ارزیابی اقتصادی و فنی عملیات چوبکشی زمینی در سیستم بهره‌برداری گرده‌بینه با اسکیدر تیمبرجک و کلارک رنجر

اکوسیستم های طبیعی ایران

مقاله 7، دوره 8، شماره 3 - شماره پیاپی 29، آذر 1396، صفحه 97-109   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

فرشاد کیوان بهجو؛ زینب پورقلی^*

دانشگاه محقق اردبیلی

چکیده

هدف از این تحقیق، ارزیابی اقتصادی (تولید و هزینه) و فنی (بررسی محدودیت‌ها) بهره‌برداری فعلی جهت ارائه پیشنهادهای لازم برای افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های بهره‌برداری جنگل می‌باشد. این بررسی در پارسل 237 از سری 2 حوزه آبخیز چفرود شاندرمن انجام شد. بدین منظور مطالعه تولید و هزینه‌ در سیستم چوبکشی به روش گرده‌بینه با استفاده از دو ماشین اسکیدر تیمبرجک 450سی و کلارک رنجر 666 بی دی اس انجام گرفت. نتایج مطالعات زمانی و تحلیل رگرسیون حاکی از آن است که هر نوبت زمان چوبکشی با تیمبرجک 450سی بیشترین تاثیر را از فاصله چوبکشی، فاصله وینچینگ و اثر متقابل بین فاصله چوبکشی و شیب مسیر چوبکشی می‌پذیرد در حالی که هر نوبت زمان چوبکشی با استفاده از رنجر 666 بی دی اس بیشترین تاثیر را از اثر متقابل فاصله چوبکشی و حجم بار، اثر متقابل بین فاصله چوبکشی و شیب مسیر چوبکشی و نیز شیب وینچینگ می‌پذیرد. بررسی نرخ تولید دو ماشین مورد بررسی نشان داد که نرخ تولید تیمبرجک 450سی 93/22 مترمکعب در ساعت و نرخ تولید رنجر 666 بی دی اس 29/19 مترمکعب در ساعت است. نتایج مقایسه آماری نرخ‌های تولید و هزینه‌های واحد تولید در دو ماشین چوبکش حاکی از آن است که تفاوت معنی‌داری بین دو ماشین وجود دارد (p=0.04,p=0.03). همچنین نتایج بررسی فنی دو ماشین حاکی از کاراتر بودن تیمبرجک 450سی در مقایسه با کلارک رنجر 666 بی دی اس دارد.

کلیدواژه‌ها

تیمبرجک450سی؛ کلارک رنجر 666 بی دی اس؛ چوبکشی زمینی؛ نرخ تولید؛ هزینه واحد تولید

اصل مقاله

ارزیابی اقتصادی و فنی عملیات چوبکشی زمینی در سیستم بهره‌برداری گرده‌بینه با اسکیدر تیمبرجک و کلارک رنجر

فرشاد کیوان بهجو[1]، زینب پورقلی^*[2]

     تاریخ دریافت: 5/4/96  تاریخ پذیرش: 13/9/96

چکیده

هدف از این تحقیق، ارزیابی اقتصادی (تولید و هزینه) و فنی (بررسی محدودیت‌ها) بهره‌برداری فعلی جهت ارائه پیشنهادهای لازم برای افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های بهره‌برداری جنگل می‌باشد. این بررسی در پارسل 237 از سری 2 حوزه آبخیز چفرود شاندرمن انجام شد. بدین منظور مطالعه تولید و هزینه‌ در سیستم چوبکشی به روش گرده‌بینه با استفاده از دو ماشین اسکیدر تیمبرجک 450سی و کلارک رنجر 666 بی دی اس انجام گرفت. نتایج مطالعات زمانی و تحلیل رگرسیون حاکی از آن است که هر نوبت زمان چوبکشی با تیمبرجک 450سی بیشترین تاثیر را از فاصله چوبکشی، فاصله وینچینگ و اثر متقابل بین فاصله چوبکشی و شیب مسیر چوبکشی می‌پذیرد در حالی که هر نوبت زمان چوبکشی با استفاده از رنجر 666 بی دی اس بیشترین تاثیر را از اثر متقابل فاصله چوبکشی و حجم بار، اثر متقابل بین فاصله چوبکشی و شیب مسیر چوبکشی و نیز شیب وینچینگ می‌پذیرد. بررسی نرخ تولید دو ماشین مورد بررسی نشان داد که نرخ تولید تیمبرجک 450سی 93/22 مترمکعب در ساعت و نرخ تولید رنجر 666 بی دی اس 29/19 مترمکعب در ساعت است. نتایج مقایسه آماری نرخ‌های تولید و هزینه‌های واحد تولید در دو ماشین چوبکش حاکی از آن است که تفاوت معنی‌داری بین دو ماشین وجود دارد (p=0.04,p=0.03). همچنین نتایج بررسی فنی دو ماشین حاکی از کاراتر بودن تیمبرجک 450سی در مقایسه با کلارک رنجر 666 بی دی اس دارد.

