اطمینان 95% قبول می‌شود. پس مدل معنادار وجود دارد و چون ضریب آن مثبت است این رابطه مستقیم است. نتایج حاصل از تحلیل پانلی فرضیه هشتم نشان می‌دهد مقدار احتمال برابر صفر است چون این مقدار کمتر از 05/0 است پس فرض صفر رد می‌شود و فرضیه تحقیق در سطح اطمینان 95% قبول می‌شود. پس مدل معنادار وجود دارد و چون ضریب آن مثبت است این رابطه مستقیم است. نتایج حاصل از تحلیل پانلی فرضیه نهم نشان می‌دهد مقدار احتمال برابر 001/0 است چون این مقدار کمتر از 05/0 است پس فرض صفر رد می‌شود و فرضیه تحقیق در سطح اطمینان 95% قبول می‌شود. پس مدل معنادار وجود دارد و چون ضریب آن مثبت است این رابطه مستقیم است.

 

 

 

 

 

جدول 3- آزمون چاو (لیمر) و آزمون هاسمن برای انتخاب مدل مناسب

مدل‌ها	آزمون هاسمن		نتیجه
	آزمون اثرات	مقدار		مقدار احتمال	مقدار  کای -دو	مقدار احتمال
مدل 1	مقدار F	461/9	0	03/15	059/0	مدل با اثرات تصادفی
	مقدار کای - دو	208/689	0
مدل 2	مقدار F	277/17	0	37/7	497/0	مدل با اثرات تصادفی
	مقدار کای - دو	408/948	0
مدل 3	مقدار F	127/81	0	81/45	0	مدل با اثرات ثابت
	مقدار کای - دو	133/1182	0
مدل 4	مقدار F	570/9	0	18/28	0	مدل با اثرات ثابت
	مقدار کای - دو	756/693	0
مدل 5	مقدار F	275/17	0	81/7	452/0	مدل با اثرات تصادفی
	مقدار کای - دو	376/948	0
مدل 6	مقدار F	420/98	0	44/35	0	مدل با اثرات ثابت
	مقدار کای - دو	373/1253	0
مدل 7	مقدار F	911/8	0	73/34	0	مدل با اثرات ثابت
	مقدار کای - دو	569/665	0
مدل 8	مقدار F	729/17	0	22/8	412/0	مدل با اثرات تصادفی
	مقدار کای - دو	310/960	0
مدل 9	مقدار F	026/81	0	68/44	0	مدل با اثرات ثابت
	مقدار کای - دو	677/1181	0

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 4- آزمون فرضیه اول و دوم

پارامترها	مقدار ضرایب	مقدار t	مقدار احتمال	نتیجه
مقدار ثابت	063/0	524/0	600/0	بی معنی
بدهی به حقوق صاحبان سهام	005/0	521/2	012/0	معنادار مثبت
اندازه شرکت	011/0-	553/0-	581/0	بی معنی
تغییر ترکیب هیات مدیره	029/0-	373/2-	018/0	معنادار منفی
درصد مالکیت	0	158/0-	875/0	بی معنی
تمرکز مالکیت	003/0-	624/0-	533/0	بی معنی
سهامدار دولتی	031/0-	808/0-	419/0	بی معنی
رشد فروش	024/0	926/1	055/0	معنادار مثبت
گزارش زیان	081/0	907/3	0	معنادار مثبت
مقدار ثابت	064/0	265/0	791/0	بی معنی
درآمد فروش به دارایی	044/0	763/1	049/0	معنادار مثبت
اندازه شرکت	029/0-	695/0-	487/0	بی معنی
تغییر ترکیب هیات مدیره	021/0-	592/1-	112/0	بی معنی
درصد مالکیت	002/0	856/1	064/0	معنادار مثبت
تمرکز مالکیت	010/0	997/0	319/0	بی معنی
سهامدار دولتی	152/0	669/1	096/0	معنادار منفی
رشد فروش	017/0-	177/1-	240/0	بی معنی
گزارش زیان	084/0	127/4	0	معنادار مثبت
مقدار F	06/24	مقدار F		77/10
ضریب تعیین	29/0	ضریب تعیین		72/0
مقدار احتمال F	0	مقدار احتمال F		0
دوربین واتسون	71/1	دوربین واتسون		21/2

