نقش فضای عمومی شهری در شکل‌گیری اعتماد اجتماعی (نمونه‌موردی: پارک حاشیه چمران، کلان شهر شیراز )

آمایش محیط

مقاله 7، دوره 10، شماره 39، اسفند 1396، صفحه 157-182   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسنده

علیرضا عبداله زاده فرد^*

هیات علمی تمام وقت

چکیده

تحول جوامع انسانی از حالت اولیه به مدرن در گرو پیچیدگی، تراکم روابط اجتماعی و ارتباط متقابل بوده، که اعتماد به گستردگی آن‌ها دامن زده است. بدون وجود اعتماد نمی‌توان شاهد نظم و ثبات اجتماعی، تعادل، همبستگی و انسجام اجتماعی در جامعه بود. اعتماد از پیش شرط‌های اساسی برای توسعه همه جانبه‌ی هر جامعه‌ای محسوب می‌شود. با بسط و گسترش اعتماد می‌توان به جای ارزش‌های منفی، ارز‌ش‌های اخلاقی مثبت را در جامعه پروراند. به زعم گیدنز هر چه افراد فاصله زمانی و مکانی بیش تری از هم داشته باشند، به اعتماد بیش تری نیاز خواهند داشت. تغییر از جامعه سنتی به مدرن سبب شده تا انسان امروزی اعتماد، شبکه اعتماد و شعاع اعتماد خود را به گونه‌ای دیگر تعریف و بازآفرینی کند. نظریه‌پردازانی چون جیکوبز نقش فضاهای شهری را در ایجاد ارتباط چهره به چهره حائز اهمیت می‌دانند. هدف مطالعه حاضر بررسی نقش فضای عمومی شهری در شکل‌گیری اعتماد اجتماعی است.
به این منظور پرسش نامه‌ای با بیش از 30 سوال طراحی گردید که با توجه به میزان جذب جمعیت پارک حاشیه چمران در شلوغ ترین روزهای سال، نمونه آماری متناسب که قابلیت تعمیم داشته باشد، 150 نمونه محاسبه گردید. برای تحلیل داده‌ها از نرم افزار spss استفاده شده است. با توجه به سؤالات مطرح شده در پرسش نامه و ادبیات نظری تحقیق شاخص‌سازی انجام گرفت. روش‌های تحلیلی مورد استفاده در این تحقیق ضریب همبستگی، رگرسیون چندگانه به روش Enter و تحلیل عاملی می‌باشد.
نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که متغیرهای انتخابی نقش به سزایی در شکل‌گیری اعتماد اجتماعی در فضاهای شهری داشته‌اند. با استفاده از تحلیل عاملی مشخص شد که شعاع اعتماد و کیفیت کالبدی بیشترین تاثیر را در شکل‌گیری و افزایش اعتماد اجتماعی در فضاهای شهری دارند. نتایج نشان داد که بین دو عنصر فرم و محتوی، در شکل‌گیری اعتماد اجتماعی در فضای شهری، محتوی نقش غالب را به عهده دارد.

کلیدواژه‌ها

اعتماد اجتماعی؛ فضای شهری؛ تحلیل عامل؛ پارک حاشیه چمران؛ کلان شهر شیراز

مراجع

 

1-        امینی، ا.، فریدنژاد، ع. 1390. بررسی تاثیر اعتماد اجتماعی بر بهسازی بافت فرسوده شهری (نمونه موردی: محله نوبخت تهران). فصلنامه پژوهش اجتماعی، سال چهارم، شماره 10: 96-77.

2-        بارگاهی، ح.، کبیری، ن. 1395. رفاه ذهنی و تاثیر اعتماد اجتماعی بر آن. فصلنامه مطالعات جامعه شناختی جوانان، سال ششم، شماره بیستم:32-9.

3-        بحری پور، ع.، رستگارخالد، ا. 1392. بررسی رابطه بین اعتماد اجتماعی واحساس امنیت اجتماعی (مطالعه موردی: شهرستان کاشان). فصلنامه مطالعات جامعه‌شناختی جوانان، سال چهارم، شماره دهم: 26-9.

4-        بختیار نصرآبادی، آ.، بختیار نصرآبادی، ح.، بختیار نصرآبادی، ا. 1390. تحلیلی بر فضای شهری مردم گرا و رابطه‌ی آن با رفتار شهروندی. فصلنامه جامعه‌شناسی کاربردی، سال بیست و دوم، شماره پیاپی (43)، شماره 3: 114-101.

5-        پاتنام، ر. 1380. دموکراسی و سنت های مدنی (تجربه ایتالیا و درس‌هایی برای کشورهای در حال گذار).ترجمه‌: محمدتقی دلفروز.دفتر مطالعات و تحقیقات وزارت کشور. تهران.

6-        پاسدار شیرازی، م.، صادقی، ع.ر. 1393. تاثیر باورها و مراسم ایینی در پایایی و پویایی فضاهای شهری؛ مورد پژوهی: تعزیه در پایایی حسینیه‌ها و تکایا در ایران. فصلنامه مدیریت شهری، شماره 38: 332-301.