کلید واژه­ها: تیمبرجک450سی، کلارک رنجر 666 بی دی اس، چوبکشی زمینی، نرخ تولید، هزینه واحد تولید

 

مقدمه

امروزه مطالعات در جهت اقتصادی‌تر کردن سیستم‌ها و تخریب کمتر به عرصه در بهره‌برداری جنگل از اهمیت زیادی برخوردار است (4، 9). بهره‌برداری جنگل، که مرحله دوم نظام تولید جنگل یعنی تولید مکانیکی را به عهده دارد، بیشترین سهم هزینه‌ها را در واحد بهره‌برداری به خود اختصاص می‌دهد (17) و یکی از حساس‌ترین مراحل تولید چوب به‌شمار می‌آید. زیرا در این بخش با توجه به نیاز فراوان به سرمایه و نیروی کار برای قطع، استحصال و حمل و نقل چوب، باید کلیه اقدامات بر پایه اصول علمی دقیق استوار باشد تا ضمن خسارت کمتر به محیط‌ طبیعی جنگل نه تنها افت محصول را به حداقل رساند، بلکه تولید محصول با حداقل هزینه ممکن صورت گیرد (2). در جنگل‌های شمال ایران ماشین‌آلات مختلفی در زمینه‌ بهره‌برداری مشغول کار می‌باشند، با وجود این که از ورود ماشین در عرصه تولید مکانیکی جنگل بیش از سه دهه می‌گذرد، آمارهای موجود نشان‌دهنده سطح پایین مکانیزاسیون در این جنگل‌ها می‌باشد (5). پیش‌بینی‌ها و مطالعات انجام شده نشان می‌دهد که، نرخ سریع افزایش هزینه های بهره برداری، رشد پایین بهره وری و رشد بسیار کند بهره برداری صنعتی از یک سو و روند تصاعدی کاهش کمی و کیفی جنگل ها از سوی دیگر، به سرعت جنگل‌های تجارتی شمال کشور را به سمت غیر اقتصادی شدن پیش می‌برد (7).

به منظور روشن کردن واقعیت مسئله از نظر علمی بنظر می‌رسد، انجام یک بررسی جهت تشخیص این که آیا اصولا" کاهش هزینه‌ها در بهره‌برداری جنگل از طریق به‌کارگیری ماشین‌های مناسب‌تر امکان‌پذیر است یا خیر، ضروریست. سنتورک و همکاران (13) در بررسی میزان تولید و هزینه حمل چوب با استفاده از سیستم کابلی کولر  در ترکیه، به این نتیجه رسیدند که چوکرهای بیشتری باید مورد استفاده قرار گیرد و زمان‌های سالیانه کار ماشین بایستی افزایش داده شود. نتایج تحقیق ژو و همکاران (18) در بررسی سیاست‌های ثابت و سازگار در مدیریت جنگل به منظور رسیدن به اهداف اقتصادی و اکولوژیکی، نشان داد که در بیشینه کردن درآمدهای اقتصادی حاصل از بهره‌برداری در یک افق زمانی نامحدود در سیاست سازگار ارزش خالص فعلی 17 درصد بالاتر از سیاست ثابت است. در مورد اهداف غیر اقتصادی نیز سیاست سازگار ارجح‌تر از سیاست ثابت بود. در بررسی زمان‌سنجی دو ماشین کاترپیلار 950 اف و اسکیدر چنگک‌دار  کاترپیلار528، به این نتیجه رسیدند که تولید در کاترپیلار 950 اف 40 تا 60 درصد بیشتر از کاترپیلار چنگک‌دار 528 می‌باشد (14).  گزارش‌ها حاکی از آن است که یکی از عوامل مهم تخریب جنگل اجرای نامناسب عملیات چوبکشی است لذا در این بررسی برآن شدیم تا با تجزیه و تحلیل اقتصادی و فنی به ارائه‌ی راهکارهای مناسب جهت افزایش بازدهی در چوبکشی و کاهش هزینه‌های محیط‌زیستی بپردازیم. با توجه به این که سهم قابل توجهی از جنگل‌های شمال ایران (حدود 12 درصد از سطح جنگل‌های زیر پوشش طرح‌های جنگلداری)، تحت مدیریت شرکت شفارود گیلان بوده و از سیستم نیمه‌مکانیزه به منظور بهره‌برداری از جنگل استفاده می‌گردد، اهداف این تحقیق چنین بیان شده‌است: الف) تعیین میزان تولید در سیستم چوبکشی زمینی با استفاده از مطالعه کار و زمان‌سنجی، ب) تعیین هزینه واحد تولید در این سیستم و ج) تهیه مدل‌های مناسب رگرسیونی به منظور پیش‌بینی زمان چوبکشی و د) ارائه راهکارها برای طراحی بهتر عملیات.

مواد و روش ها

منطقه مورد مطالعه در سری 2 حوزه آبخیر چفرود شاندرمن قرار گرفته است، این مطالعه در پارسل 237 از این سری انجام شد. حوزه آبخیز چفرود شاندرمن بر اساس حوزه‌بندی آبخیزهای جنگلی شمال ایران در حوزه آبخیز شماره 10 از این جنگل‌ها قرار گرفته است (1). سری 2 این حوزه در 52 کیلومتری شهر شاندرمن در استان گیلان قرار گرفته و تحت مدیریت شرکت شفارود گیلان می‌باشد. سری 2 چفرود از شمال به سری‌های 5 و6 چفرود، از جنوب به حوزه شاندرمن (سری‌های 2 و 3 این حوزه) و از شرق به سری 1 چفرود محدود می‌گردد. در حال حاضر 75/2025 هکتار از سطح سری (در حدود 5/90 درصد) قابل بهره‌برداری می‌باشد. سری 2 چفرود معروف به سری لتره به 47 پارسل تقسیم شده است. از نظر توپوگرافی منطقه‌ای است کوهستانی و شیب عمومی منطقه بین صفر تا هشتاد درصد می‌باشد. دامنه ارتفاعی (ارتفاع از سطح دریا) منطقه بین 900 الی 1500 متر می‌باشد (شکل 1).