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

 

 

 

 

 

جدول 5- آزمون فرضیه سوم و چهارم

پارامترها	مقدار ضرایب	مقدار t	مقدار احتمال	نتیجه
مقدار ثابت	091/0-	405/0-	685/0	بی معنی
سود خالص به دارایی	005/0-	046/1-	296/0	بی معنی
اندازه شرکت	001/0-	030/0-	976/0	بی معنی
تغییر ترکیب هیات مدیره	025/0-	836/1-	067/0	معنادار منفی
درصد مالکیت	002/0	590/1	113/0	بی معنی
تمرکز مالکیت	011/0	113/1	267/0	بی معنی
سهامدار دولتی	160/0	757/1	080/0	معنادار منفی
رشد فروش	028/0	149/2	032/0	معنادار مثبت
گزارش زیان	082/0	886/3	0	معنادار مثبت
مقدار ثابت	787/0-	477/2-	014/0	معنادار منفی
بدهی به حقوق صاحبان سهام	004/0	765/0	144/0	بی معنی
اندازه شرکت	137/0	555/2	011/0	معنادار مثبت
تغییر ترکیب هیات مدیره	018/0-	655/0-	513/0	بی معنی
درصد مالکیت	0	427/0	669/0	بی معنی
تمرکز مالکیت	009/0	613/0	540/0	بی معنی
سهامدار دولتی	169/0-	618/1-	106/0	بی معنی
رشد فروش	085/0	054/3	002/0	معنادار مثبت
گزارش زیان	107/0	302/2	022/0	معنادار مثبت
مقدار F	71/10	مقدار F		97/2
ضریب تعیین	74/0	ضریب تعیین		004/0
مقدار احتمال F	0	مقدار احتمال F		003/0
دوربین واتسون	23/2	دوربین واتسون		73/1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

 

 

 

 

 

جدول 6- آزمون فرضیه پنجم و ششم

پارامترها	مقدار ضرایب	مقدار t	مقدار احتمال	نتیجه
مقدار ثابت	763/0-	302/2-	022/0	معنادار منفی
درآمد فروش به دارایی	015/0	305/0	041/0	معنادار مثبت
اندازه شرکت	133/0	368/2	018/0	معنادار مثبت
تغییر ترکیب هیات مدیره	018/0-	647/0-	518/0	بی معنی
درصد مالکیت	0	432/0	666/0	بی معنی
تمرکز مالکیت	007/0	500/0	617/0	بی معنی
سهامدار دولتی	169/0-	621/1-	106/0	بی معنی
رشد فروش	080/0	663/2	008/0	معنادار مثبت
گزارش زیان	092/0	103/2	036/0	معنادار مثبت
مقدار ثابت	762/0-	410/2-	016/0	معنادار منفی
سود خالص به دارایی	029/0	125/3	532/0	بی معنی
اندازه شرکت	132/0	472/2	014/0	معنادار مثبت
تغییر ترکیب هیات مدیره	018/0-	643/0-	520/0	بی معنی
درصد مالکیت	0	397/0	692/0	بی معنی
تمرکز مالکیت	008/0	547/0	585/0	بی معنی
سهامدار دولتی	163/0-	563/1-	119/0	بی معنی
رشد فروش	078/0	844/2	005/0	معنادار مثبت
گزارش زیان	048/0	060/1	289/0	بی معنی
مقدار F	91/2	مقدار F		16/4
ضریب تعیین	38/0	ضریب تعیین		36/0
مقدار احتمال F	004/0	مقدار احتمال F		0
دوربین واتسون	74/1	دوربین واتسون		77/1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

 

 

 

 

 