7-        پاکزاد، ج. 1389. سیر اندیشه‌ها در شهرسازی: (از آرمان تا واقعیت).جلد اول. انتشارات آرمان شهر. تهران.

8-        جاجرمی، ا. 1380. سرمایه اجتماعی و مدیریت شهری. فصلنامه مدیریت شهری، شماره 7.

9-        چلبی، م. 1375. جامعه شناسی نظم؛ تحلیل و تشریح نظری نظم اجتماعی. نشر نی.چاپ اول.تهران.

10-    حاجی زاده میمندی، م.، اسکندری فرد، ا.م. 1392. رابطه اعتماد اجتماعی و وفاق اجتماعی (مطالعه ای در شهر یزد). مسائل اجتماعی ایران، سال چهارم، شماره 2: 37-54

11-    حیدرآبادی، ا. 1391. اعتماد اجتماعی و عوامل اجتماعی – فرهنگی مؤثر بر آن (مطالعه موردی جوانان 20 تا 29 ساله استان مازندران). مجله تخصصی جامعه‌شناسی، سال اول، پیش شماره‌ی اول: 66-39.

12-    دهقان، ح.، کریم سرا، ن.، احسان، م. 1395. رابطه‌ی فضاهای اقتصادی شهری و شبکه‌های اجتماعی: بررسی تاثیر میدان‌های میوه و تره بار و هایپراستار بر تعاملات اجتماعی. فصلنامه مطالعات جامعه‌شناختی شهری، سال ششم، دوره 18: 114-93.

13-    راست‌بین، س.، جعفری، ی.، دارم، ی.، معززی مهرطهران، ا.م. 1391. رابطه همبستگی بین کیفیت‌های محیطی و تداوم حیات شهری در عرصه‌های عمومی (نمونه موردی: جلفای اصفهان). باغ نظر، سال نهم، شماره 21: 46-35.

14-    ریتزر، ج. 1380. نظریه جامعه‌شناسی در دوران معاصر. ترجمه محسن ثلاثی. انتشارات علمی. چاپ پنجم. تهران.

15-    زارع شاه آبادی، ا.، اسکندری فرد، ا.م.، نیک عهد، م. 1393. تحلیل جامعه شناختی رابطه عدالت اجتماعی با اعتماد اجتماعی (مورد مطالعه: شهروندان شهر شیراز). مجله مطالعات توسعه اجتماعی ایران، سال ششم، شماره سوم: 86-71.

16-    زتومکا، پ. 1386. اعتماد نظریه جامعه‌شناختی. ترجمه غلامرضا غفاری. انتشارات تیراژه. چاپ اول. تهران.

17-    ستارزاده، د.، نقی‌زاده، م.ن.، حبیب، ف. 1389. فضای شهری، اندیشه‌ای اجتماعی. علوم تکنولوژی محیط زیست، دوره دوازدهم، شماره 4: 183-173.

18-    سجادزاده، ح.، یزدان پناه شاه آبادی، م.ر. 1394. ارتباط بین مفاهیم سرمایه اجتماعی و کیفیت ذهنی و عینی محیط شهری (نمونه موردی: محله پنبه ریسه قزوین). فصلنامه آمایش محیط، دوره هشتم، شماره 30: 109-87.

19-    شجاعی، د.، پرتوی، پ. 1394. عوامل مؤثر بر ایجاد و ارتقاء اجتماع‌پذیری در فضاهای عمومی با مقیاس‌های مختلف شهر تهران (نمونه موردی: فضاهای عمومی دو محله و یک ناحیه در منطقه 7 تهران). باغ نظر، سال دوازدهم، شماره 34: 108-93.

20-    شکوهی دولت آبادی، م.، مسعود، م. 1389. پیاده‌راه عاملی برای افزایش سرمایه اجتماعی. نشریه علمی – پژوهشی انجمن علمی معماری و شهرسازی ایران، شماره 1: 65-55.

21-    شمس‌پویا، م.ک.، توکلی‌نیا، ج. 1394. تحلیل سرمایه اجتماعی با تاکید بر مشارکت شهروندی و پاسخ گویی مدیران شهری (مورد پژوهی: شهر اسلامشهر). فصلنامه آمایش محیط، دوره هشتم، شماره 30: 152-137.

22-    کارمونا، م.، هیت، ت.، تنراک، تیسدل، ا. 1391. مکان های عمومی فضاهای شهری: ابعاد گوناگون طراحی شهری. ترجمه: فریبا قرائی، مهشید شکوهی، زهرا اهری، اسماعیل صالحی. انتشارات دانشگاه هنر تهران. چاپ دوم. تهران.