 

 

 

 

شکل 1- موقعیت منطقه مورد مطالعه

 

 

روش اجرای پژوهش

اندازه‌گیری‌ها در کار میدانی در قسمت عملیات چوبکشی شامل طول مسیرهای چوبکشی و طول وینچینگ، اندازه‌گیری شیب طولی مسیرها، اندازه‌گیری طول و قطر مقطوعات و محاسبةحجم آن­ها بود.روش اندازه‌گیری زمان کار در این تحقیق به روش زمان‌های پیوسته و به کمک کرنومتری بادقت یکصدم دقیقه بوده است. برای اندازه‌گیری طول مسیر چوبکشی و طول نوارهای وینچینگ به کمک متر نواری 30 متری فواصل تا دقت دهم متر اندازه‌گیری گردید. برای اندازه‌گیری شیب مسیر چوبکشی و مسیر وینچینگ ضمن برداشت طول مسیر، با استفاده از شیب سنج سونتو شیب‌هایمربوطه نیز اندازه‌گیری و یادداشت گردید.اندازه‌گیری مقطوعات و محاسبه حجم آن‌هادر محل کنده درخت و محل دپوی کنار جاده جنگلی انجام گرفت. اندازه‌گیری قطر تنه‌ها در مقطع میانی تنه به کمک خط‌کش دو بازو و تا دقت سانتی‌متر بوده و اندازه‌گیری طول تنه‌ها به کمک متر تا دقت دسی‌متر انجام شد. بدین ترتیب تعداد نمونه‌های زمان‌سنجی لازم برای هر یک در جدول (1) آمده است.

 

 

 

جدول1-داده‌های مربوط به زمان‌سنجی عملیات بهره‌برداری

تعداد نمونه مورد نیاز	مراحل
28	چوبکشی (با تیمبرجک)
43	چوبکشی (با رنجر)

 

 

جهت انجام پژوهش از مدل ریاضی پیش‌بینی زمان قطع، چوبکشی، بارگیری و حمل استفاده شده است.مدل عبارت است از یک رگرسیون یک یا چند متغیره، برای ساخت مدل متغیرهایی که گمان می‌رود بر میزان تابع اثرگذار باشند، مورد استفاده قرار می‌گیرند. در صورتی‌که ورود یک متغیر اثر معنی‌داری برمیانگین مربع خطای  مدل داشته باشد، آن متغیر وارد مدل خواهد شد. نحوه کار بدین ترتیب بود که بعد از وارد نمودن داده‌های حاصل از زمان‌سنجی کار، با استفاده از روش کولموگروف اسمیرنف از نرمال بودن توزیع داده‌های موجود در هر قسمت اطمینان حاصل شد و سپس عملیات تجزیه واریانس به منظور به‌دست آوردن چگونگی رابطه بین تابع و متغیرها برای هر یک از اجزاء زمان‌سنجی شده و فاکتورهای مؤثر بر آن انجام شد (2). با ترسیم پراکنش ابر نقاط، رابطه بین اجزای زمانی یک نوبت چوبکشی با فاکتورهای مؤثر بر زمان انجام کار مشخص گردید و همینطور رابطه بین فاکتورهای مؤثر اندازه‌گیری شده مثل فاصله چوبکشی، شیب، حجم بار، طول وینچینگ و تعداد گرده‌بینه و اثرات متقابل آن‌ها به صورت ترکیب‌های دوتایی با زمان خالص یعنی زمان چوبکشی بدون احتساب زمان تأخیر مشخص شده و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. با توجه به ابر نقاط مشخص گردید که رابطه بین متغیرها و زمان چوبکشی، اکثراً به صورت خطی است. برای تعیین ضرایب ثابت و متغیر مدل پیش‌بینی زمان چوبکشی از روش متداول رگرسیون چند متغیره و از تکنیک رگرسیون گام‌به‌گام استفاده گردید. احراز اعتبار علمی مدلبدین منظور صورت می‌گیرد که مشخص گردد آیا مدل ساخته شده رفتار سیستم واقعی را به درستی شبیه‌سازی می‌کند یا خیر؟ در این مرحله نتایج واقعی حاصل از چند نوبت زمان‌سنجی در هر ماشین با نتایج مشابه به دست آمده توسط مدل مقایسه می‌شود. برای احراز اعتبار علمی مدل ریاضی پیش‌بینی زمان‌های چوبکشی (با تیمبرجک و با رنجر)، ‌در کل 4 نوبت از اطلاعات حاصل از زمان‌سنجی (برای هر ماشین 2 نوبت) به‌طور تصادفی جدا شد، و در تهیه مدل دخالت داده نشد، و از آن‌ها برای احراز اعتبار مدل استفاده شد. کلیه آنالیزهای صورت گرفته در تحقیق حاضر در نرم افزار SPSS ورژن 21 انجام شد.

 

نتایج

مدل ریاضی پیش‌بینی زمان چوبکشی (چوبکشی با تیمبرجک):

برای تعیین مدل ریاضی پیش‌بینی زمان چوبکشی با تیمبرجک متغیرهای فاصله چوبکشی، شیب مسیر، حجم بار در هر نوبت، تعداد گرده‌بینه در هر نوبت چوبکشی و اثرهای متقابل آن‌ها، به عنوان متغیرهای مستقل و متغیر زمان چوبکشی به عنوان متغیر وابسته در نظر گرفته شدند. این مدل عبارت است از معادله رگرسیون چند متغیره زمان انجام یک نوبت چوبکشی، به صورت تابعی از متغیرهای فاصله چوبکشی، مسافت وینچ کردن بار و حاصل ضرب فاصله چوبکشی در شیب مسیر:

T = 2/19 + 0/0272 D + 0/0899 L + 0/000274 DS

T: زمان یک نوبت چوبکشی (دقیقه)،

D: فاصله چوبکشی (متر)،

L: مسافت وینچ کردن بار (متر)، 

DS: حاصل‌ضرب فاصله چوبکشی (متر) در شیب مسیر چوبکشی (درصد).

خلاصه جدول تجزیه واریانس مدل فوق در جدول (2) آمده است.