جدول 7- آزمون فرضیه هفتم و هشتم

پارامترها	مقدار ضرایب	مقدار t	مقدار احتمال	نتیجه
مقدار ثابت	039/0-	715/0-	475/0	بی معنی
بدهی به حقوق صاحبان سهام	001/0	880/0	009/0	معنادار مثبت
اندازه شرکت	024/0	747/2	006/0	معنادار مثبت
تغییر ترکیب هیات مدیره	004/0-	824/1-	069/0	معنادار منفی
درصد مالکیت	003/0-	113/0-	910/0	بی معنی
تمرکز مالکیت	005/0	643/2	009/0	معنادار مثبت
سهامدار دولتی	008/0-	494/0-	622/0	بی معنی
رشد فروش	019/0	266/5	0	معنادار مثبت
گزارش زیان	006/0-	049/1-	295/0	بی معنی
مقدار ثابت	217/0-	234/4-	0	معنادار منفی
درآمد فروش به دارایی	029/0	447/2	015/0	معنادار مثبت
اندازه شرکت	055/0	603/6	0	معنادار مثبت
تغییر ترکیب هیات مدیره	008/0-	663/3-	0	معنادار منفی
درصد مالکیت	006/0-	304/0-	761/0	بی معنی
تمرکز مالکیت	007/0	581/3	0	معنادار مثبت
سهامدار دولتی	001/0	029/0-	977/0	بی معنی
رشد فروش	005/0	451/1	148/0	بی معنی
گزارش زیان	009/0	892/1	060/0	معنادار مثبت
مقدار F	29/143	مقدار F		65/185
ضریب تعیین	15/0	ضریب تعیین		71/0
مقدار احتمال F	0	مقدار احتمال F		0
دوربین واتسون	63/1	دوربین واتسون		68/1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

 

 

 

 

 

 

جدول 8 - آزمون فرضیه نهم

پارامترها	مقدار ضرایب	مقدار t	مقدار احتمال	نتیجه
مقدار ثابت	045/0-	825/0-	410/0	بی معنی
سود خالص به دارایی	021/0	204/7	0	معنادار مثبت
اندازه شرکت	025/0	896/2	004/0	معنادار مثبت
تغییر ترکیب هیات مدیره	005/0-	866/1-	063/0	معنادار منفی
درصد مالکیت	004/0-	172/0-	864/0	بی معنی
تمرکز مالکیت	006/0	739/2	007/0	معنادار مثبت
سهامدار دولتی	008/0-	466/0-	642/0	بی معنی
رشد فروش	018/0-	095/5	0	معنادار مثبت
گزارش زیان	003/0-	470/0-	639/0	بی معنی
مقدار F	99/142	مقدار احتمال F		0
ضریب تعیین	83/0	دوربین واتسون		63/1

منبع: یافته‌های پژوهشگر

 

10- بحث و نتیجه گیری

با توجه به داده‌ها و اطلاعات بدست آمده، در نهایت چنین نتیجه گیری می‌شود که 1- هنگامی که یک منهای نسبت بهای تمام شده کالای فروش رفته به فروش به عنوان معیار توان رقابتی در نظر گرفته می‌شود، بین توان رقابتی و یک منهای نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام و نسبت درآمد فروش به مجموع دارایی به عنوان معیارهای نمایندگی، رابطه معنادار مثبت وجود خواهد داشت 2- هنگامی که یک منهای نسبت دارایی ثابت به مجموع دارایی به عنوان معیار توان رقابتی در نظر گرفته می‌شود، بین توان رقابتی و نسبت درآمد فروش به مجموع دارایی، به عنوان معیارهای نمایندگی، رابطه معنادار مثبت وجود خواهد داشت 3- هنگامی که نسبت فروش شرکت به فروش صنعت به عنوان معیار توان رقابتی در نظر گرفته می‌شود، بین توان رقابتی و نسبت بدهی به حقوق صاحبان سهام و نسبت درآمد فروش به مجموع دارایی و نسبت سود خالص به مجموع دارایی به عنوان معیار نمایندگی، رابطه معنادار مثبت وجود خواهد داشت.

