«وجودشناسی» در اندیشۀ عرفانی عطار

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 5، دوره 7، شماره 24، آذر 1394، صفحه 91-116   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

محمدحسین خان محمدی^{* 1}؛ محمدامیر عبیدی نیا²؛ فهری اومر سلیمان³

¹استادیار دانشگاه ارومیه، دانشگاه ارومیه، دانشکده ادبیات، گروه زبان و ادبیات فارسی

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ارومیه

³دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی (دانشگاه ارومیه)، عضو هیأت علمی دانشگاه صلاح الدین اربیل

چکیده

از زمان ظهور تفکر اسلامی، موضوع «ماهیت» و «وجود» و فرق بین آنها و اینکه کدام یک بر دیگری تقدم دارد و اصل است و دیگری اعتباری و ذهنی، از اساسی ترین آرا و عقاید فلسفی در تفکر اسلامی برخوردارگردید. و تقسیم بندی دو بخشی وجود و ماهیت که توسط فارابی و ابن سینا به فلسفه­ی اسلامی وارد شد، قسمتی از سنت ثابت فلسفه­ی مدرسی، هم شرقی و هم غربی شد. و این تقسیم بندی دو بخشی سرچشمه­ی عده­ای از مسائل و مشکلات فلسفی هم در شرق وهم درغرب گردید. از جمله مسأله­ی اصالت، که آیا وجود اصیل است و ماهیت اعتباری یا بر عکس، ماهیت از اصالت برخوردار است و وجود اعتباری است؟ و این مسأله مهمترین و نخستین گامی را در اندیشه­ی وجود شناسی در میان مسلمین تشکیل می­داد. اما دیدگاه عرفا دربارۀ وجود شناسی، می توان گفت عرفای اسلامی به طور کلی نظریه­ی «وحدت وجود» را مطرح کرده­اند، و معتقدند که عالم و اجزای آن همه سایه­ای است از اصل وجود که همان حق باشد و یا آینه است برای تجلّی حق. عطار نیز از شعرا وعارفان وحدت گرای است که اعتقادش بر مبنای نظریه وحدت وجود استوار است. و جانبداری وی از این نگرش در آثارش به وضوح دیده می شود، که در این پژوهش ضمن ارائه­ی خلاصه­ای از آرا و دیدگاه­های فلاسفه و عرفا در باب وجود، به بررسی سیر تکاملی این نگرش در نزد عطار پرداخته می­شود.

کلیدواژه‌ها

وجود؛ عدم؛ وحدت وجود؛ اصالت وجود؛ اصالت ماهیت؛ عطار

مراجع