جدول 2: جدول تجزیه واریانس مدل ریاضی پیش‌بینی زمان چوبکشی

سطح معنی داری (p)	2R	F=	میانگین مربعات MS))	درجه آزادی df))	مجموع مربعات (SS)	منبع تغییر
000/0	93%	94/42	29/254	3	88/762	رگرسیون
92/5	43	62/254	خطا
	46	51/1017	کل

 

 

همانطور که در در جدول (2) دیده می‌شود ²R برابر 93% می‌باشد، این بدان معنی است که متغیرهای موجود در مدل 93% تغییرات را توجیه می‌کنند. از طرفی با توجه به 000/0 p= می‌توان نتیجه گرفت که حضور متغیرها در مدل معنی دار می‌باشد. همچنین چون مقادیر عامل تورم واریانس کمتر از 10 می‌باشند، بنابراین بین متغیرهای مستقل هم‌خطی وجود ندارد.

 

- احراز اعتبار مدل برای مدل ارائه شده در چوبکشی با تیمبرجک

به منظور احراز اعتبار مدل، قبل از انجام تجزیه و تحلیل‌ها اطلاعات حاصل از زمان‌سنجی دو نمونه را از داده‌های جمع‌آوری شده مربوط به چوبکشی را، به طور کاملاً تصادفی جدا نموده و در تهیه ضرایب مدل انتخابی دخالت داده نشد، تا در پایان کار تهیه مدل، از آن‌ها برای تعیین اعتبار مدل استفاده گردد.

 

 

جدول3: حدود بالا و پایین به‌دست آمده از مدل ریاضی پیش‌بینی زمان چوبکشی

حد بالا	حد پایین	ضریب
868/4	435/1	ثابت
026/0	011/0	ضریب متغیر فاصله چوبکشی (متر)
0004/0	0001/0	ضریب متغیر فاصله(متر) در شیب (درصد)
092/0	012/ 0	ضریب متغیر فاصله وینچینگ (متر)

 

جدول4: نتایج احراز اعتبار مدل ریاضی پیش‌بینی زمان زمان چوبکشی

زمان برآورد شده	زمان اندازه گیری شده	حدود اعتماد
91/5	98/3	02/9 < زمان اندازه گیری شده < 74/2
87/7	03/9	69/11 < زمان اندازه گیری شده < 89/3

 

 

طبق نتایج بدست آمده از جدول (4) زمان‌های چوبکشی به‌دست آمده توسط مدل در محدوده حدود اعتماد قرار دارند، بنابراین می‌توان با اطمینان 95 درصد قضاوت کرد که مدل از اعتبار آماری لازم برخوردار است، بدیهی است در این قضاوت 5 درصد احتمال خطا وجود دارد.

 

جدول 5: جدول تجزیه واریانس مدل ریاضی پیش‌بینی زمان چوبکشی در پارسل‌231

سطح معنی داری (P)	2R	F=	میانگین مربعات (MS)	درجه آزادی (df)	مجموع مربعات (SS)	منبع تغییر
000/0	9/48%	61/9	773/36	3	318/110	رگرسیون
825/3	24	802/91	خطا
	27	120/202	کل

 

 

طبق نتایج بدست آمده از جدول چهار در جدول فوق ²R برابر9/48% می‌باشد، این بدان معنی است که متغیرهای موجود در مدل 9/48% تغییرات را توجیه می‌کنند. از طرفی با توجه به 000/0 p=می‌توان نتیجه گرفت که حضور متغیرها در مدل معنی‌دار می‌باشد. همچنین چون مقادیر عامل تورم واریانس کمتر از 10 می‌باشند، بنابراین بین متغیرها هم‌خطی وجود ندارد.

- احراز اعتبار مدل برای مدل ارائه شده در چوبکشی با رنجر

به منظور احراز اعتبار مدل، قبل از انجام تجزیه و تحلیل‌ها اطلاعات حاصل از زمان‌سنجی دو نمونه را از داده‌های جمع‌آوری شده مربوط به چوبکشی به سمت پایین را، به طور کاملاً تصادفی جدا نموده و در تهیه ضرایب مدل انتخابی دخالت داده نشد، تا در پایان کار تهیه مدل، از آن‌ها برای تعیین اعتبار مدل استفاده گردد (جداول 5 و 6).

جدول 5: حدود بالا و پایین به‌دست آمده از مدل ریاضی پیش‌بینی زمان چوبکشی

حد بالا	حد پایین	ضریب
367/5	126/1	ثابت
005/0	001/0	ضریب متغیر فاصله چوبکشی (متر) در حجم بار (مترمکعب)
001/0	000/0	ضریب متغیر فاصله چوبکشی (متر) در شیب مسیر چوبکشی (درصد)
091/0	002/ 0	ضریب متغیر شیب مسیر وینچینگ

 

جدول 6: نتایج احراز اعتبار مدل ریاضی پیش‌بینی زمان چوبکشی

زمان برآورد شده	زمان اندازه گیری شده	حدود اعتماد
75/9	86/7	97/20 < زمان اندازه گیری شده < 38/4
93/6	40/4	43/13 < زمان اندازه گیری شده < 25/1

 

 

زمان‌های چوبکشی به‌دست آمده توسط مدل در محدوده حدود اعتماد قرار دارند، بنابراین می‌توان با طمینان 95 درصد قضاوت کرد که مدل از اعتبار آماری لازم برخوردار است، بدیهی است در این قضاوت 5 درصد احتمال خطا وجود دارد.

محاسبه هزینه‌ها در سیستم چوبکشی زمینی:

- هزینه‌های ثابت

هزینه‌های ثابت در فعالیت چوبکشی شامل هزینه‌های سرمایه‌ای مربوط به اسکیدر و هزینه‌های کارگری مربوط به پرسنل استخدام شده در شرکت می‌باشند. به منظور محاسبه این هزینه‌ها بر حسب مترمکعب در مورد ماشین‌آلات هزینه‌ ساعتی سرمایه‌ای مربوط به اسکیدر، و در مورد کارگران هزینه تسهیم‌شده سالانه کارگران استخدامی شرکت بر میزان تولید تقسیم شد. با توجه به این که ماشین مورد استفاده در فعالیت چوبکشی در پست هزینه‌های بهره‌برداری، جاده‌سازی و ساخت مسیر چوبکشی مشترک است بنابراین 0/81 درصد از این هزینه‌ها به عنوان سهم عملیات چوبکشی در مورد پست هزینه بهره‌برداری در نظر گرفته شد.