با توجه به این که از میان 9 مدل بررسی شده در تحقیق، در 6 مدل، میان معیارهای نمایندگی و معیارهای توان رقابتی رابطه معنادار مثبت مشاهده گردید، لذا می‌توان آن را دلیل تأیید فرضیه اصلی تحقیق دانست بدین معنی که میان معیارهای نمایندگی (عملکرد مدیریت) و توان رقابتی واحد تجاری رابطه مثبت و معنادار وجود دارد، لذا پیشنهاد می‌شود، 1- با توجه به اینکه وجود بدهی در ساختار مالی شرکت‌ها به دلیل وجود هزینه‌های بهره و احتمال عدم ایفای تعهدات در سررسید، موجب افزایش ریسک مالی و در نتیجه کاهش قیمت بازار سهام و به تبع آن کاهش بازده سهام و در نهایت موجب حذف از بازار رقابت و احتمالاً ورشکستگی شرکت خواهد شد، لذا سهامداران و سایر ذینفعان، به تصمیمات مالی مدیران و میزان بدهی‌ها و افزایش آن در ساختار مالی شرکت توجه بیشتری نمایند.2- همچنین جهت حفظ بقا و موقعیت در بازار رقابت، مدیران و سهامداران نه فقط به افزایش درآمد فروش بلکه به کنترل میزان افزایش بهای تمام شده کالای فروش رفته نیز باید توجه داشته باشند زیرا افزایش درآمد فروش، زمانی به افزایش توان رقابتی و حفظ موقعیت در بازار رقابت، می‌انجامد که به شکل محسوسی بیش از افزایش بهای تمام شده کالای فروش رفته باشد. 3- با توجه به رابطه مستقیم سودآوری با توان رقابتی پیشنهاد می‌شود سهامداران جهت ادامه رقابت و حفظ موقعیت شرکت در بازار، به عملکرد مدیران در بکارگیری مناسب دارایی‌ها و منابع شرکت و افزایش بهره وری در کنار استفاده از ظرفیت کامل دارایی‌های ثابت به منظور ایجاد فروش، توجه بیشتری نمایند. با توجه به اهمیت مساله توان رقابتی واحدهای تجاری در بازار کنونی، یافتن نسبت‌های مالی مرتبط با این موضوع و تجزیه و تحلیل آن‌ها جهت تصمیم گیری ذینفعان، بسیار حائز اهمیت می‌باشد. لذا پیشنهاد می‌شود سهامداران و سایر ذینفعان، جهت تصمیم گیری‌های خود به این نسبت‌ها و همچنین به سایر عوامل مؤثر بر توان رقابتی واحدهای تجاری، توجه بیشتری نمایند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

1- کارشناس ارشد گروه حسابداری، واحد علوم تحقیقات البرز، دانشگاه آزاد اسلامی، البرز، ایران (مسئول مکاتبات).

2- دانشیار گروه حسابداری، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران،‌ (نویسنده اصلی)  [e-mail]

[3]-  دانشیار گروه حسابداری، واحد کرج، دانشگاه آزاد اسلامی، کرج، ایران.

---

[i]. Hitt

[ii]. Siggel & Cockburn

[iii]. Saloner, Shepard & Podolny

[iv]. HaoMa

[v]. Nayeri

[vi]. Gul & Sajid

[vii]. Leventis

[viii]. Choua

[ix]. Gaspar

[x]. Pepall

[xi]. Ang

[xii]. Singh & Davidson

[xiii]. Jelink & Stuerke

[xiv] افزایش فروش می‌تواند ناشی از شرایط بازار، رضایت و انگیزه کارکنان، رضایت مشتریان، بازاریابی مناسب، تبلیغات، انتخاب بازار، کمک‌های دولت به صنعتی خاص، خدمات پس از فروش و ... باشد پس لزوماً به دلیل استفاده بهینه از دارایی‌ها (میزان بهره وری مدیر از دارایی‌ها) نمی‌باشد و عوامل متعدد دیگری می‌توانند در افزایش آن دخیل باشند. یعنی افزایش فروش در یک شرکت می‌تواند به دلیلی غیر از بهره وری از دارایی‌هایش باشد.

همچنین سود شرکت تنها به فروش شرکت بستگی نداشته و شرکت می‌تواند از طریق استقراض، مواد اولیه خریداری و تولید و فروش انجام داده باشد و چون این هزینه‌های مالی از سود کسر می‌گردند پس لزوماً افزایش فروش، به افزایش سود خالص (ناشی از عملکرد مدیر) نخواهد انجامید. یعنی شرکتی که فروش بالایی دارد می‌تواند به دلیل هزینه‌های مالی بالا، سود خالص بالایی نداشته باشد (سود می‌تواند متأثر از نوع صنعت، تعداد شرکت‌های رقیب، استقراض، اندازه شرکت، پشتیبانی دولت، سرمایه گذاری و ... باشد).