23-    کاکاوند، ا.، آهنی، س.، زارعی، ف.، هاشم‌پور، ر. 1396. ارزیابی تطبیقی جایگاه سرمایه اجتماعی در ساختار محلات شهری با استفاده از تکنیک AHP (مطالعه موردی: شهر قزوین). فصلنامه آمایش محیط، دوره دهم، شماره 36: 46-25.

24-    کلمن، جیمز، (1377): بنیادهای نظریه اجتماعی، ترجمه منوچهر صبوری، نشر نی، تهران.

25-    گیدنز، آ. 1383. تجدد و تشخص، جامعه و هویت شخصی در عصر جدید. ترجمه ناصر موفقیان. نشر نی. چاپ سوم. تهران.

26-    گیدنز، آ. 1384. چشم اندازهای جهانی.ترجمه حمیدرضا جلایی‌پور. انتشارات طرح نو. تهران.

27-    ماجدی، ح.، منصوری، ا.، حاجی احمدی، آ. 1390. بازتعریف فضای شهری؛ مطالعه موردی: محور ولیعصر حد فاصل میدان ولیعصر تا چهارراه ولیعصر. دو فصلنامه مدیریت شهری، شماره 27: 283-263.

28-    محسنی تبریزی، ع.، شیرعلی، ا. 1388. عوامل مؤثر بر اعتماد اجتماعی دانشجویان ایرانی خارج از کشور مورد پژوهی دانشگاه های کشور آلمان، فصلنامه پژوهش و برنامه ریزی در آموزش عالی، دوره 15، شماره 2(52): 176-151.

29-    محمدی، م.، آیت اللهی، م.ح. 1393. عوامل مؤثر در ارتقای اجتماع‌پذیری بناهای فرهنگی بررسی موردی: فرهنگسرای فرشچیان. نامه شهرسازی و معماری، سال هشتم، شماره 1: 96-79.

30-    مدنی‌پور، ع. 1387. طراحی فضاهای شهری نگرشی بر فرایندی اجتماعی و مکانی. ترجمه فرهاد مرتضایی. انتشارات پردازش و برنامه‌ریزی شهری. تهران.

31-    مدنی‌پور، ع. 1389. فضاهای عمومی و خصوصی شهر. مترجم: فرشاد نوریان. انتشارات سازمان اطلاعات و فناوری ارتباطات شهرداری تهران.تهران.

32-    موسوی، ج.، اسلامی مرزنکلاته، م.م.، خوش‌فر، غ. 1393. بررسی رابطه اعتماد اجتماعی و مشارکت ورزشی زنان در جامعه شهری ایران: مطالعه موردی شهر گرگان. مجله آمایش جغرافیایی فضا، فصلنامه علمی پژوهشی دانشگاه گلستان، سال چهارم، شماره یازدهم: 62-41.

33-    نعیمی نظم آباد، ز.، فرج‌پور، م.، امیرشقاقی، م.ر. 1393. میزان سنجی سطح تعاملات اجتماعی در بافت‌های قدیمی باهمستان‌های شهری؛ نمونه موردی: محله درب نو گرگان. فصلنامه مدیریت شهری، شماره 38: 150-133.

34-    نقصان محمدی، م.ر.، دهقان، ف. 1393. بوم محوری در طراحی فضاهای شهری فراغتی در ایران بررسی تطبیقی ابعاد و مؤلفه‌های سرزندگی در خیابان‌های قیام و دهم فروردین شهر یزد. فصلنامه مطالعات شهر ایرانی اسلامی، شماره 16: 69-55.

35-    نقی زاده، م. 1389. تحلیل و طراحی فضای شهری. انتشارات جهاد دانشگاهی. تهران.

36-    نوغانی، م.، اخلاقی، آ. 1393. تحلیل کیفی روند اعتماد اجتماعی نخبگان مهاجر افغانستانی مشهد. فصلنامه مطالعات توسعه‌ی اجتماعی- فرهنگی، دوره‌ی سوم، شماره‌ی 2: 80-51.

37-     یاری، ح.، هزار جریبی، ج. 1392. بررسی رابطه احساس امنیت و اعتماد اجتماعی در میان شهروندان (مطالعه موردی ساکنان شهرکرمانشاه). پژوهش‌های راهبردی امنیت و نظم اجتماعی، سال اول، شماره 4: 58-39.

38-    Gibson, T.A. 2014. In defense of law and order: urban space, fear of crime, and the virtues of social control. Journal of Communication Inquiry, Vol. 38(3): 223-242.

39-    Gundelach, B., Freitag, M. 2014. Neighborhood diversity and social trust: an empirical analysis interethnic contact and group-specific effects. Urban Studies Journal, Vol. 51(6): 1236-1256.

40-    Murayama, H., Arami, R., Wakui, T., Sugawara, L.2014. Cross- level interaction between individual and neighborhood socioeconomic status in relation to social trust in a Japanese community. Urban Studies Journal, Vol. 51(13): 2770-2786.

41-    Rogers, w.  2003. The Excellent City Park system: What makes it Great and How to Get There? The Trust for PublicLand Pub, Washington DC.