- هزینه‌های متغیر

این هزینه‌ها در فعالیت چوبکشی شامل هزینه کارکرد مربوط به اسکیدر و هزینه‌های کارگری مربوط به پرسنل استخدام نشده در شرکت می‌باشند. به منظور محاسبه این هزینه‌ها بر حسب مترمکعب در مورد ماشین‌آلات هزینه‌ ساعتی کارکرد مربوط به اسکیدر و در مورد کارگران هزینه ساعتی کارگران استخدام نشده در شرکت بر میزان تولید تقسیم شد. با توجه به این که ماشین مورد استفاده در فعالیت‌ چوبکشی در پست هزینه‌های بهره‌برداری، جاده‌سازی و مسیر چوبکشی مشترک است بنابراین 0/81 درصد از هزینه‌های کارکرد ماشین به عنوان سهم عملیات چوبکشی در مورد پست هزینه بهره‌برداری در نظر گرفته شد.

- پست هزینه‌ی بالاسری

به علت این‌که در این تحقیق کلیه وسایل مورد استفاده که در ارتباط با هزینه‌های بالاسری بودند، تحت تملک شرکت بهره‌بردار بود، از طرفی کارگران مورد استفاده نیز در استخدام شرکت بهره‌بردار بودند، لذا هزینه‌های بالاسری به عنوان هزینه‌های ثابت در نظر گرفته شد. منظور از این نوع هزینه‌ها همان هزینه‌های اداری شامل هزینه‌های مدیریتی (مدیر حوزه، معاونت امور بهره‌برداری و ...)، خدماتی و فنی بود. به منظور محاسبه‌ی این هزینه‌ها ابتدا تسهیم هزینه‌های بالاسری در هر یک از پست‌های (بهره‌برداری، جاده‌سازی و مسیر چوبکشی) با توجه به ساعات کار مربوط به هر پست انجام شد. برای محاسبه این نوع هزینه‌ها بودجه شرکت در امور خدماتی و مدیریتی، فنی و ارتباطات مربوط به پست بهره‌برداری 168397100 ریال در سال، بودجه شرکت در امور خدماتی و مدیریتی، فنی و ارتباطات مربوط به پست جاده‌سازی 56199662 ریال در سال و بودجه شرکت در امور خدماتی و مدیریتی، فنی و ارتباطات مربوط به پست مسیرچوبکشی 43973018 ریال در سال به‌دست آمد. با تقسیم این مقادیر بر برداشت سالانه (8/3770 مترمکعب)، میزان هزینه‌های بالاسری مربوط به پست‌ مسیر چوبکشی به ترتیب 11661 ریال برحسب مترمکعب به‌دست آمد.

 

تجزیه و تحلیل وضعیت موجود در عملیات چوبکشی:

- تجزیه و تحلیل زمان اجزای یک نوبت چوبکشی، تاخیرها و انواع آن

مطالعه زمانی یک نوبت چوبکشی در پارسل‌های مورد بررسی نشان می‌دهد که در چوبکشی در پارسل 237، زمان حرکت با بار (حدود 30 درصد) بیشترین زمان یک سیکل کاری را به خود اختصاص می‌دهند. از طرف دیگر نتایج نشان داد، در چوبکشی با تیمبرجک و رنجر، زمان‌های تاخیر قابل پیشگیری 3/16 درصد و 67/9 درصد از زمان‌های تاخیر را به خود اختصاص می‌دهند.

- تجزیه و تحلیل هزینه‌ای وضعیت موجود و بالقوه در مرحله چوبکشی

مجموع هزینه‌های متغیر مربوط به عملیات چوبکشی بدون لحاظ زمان‌های تاخیر 14455 ریال بر حسب مترمکعب به‌دست آمد، به عبارت دیگر مجموع هزینه‌های ساعتی متغیر مربوط به عملیات خروج گرده‌بینه‌ها در مورد اسکیدر 220547 ریال و مربوط به کارگران استخدام نشده 43689 ریال می‌باشد یعنی در کل 264236 ریال در ساعت.

بررسی و تجزیه و تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده در پارسل‌های مورد مطالعه نشان داد که متوسط میزان تولید در چوبکشی با اسکیدر تیمبرجک، 93/22 مترمکعب در هر ساعت و با رنجر 29/19 مترمکعب در هر ساعت می‌باشد. مقایسه تولید در حالت استفاده از تیمبرجک نشان داد که نسبت به حالت استفاده از رنجر، 64/3 مترمکعب در ساعت قابل افزایش است.

از طرفی، نتایج نشان داد که درصورتی‌که زمان‌های تاخیر قابل‌پیشگیری جزو زمان تولید خالص درنظرگرفته‌شود، میزان هزینه‌های متغیر واحد تولید در چوبکشی با تیمبرجک، 1780 ریال بر حسب مترمکعب قابل کاهش خواهد بود، در حالی‌که در حالت استفاده از رنجر این میزان به 770 ریال کاهش می‌یابد. مشاهده می‌گردد می‌توان به ازای هر مترمکب چوبی که توسط اسکیدر خارج می‌گردد، میزان هزینه‌های متغیر واحد تولید را حداکثر 1780ریال کاهش داد، که این نشان دهنده تقدم تیمبرجک به رنجر می‌باشد.