لذا با توجه به مطالب ذکر شده در بالا، "افزایش فروش شرکت نسبت به بهای تمام شده کالای فروش رفته آن" و یا "بالا بودن نسبت فروش شرکت به فروش صنعت"، لزوماً به معنی بهره وری و استفده مناسب از دارایی‌ها و یا به معنی افزایش بازده خالص (سود) که متأثر از عملکرد مدیر می‌باشد، نخواهد بود. پس فرضیه‌های تحقیق، امکان رد شدن نیز خواهند داشت.

[xv]. Marco & Art

[xvi]. معیار توان رقابتی (بهای تمام شده کالای فروش رفته به فروش)

[xvii]. معیار نمایندگی (نسبت بدهی به مجموع حقوق صاحبان سهام)

[xviii]. معیار نمایندگی (نسبت درآمد فروش به مجموع دارایی‌ها)

[xix]. معیار نمایندگی (نسبت سود خالص به مجموع دارایی‌ها)

[xx]. معیار توان رقابتی (نسبت دارایی ثابت به مجموع دارایی‌ها)

[xxi]. معیار توان رقابتی (نسبت فروش شرکت به فروش صنعت)

 

مراجع

فهرست منابع

1)   صفرزاده، حسین و افسانه رفیعی، (1393)، "تبیین ارتباط بین رقابت در بازار محصول و راهبری شرکتی"، مجله دانش حسابداری، شماره 18، پاییز، صص 48-25.

2)  رضایی، فرزین و محبوبه مهدوی، (1391)، "تأثیر شاخصه‌های راهبری شرکتی و ساختار مالکیت بر هزینه‌های نمایندگی"، نشریه تحقیقات حسابداری و حسابرسی، تابستان، نشریه 14، صص 41-27.

3)  فارسیجانی، حسن، کامران فیضی و محسن شفیعی، (1390)، "تأثیر نیروهای رقابتی سازمان بر کاربرد دانش جهت بهبود عملکرد زنجیره تأمین در صنعت خودرو"، مجله چشم انداز مدیریت بازرگانی، شماره 6، صص 92-71.

4)   Ang, J.; Cole, R. & Lin, J, (2000), “Agency Costs and Ownership Structure”, The Journal of Finance, Vol. 55, No. 1, PP. 81-106.

5)   Choua, J, Ng, L, Sibilkov, V, Qinghai Wang, (2011), “Product Market Competition and Corporate Governance”, Review of Development Finance 1. PP. 114–130.

6)   Gaspar, J, Massa, M, (2006), “Idiosyncratic Volatility and Product Market Competition Journal of Business”, Vol. 79, PP. 3125–3152.

7)   HaoMa, (1999), “Creation and Preemption for Competitive Advantage”, Management Decision, Vol. 37, No. 3, PP. 259-266

8)   Jelinek, K. and Stuerke, P. S, (2009), “The Nonlinear Relation between Agency Costs and Managerial Equity Ownership”, Evidence of Decreasing Benefits of Increasing Ownership,International Journal of Managerial Finance, Vol. 5, No. 2, PP. 156-178.

9)   Leventis, S, Weetman, P, (2011), “Agency Costs and Product Market Competition: The Case of Audit Pricing in Greece”, The British Accounting Revie, Vol. 43, PP. 112–119.

10)Marco, D& Art, E, (2009), “Knowledge Management for Higher Education”, University of Verginiya Press.

11)Nayereh Nayeri and Mahdi Salehi, (2013), “Agency Costs in Islamic Countries: Evidence from Iran”, IUP. All Rights ReserveTdh, Vol. 12, No. 2, PP. 68-76.

12)Pepall, L., Richards, D., & Norman, G, (2008), “Industrial Organisation: Contemporary Theory and Empirical Applications”, Blackwell Publishing.

13)Sajid Gul, Muhammad Sajid, (2012), “Agency Cost, Corporate Governance and Ownership Structure”, International Journal of Business and Social Science, Vol. 3, No. 9, PP. 268-277

14)Singh, M. and Davidson, W.A, (2003), “Agency Costs, Ownership Structures and Corporate Governance Mechanisms”, Journal of Banking and Finance, Vol. 27, PP. 793-816

 

 

 

یادداشت‌ها