بررسی تطبیقی - تحلیلی اسطورة زال و رودابه با اسطورههای ایرانی و مصری

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 3، دوره 9، شماره 34، دی 1396، صفحه 59-85   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

مریم محمودی¹؛ احمد خادمی²

¹عضو هیات علمی زبان و ادبیات فارسی دانشگاه ازاد واحد دهاقان

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان

چکیده

   در لایة پنهانی اسطورة زال و رودابه، مانند اساطیر هم­سان مصری و ایرانی آن، بیانی نمادین نهفته است. زال و سیمرغ، معادل خورشیدند و نماد خدا- قهرمان غول­آسا. رودابه مظهر ایزدان مرتبط با آب و ماه و نماد ناخودآگاهی و بی­تمایزی اولیه است. هر سه شخصیت، مانند نمونه­های ازلی­شان جاودانه می­شوند. اسطورة زال و رودابه سرشار از دوگانگی­هایی است که میل به اتحاد و تعالی دارند و برای نمونه، می­توان از استحالة شخصیتی زال برای گریز از دوگانگی و بدل شدن به نیرویی اهورایی با زیستن در جوار سیمرغ- خدا؛ و میل رودابه که یین، منفعل و مونث است برای پیوستن به زال که یانگ و فعّال و مذکّراست، نام برد. در این مقاله اسطورة زال و رودابه با اسطوره­های کهن­تر ایرانی و مصری که به جهات گوناگون، ارتباط ساختاری و مفهومی دارند تطبیق داده شده است تا با اشراف بر وجه تمثیلی این اسطوره­های همسان،  تحلیلی کهن­الگویی و نمادین از آن ارائه شود.

کلیدواژه‌ها

زال و رودابه؛ اسطوره؛ وحدت اضداد؛ شاهنامه؛ کهن‌الگو

مراجع

1. اوستا، (1385) گزارش و پژوهش جلیل دوستخواه، تهران: مروارید.
2. اوستای کهن (1382) رضا مرادی­غیاث­آبادی، شیراز: انتشارات نوید.
3. آموزگار، ژاله (1384) تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.
4. بارانی، محمد، خانی سومار، احسان (1392) «بررسی تطبیقی اسطوره آب در اساطیر ایران و هند»، فصلنامة مطالعات شبه قاره، دورة 5، شمارة 17، صص 7-26.
5. بهار، مهرداد (1351) اساطیر ایرانی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
6. تسلیمی، علی و همکاران (1386) «مقایسة برخی از پرسوناژها در اساطیر روسیه و ایران»، نشریة ادب پژوهی، دورة 2، شمارة 3، صص105-126.
7. جعفرپور، میلاد و همکاران (1392)«اساطیر ایران در آیینه خوانش و دریافت حسین مجیب المصری»، دو فصلنامة پژوهشهای ادبیات تطبیقی، دورة 1، شمارة 1، صص 3-46.
8. رضا بیگی، مریم (1387)« مقایسه تطبیقی اساطیر ملل مختلف (ایران، چین، ژاپن، یونان، روم، هند، بین­النهرین»، نشریة ادبیات فارسی، دورة 5، شمارة 20، صص 155-175.
9. روتون. ک. ک (1378) اسطوره، ترجمة ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران: نشر مرکز.
10. سرلو، خوان ادواردو (1389) فرهنگنمادها، ترجمة مهرانگیز اوحدی، تهران: انتشارات دستان.
11. شوالیه، ژان و گربران، آلن(1378) فرهنگ نمادها، ترجمة سودابه فضایلی، جلد اول، تهران: نشرجیحون.
12. _____________ (1379) فرهنگ نمادها، ترجمة سودابه فضایلی، جلد دوم، تهران: نشرجیحون.
13. _____________ (1382)فرهنگ نمادها، ترجمة سودابه فضایلی، جلد سوم، تهران: نشرجیحون.
14. _____________(1385) فرهنگ نمادها، ترجمة سودابه فضایلی، جلد چهارم، تهران: نشرجیحون.
15. _____________ (1387) فرهنگ نمادها، ترجمة سودابه فضایلی، جلدپنجم، تهران: نشرجیحون.
16. عرب گلپایگانی، عصمت (1388) اساطیر ایران باستان، تهران: هیرمند.
17.  فردوسی، ابوالقاسم (1368) شاهنامه، به کوشش جلال خالقی مطلق، با مقدمة احسان یارشاطر، ج1، تهران: روزبهان.
18.  فیروزی، جواد، حقیقت، سمیه (1393) «اسطورة آفرینش انسان در مصر و بین النهرین»، پژوهشنامة ادیان، دورة 8، شمارة 1، صص 53-75.
19.  صفا، ذبیح الله (1352) حماسه­سرایی در ایران، تهران: امیر کبیر.
20. کریتس، وستا سرخوش (1378) اسطوره­های ایرانی، ترجمة عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
21. معصومی، غلامرضا (1386) مقدمه­ای بر اساطیر و آیین­های جهانی باستان، تهران: سورة مهر.
22. ویو،ژ(1384)اساطیر مصر،  ترجمه ابوالقاسم اسماعیل پور، تهران: انتشارات کاروان.
23. هارت، جورج (1383) اسطوره­های مصری، ترجمة عباس مخبر، تهران: نشر مرکز.
24. هینلز،جان راسل(1385) شناخت اساطیر ایران، ترجمه و تالیف: محمدحسین باجلان فرخی،تهران: انتشارات اساطیر.