بحث و نتیجه‌گیری

از سال 1970، آگاهی عمومی درباره موضوعات محیط‌زیستی افزایش یافته‌، که این موضوع همراه با افزایش معنی‌داری در طراحی ماشین‌آلات و ابزار بهره‌برداری به منظور بهبود در مدیریت جنگل بوده‌است (3). امروزه، این نیاز احساس می‌شود که باید سیستم‌ها و فنون جدیدی از بهره‌برداری تعریف شوند که مطابق با اهداف مدیریت پایدار جنگل باشند (6). از طرف دیگر تولید و هزینه از عوامل اصلی انتخاب سیستم بهره‌برداری محسوب می‌شوند(16) و سیستم بهره‌برداری مورد عمل بایستی توجیه اقتصادی داشته باشد (12). در ایران تلاش‌هایی در جهت اقتصادی‌تر کردن بهره‌برداری همراه با کاهش آسیب به جنگل،  هم در سطح تحقیق و هم در سطح اجرا صورت گرفته است. ملاحظات فنی و اقتصادی نتایج نشان داد که حدود 75 درصد از هزینه‌های پرداخت شده (سرمایه‌ای، ثابت کارگری و بالاسری) برای بهره‌برداری از یک مترمکعب چوب ثابت می‌باشند، که این رقم بسیار بالا به‌دست آمده‌است، در واقع در مورد 75 درصد از هزینه‌ها بهره‌بردار قادر به دخل و تصرف نمی‌باشد و تنها در مورد 25 درصد از هزینه‌ها می‌تواند اعمال مدیریت نماید و با مدیریت صحیح آن را به حداقل ممکن برساند. به نظر می‌رسد دلایل اصلی عدم توجه به کم کردن هزینه‌های بهره‌برداری را می‌توان در کم بودن نسبت هزینه‌ها به درآمد (هزینه‌ها حدود 14 درصد از درآمد به‌دست‌آمده را تشکیل می‌دهند)، عدم محاسبه خسارت‌های وارده به جنگل (بهره‌بردار عملا هزینه‌ای جهت آسیب‌هایی که به جنگل وارد می‌کند، نمی‌پردازد) و پایین بودن میزان بهره‌ی مالکانه (به ازای یک مترمکعب چوب برداشت‌شده شرکت بهره‌بردار فقط 40000 ریال به دولت پرداخت می‌گردد) دانست که این دلایل بهره‌بردار را بی‌علاقه به پایین آوردن هزینه و کم کردن خسارت به جنگل می‌نماید. چنین الگوئی در طول سالیان گذشته موجب شده‌است بهره‌بردای از جنگل جهش بسیار کندی به سوی بهره‌برداری صنعتی داشته ‌باشد. تنها هزینه‌هایی که بهره‌بردار می‌تواند در آن اعمال مدیریت نماید، هزینه‌های پرداخت شده در ارتباط با کارکرد ماشین در پست‌ هزینه بهره‌برداری از درختان نشانه‌گذاری شده در پارسل و هزینه‌های پرداخت شده در ارتباط با کارگران استخدام نشده‌ای است که توسط بهره‌بردار به منظور عملیات چوبکشی به‌کار گرفته می‌شوند که درصد ناچیزی از هزینه‌های کل را شامل می‌گردد. بعضی از محققان در تحقیقات خود در جنگل‌های شمال کشور به این نتیجه دست یافته‌اند که با طراحی عملیات بهره‌برداری، هزینه‌های بهره‌برداری را 9 تا 16 درصد می‌توان کاهش داد (1، 5). در هر صورت از نظر محققان، کاهش هزینه‌های بهره‌برداری امکان‌پذیر است (11، 18). همچنین نتیجه این تحقیق نشان داد که در بهره‌برداری فعلی (در حال اجرا) در جنگل‌های شمال ایران، می‌توان به میزان ناچیزی از زمان تاخیرها کم کرد (تاخیرهای قابل پیش‌گیری)، که در این تحقیق از آن به عنوان گزینه‌ی بالقوه یاد می‌گردد. با این وجود اگر از زمان‌های تاخیر قابل پیشگیری به عنوان زمان تولید استفاده گردد باز ملاحظه می‌گردد که هزینه‌های تولید در مورد هر دو ماشین به میزان ناچیزی کاهش خواهد یافت که تاثیری در مدیریت نمی‌گذارند، به عبارتی اگر زمان‌های تاخیر قابل‌پیشگیری به زمان‌های تولید خالص تبدیل شوند و هزینه‌ی افت چوب به صفر برسد به ازای هر مترمکعب چوب برداشت‌شده در مورد تیمبرجک و رنجر فقط 1780 و 770 ریال از هزینه‌ها کاسته خواهد شد که اگر این مقدار به درآمد ناخالص به‌دست‌آمده از فروش یک مترمکعب چوب (2565090 ریال) تقسیم گردد دیده می‌شود که این میزان درصد ناچیزی از درآمد را شامل می‌گردد ولی با این وجود از نظر فنی استفاده از تیمبرجک بر استفاده از رنجر ترجیح داده می‌شود. جورغلامی و همکاران (8) در بررسی عوامل موثر در میزان تولید و هزینه چوبکشی با اسکیدر چرخ لاستیکی تیمبرجک در سیستم گرده بینه کوتاه در جنگل خیرود نوشهر، میزان تولید با و بدون تأخیر را به ترتیب 22/8 و 88/8 مترمکعب به دست آوردند. به نظر می‌رسد در حال حاضر نیاز به سیاست‌گذاری‌هایی است که واحدهای تولیدی جنگلداری را به سوی واحدهای صنعتی با مدیریت بهتر و کاهش هزینه‌ها سوق دهد، زیرا با این شکل مدیریت (مدیریت دولتی) هزینه‌ها قابل بهبود نیستند و جنگل‌ها نیز روز به روز رو به نابودی پیش‌می‌رود. به‌عنوان اولین گام در راستای بهبود وضعیت واحدهای تولید جنگلداری باید به سیاست‌گذاری فنی-اقتصادی و کنترل بازار چوب پرداخت (2). ذکر این نکته ضروری است که تحت عنوان مکانیزاسیون، نباید فقط بکارگیری انواع و اقسام ماشین‌های پیچیده و بزرگ و کوچک را مدنظر قرار داد بلکه باید بازدهی به ازاء هر واحد کار ملاک قضاوت در مورد سطح مکانیزاسیون هر واحد جنگلداری قرار گیرد، یعنی در درجه‌ی اول باید بهبود نسبت هزینه به درآمد طرح مورد نظر ‌باشد (10)، در واحدهای تولیدی جنگلداری شمال کشور به‌دلیل ضعف سیستم بهره‌مالکانه در اخذ کامل حقوق دولت، عدم نظارت و سیاست‌گذاری اقتصادی در راستای کاهش هزینه‌ها، انحصاری بودن بازار فروش چوب‌آلات صنعتی، و قدرت تعیین قیمت توسط شرکت‌های بزرگ بهره‌برداری جنگل و در نتیجه فزونی بیش از حد درآمدها نسبت به هزینه‌ها‌ی اجرای طرح جنگلداری تاکنون تلاش مشخصی برای صنعتی نمودن واحدهای تولیدی، بهبود ساختار مدیریتی و به‌طور کلی کاهش هزینه‌ها و جلوگیری از هرزروی هزینه‌ها به عمل نیامده‌است. از طرف دیگر، با توجه به این‌که عملیات بهره‎برداری، پرهزینه‎ترین بخش از فعالیت‌های جنگلداری می‎باشد، لذا ارزیابی کارایی عملکرد به منظور افزایش بهره‌وری واحدهای جنگلداری برای تثبیت و پایداری مدیریت اقتصادی، کاهش و تثبیت قیمت بالای استراتژیک چوب و رقابت با تولیدات مشابه بسیار مهم و اساسی می‎باشد. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد، افزایش کارایی تولید در سیستم بهره‌برداری فعلی امکان‌پذیر می‎باشد.

