پژوهشی تطبیقی درباره انسان از دیدگاه مولوی و اسپینوزا

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 9، دوره 9، شماره 34، دی 1396، صفحه 231-257   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

مهناز صفایی هوادرق

عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی هشتگرد

چکیده

          انسان موجودی است که از دیرباز توجه اندیشمندان را به خویش معطوف ساخته و از جهات گوناگون مورد بررسی و تحلیل قرارگرفته است. عرفا و فلاسفه نیز، هر کدام به این موضوع پرداخته‌اند، لیکن دست‌یابی به تعریفی که تفاوت‌های لفظی و ظاهری آنان را در این حوزه خاتمه بخشد بس دشوار است. باوجود این، پرداختن به این مسأله برای تقریب دیدگاه اندیشمندانی که دراین‌باره اندیشیده‌اند، لازم و ضروری به نظر می‌آید. در این مقاله پژوهشگر بر آن است که در راستای تبیین این مفهوم، به بررسی ضعف و قوت انسان در اندیشه مولوی و اسپینوزا که از برجسته‌ترین چهره‌های اندیشه بشری‌اند بپردازد و برخی از وجوه تشابه«انسان کاملِ» مولوی و «انسان عاقلِ» اسپینوزا را موردبررسی و تحلیل قرار دهد و با بهره بری از نگرش این دو متفکّر، نشان دهد چگونه انسانِ ضعیفی که اسیر پنجه عواطف و هواجس نفسانی است به فضیلت و سعادت دست می‌یابد و به والاترین مقام انسانی نائل می‌شود.

کلیدواژه‌ها

انسان؛ مولوی؛ اسپینوزا؛ عواطف؛ هواجس نفسانی

مراجع

1. قرآن مجید.
2. اسپینوزا، باروخ( 1364) اخلاق، ترجمه محسن جهانگیری، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
3. اسپینوزا، باروخ(1374)رساله در اصلاح فاهمه، ترجمه اسماعیل سعادت، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
4. اسپینوزا، باروخ،( 1382) شرح اصول فلسفه دکارت و تفکرات مابعدالطبیعی، ترجمه محسن جهانگیری، انتشارات سمت، تهران.
5. اسکروتن، راجر،(1383) تاریخ مختصر فلسفه جدید، ترجمه اسماعیل سعادتی خمسه، چاپ اوّل، حکمت، تهران.
6. اصفهانی، راغب،(1967)محاضرات الادبا، بیروت.
7. پوپر، کارل،( 1380)، جامعۀ باز و دشمنانش، ترجمۀ عزت‌الله فولادوند، چاپ سوم، خوارزمی، تهران.
8. چیتیک، ویلیام،( 1382) راه عرفانی عشق، ترجمۀ شهاب‌الدین عباسی، چاپ اول، نشر پیکان، تهران.
9. حلبی، علی‌اصغر،(1371)انسان در اسلام و مکاتب غربی، چاپ اول، اساطیر، تهران.
10. حلبی، علی‌اصغر(1383)تاریخ سیر فلسفه در اروپا، جداول، چاپ اول، قطره، تهران.
11. حلبی، علی‌اصغر،( 1387) کشکول جدید، چاپ اول، قطره، تهران.
12. خرمشاهی، بهاءالدین،(1371) حافظ‌نامه، چاپ چهارم، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
13. خلیفه، عبدالحکیم،( 1389) عرفان مولوی، ترجمۀ احمد محمدی؛ احمد میر علایی، چاپ ششم، علمی و فرهنگی، تهران.
14. دورانت، ویلیام جیمز،( 1387)تاریخ فلسفه، ترجمه عباس زریاب، چاپ بیست و یکم، علمی-فرهنگی، تهران.
15. دهخدا، علی‌اکبر،( 1352)امثال‌وحکم، امیرکبیر، تهران.
16. زرین‌کوب، عبدالحسین،( 1384 )پله‌پله تا ملاقات خدا، چاپ بیست و پنجم، علمی، تهران.
17. سعدی، مصلح بن عبدالله،( 1363) کلّیّات سعدی، تصحیح محمدعلی فروغی، چاپ اوّل، امیرکبیر، تهران.
18. شهرستانی، محمد بن عبدالکریم،( 1967) الملل و النحل، چاپ اول، محمد سید کِیلانی، قاهره.
19. فروغی، محمدعلی،( 1383) سیر حکمت در اروپا، چاپ اوّل، هِرمس، تهران.
20. فروزانفر، بدیع‌الزمان( 1380) شرح مثنوی، جزء اول از دفتر اول، چاپ نهم، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
21. فروزانفر، بدیع‌الزمان،( 1385) احادیث و قصص مثنوی، چاپ سوم، امیرکبیر، تهران.
22. مولوی بلخی، جلال الدّین محمد، بی.تا. دیوان شمس، چاپ هند.
23. مولوی بلخی، جلال الدّین محمد( 1384) فیه ما فیه، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، چاپ هفتم، زوّار، تهران.
24. مولوی بلخی، جلال‌الدین محمد،( 1299)مثنوی، چاپ علاءالدوله، تهران.
25. مولوی بلخی، جلال‌الدین محمد،( 1385) کلّیّات دیوان شمس تبریزی، تصحیح بدیع‌الزمان فروزانفر، جلداول، چاپ سوّم، نگاه، تهران.
26. مولوی بلخی، جلال الدّین محمد،(1383)مثنوی معنوی، نیکلسون، به کوشش مهدی آذریزدی (خرّمشاهی)، چاپ هفتم، پژوهش، تهران.
27. نسفی، عزیزالدّین،( 1389)الانسان الکامل، تصحیح ماریژان موله، ترجمة سیّدضیاءالدّین دهشیری، چاپ دهم، طهوری، تهران.
28. همائی، جلال الدّین،(1354)، مولوی چه می‌گوید، چاپ دوّم، آگاه، تهران.
29. یاسپرس، کارل،(1387) اسپینوزا، ترجمه محمدحسن لطفی، چاپ سوم، طرح نو، تهران.
    1. Russell Bertrand, (1967), “Spinoza”, A History of western Philosophy, 552, Tenth impression, London.