همانطورکه وانگ و همکاران (16) در تحقیق خود در خصوص ارزیابی عملکرد سیستم‌های بهره‌برداری، متغیرهایی نظیر قطر درخت، فاصله بین درختان نشانه‌گذاری شده، حجم بار، تعداد گرده‌بینه، فاصله چوبکشی، طول مسیر وینچینگ را به عنوان فاکتورهای تاثیرگذار بر روی بازدهی و هزینه سیستم بهره‌برداری در مراحل قطع و چوبکشی معرفی نموده‌اند، در این تحقیق با تعیین متغیرهای احتمالی موثر بر زمان انجام کار، مدل‌های آماری- ریاضی زمان انجام کار در مراحل قطع، چوبکشی از پای کنده تا دپو، بارگیری و حمل بار از دپو به مراکز مصرف به‌دست آمد، که از نظر فنی با استفاده از این مدل‌ها می‎توان در مناطق مشابه (از نظر توپوگرافی و شیب عرصه، امکانات زیربنایی و روش‌های بهره‎برداری) با تعیین مقادیر متوسط متغیرهای موثر در مدل، زمان انجام کار و هزینه را در هر مرحله پیش‎بینی نموده (15) و بر اساس آن نیروی کار، ماشین‎آلات و بودجه لازم را برآورد نمود که گام مثبتی در امر برنامه‎ریزی در سیستم بهره‌برداری می‎باشد.

 

 

 

References:

1. Behjou, F.K., B. Majnounian, M. Namiranian, & J. Dvorak, 2008. Time study and skidding capacity of the wheeled skidder Timberjack 450c in Caspian forests. Journal of forest science, 4: 183-188.
2. Behjou, F.K., B. Majnounian, M. Namiranian, J. Feghhi, & A. Saeed, 2016. Estimation of production and logging costs in Shafaroud logging company. Iranian Journal of Natural Resources, 69(3): 473-484.
3. Durst, P.B., C. Brown, & T. Enters, 2003. Development and implementation of national codes of practice for forest harvesting in Asian and the Pacific, International expert meeting, Chiba Prefecture, Japan, 11p.
4. Gilanipoor, N. & H. Arya, 2014. Economic Evaluation LTT-100A skidding system in upward. Journal of NATURAL ECOSYSTEMS OF IRAN, 5(1): 75-84.
5. Gilanipoor, N., A. Najafi, & S.M. Heshmat vaezin, 2011. Models and production costs steel track skidder in downward skidding (Case Study: Forest Education – Research Tarbiat Modares University). Journal of forest Iran. 4(3): 2011.
6. Heinimann, H.R., 2007. Forest operation engineering and management – the ways behind and ahead of a scientific discipline. Croatian Journal of Forest Engineering, 28(1): 107-121.
7. Heshmatol Vaezin, S.M., 2006. Modèles économiques de gestion des peuplements réguliers, irréguliers ou en transition; illustrations dans le cas du hêtre dans le nord-est de la France. Thèse de doctorat, Ecole National du Génie Rural des Eaux et des Forêt (ENGREF), AgroParisTech, 337p.
8. Jour Gholami, M., & B. Majnounian, 2008. Productivity and cost of wheeled skidder in Hyrcanian forest. International journal of natural and engineering sciences 2(3): 99-103.
9. Lilienau, B.L., 2003. Residual Stand Damage Caused by mechanized harvesting Systems, proceedings of the Austrio meeting, Austria, 11p.
10. Majnounian, B. 1988. Conditional Study and mechanization level of logging operation in Iran. Iranian Journal of Natural Resources Vol. 42(1) 9pp.
11. Nikooy, M. 2007. Optimizing production costs and reducing logging damages to wood, tree and forest. Ph.D. thesis. Faculty of Natural Resources, University of Tehran, pp. 187.
12. Ruger, N., A.G. Gutierrez, D.W. Kissling, J.J. Armesto, & A. Huth, 2007. Ecological impacts of different harvesting scenarios for temperate evergreen rain forest in southern Chile—A simulation experiment. Forest Ecology and Management, 252: 52-66.
13. Senturk,N., Ozturk,T., & M.Demir, 2007. Productivity and costs in the course of timber transportation with the Koller K300 cable system in Turkey. Building and Environment, 42: 2107-2113.
14. Spinelli, R. & B.R. Hartsough, 2001. Extracting whole short rotation trees with a skidder and a front-end loader. Biomass and Bioenrgy, 21: 425-431.
15. Tiernan, D., G. Zeleke, P.M.O. Owende, C. L. Kanali, J. Lyons, & S.M. Ward, 2004. Effect of Working Conditions on Forwarder Productivity in Cut-to-length Timber Harvesting on Sensitive Forest Sites in Ireland. Biosystem engineering, 87(2): 167-177.
16. Wang, J., C.  Long, & J. McNeel, 2004. Productivity and cost analysis of a feller-buncher and grapple skidder in central Appalachian hardwood forests. Forest product journal, 54(12): 159.
17. Wing, M.G., E.D. Coulter, & J.Sessions, 2001.The international mountain logging and 11^th Pacific northwest skyline sysmposium , pp. 56-60
18. Zhou, M., J. Liang, & J. Buongiorno, 2008. Adaptive versus fixed policies for economic and ecological objectives in forest management, Forest ecology and management, 254: 178-187.

 

 

 

---

[1] - دانشیار، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران.

[2] - نویسنده مسئول، دانشجوی کارشناسی ارشد، دانشکده کشاورزی و منابع طبیعی، دانشگاه محقق اردبیلی، اردبیل، ایران. [e-mail]

مراجع

References:

1. Behjou, F.K., B. Majnounian, M. Namiranian, & J. Dvorak, 2008. Time study and skidding capacity of the wheeled skidder Timberjack 450c in Caspian forests. Journal of forest science, 4: 183-188.
2. Behjou, F.K., B. Majnounian, M. Namiranian, J. Feghhi, & A. Saeed, 2016. Estimation of production and logging costs in Shafaroud logging company. Iranian Journal of Natural Resources, 69(3): 473-484.
3. Durst, P.B., C. Brown, & T. Enters, 2003. Development and implementation of national codes of practice for forest harvesting in Asian and the Pacific, International expert meeting, Chiba Prefecture, Japan, 11p.
4. Gilanipoor, N. & H. Arya, 2014. Economic Evaluation LTT-100A skidding system in upward. Journal of NATURAL ECOSYSTEMS OF IRAN, 5(1): 75-84.
5. Gilanipoor, N., A. Najafi, & S.M. Heshmat vaezin, 2011. Models and production costs steel track skidder in downward skidding (Case Study: Forest Education – Research Tarbiat Modares University). Journal of forest Iran. 4(3): 2011.
6. Heinimann, H.R., 2007. Forest operation engineering and management – the ways behind and ahead of a scientific discipline. Croatian Journal of Forest Engineering, 28(1): 107-121.
7. Heshmatol Vaezin, S.M., 2006. Modèles économiques de gestion des peuplements réguliers, irréguliers ou en transition; illustrations dans le cas du hêtre dans le nord-est de la France. Thèse de doctorat, Ecole National du Génie Rural des Eaux et des Forêt (ENGREF), AgroParisTech, 337p.
8. Jour Gholami, M., & B. Majnounian, 2008. Productivity and cost of wheeled skidder in Hyrcanian forest. International journal of natural and engineering sciences 2(3): 99-103.
9. Lilienau, B.L., 2003. Residual Stand Damage Caused by mechanized harvesting Systems, proceedings of the Austrio meeting, Austria, 11p.
10. Majnounian, B. 1988. Conditional Study and mechanization level of logging operation in Iran. Iranian Journal of Natural Resources Vol. 42(1) 9pp.
11. Nikooy, M. 2007. Optimizing production costs and reducing logging damages to wood, tree and forest. Ph.D. thesis. Faculty of Natural Resources, University of Tehran, pp. 187.
12. Ruger, N., A.G. Gutierrez, D.W. Kissling, J.J. Armesto, & A. Huth, 2007. Ecological impacts of different harvesting scenarios for temperate evergreen rain forest in southern Chile—A simulation experiment. Forest Ecology and Management, 252: 52-66.
13. Senturk,N., Ozturk,T., & M.Demir, 2007. Productivity and costs in the course of timber transportation with the Koller K300 cable system in Turkey. Building and Environment, 42: 2107-2113.
14. Spinelli, R. & B.R. Hartsough, 2001. Extracting whole short rotation trees with a skidder and a front-end loader. Biomass and Bioenrgy, 21: 425-431.
15. Tiernan, D., G. Zeleke, P.M.O. Owende, C. L. Kanali, J. Lyons, & S.M. Ward, 2004. Effect of Working Conditions on Forwarder Productivity in Cut-to-length Timber Harvesting on Sensitive Forest Sites in Ireland. Biosystem engineering, 87(2): 167-177.
16. Wang, J., C.  Long, & J. McNeel, 2004. Productivity and cost analysis of a feller-buncher and grapple skidder in central Appalachian hardwood forests. Forest product journal, 54(12): 159.
17. Wing, M.G., E.D. Coulter, & J.Sessions, 2001.The international mountain logging and 11^th Pacific northwest skyline sysmposium , pp. 56-60
18. Zhou, M., J. Liang, & J. Buongiorno, 2008. Adaptive versus fixed policies for economic and ecological objectives in forest management, Forest ecology and management, 254: 178-187.