تأثیرپذیری تمثیلی وقار شیرازی در منظومۀ بهرام و بهروز از مثنوی مولانا

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 4، دوره 10، شماره 35، خرداد 1397، صفحه 73-89   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

رضا جلیلی¹؛ مهدی نوروز^{* 2}

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی - واحد نیشابور

²استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد نیشابور، دانشگاه آزاد اسلامی، نیشابور، ایران.

چکیده

تمثیل ابزاری سودمند برای تبیین اندیشه­هاست. این ابزار شاعرانه و هنری اگر در معنای خاص واژه به کار رود، برای بازگویی آموزه­های تعلیمی است و اگر در معنای عام استفاده شود، صرفاً صنعت ادبی محسوب می­شود. یکی از انواع پرکاربرد تمثیل در ادب فارسی فابل است که در آن، شخصیت­های اصلی قصه حیوانات هستند. در میان شاعران فارسی­زبان که رویکردی تعلیمی به تمثیل (فابل) دارند، مولانا جایگاه ویژه­ای دارد. هنر او در استفادۀ حکیمانه از تمثیلات برای شرح و تبیین تعالیم اخلاقی در مثنوی معنوی باعث شده است که سرایندگان بسیاری همچون وقار شیرازی در منظومۀ بهرام و بهروز از او تتبع و پیروی نمایند. بررسی تمثیلات مشابه در دو اثر مذکور با روش توصیفی و تحلیل محتوا نشان می­دهد، دو شاعر برای تشریح و تبیین موضوعات تعلیمی همچون «دوری از همنشین بد»، «پرهیز از غرور و خودخواهی» و «زبونی انسان در برابر تقدیر و سرنوشت» از تمثیل (فابل) بهره برده­اند. همچنین، استفاده از فابل، در فرآیند درک مخاطبان بسیار اثربخش بوده است.

کلیدواژه‌ها

مولانا؛ مثنوی؛ وقار شیرازی؛ بهرام و بهروز؛ تمثیل (فابل)

مراجع

1-      پورنامداریان، تقی و حیاتی، زهرا، (1388)، «نسبت بیان سینمایی با تمثیل­های ادبی در اشعار مولانا». فصل­نامۀ پژوهش­های ادبی. شمارۀ 26. ص (76: 53).

2-      تراویک، باکنر، (1373)، تاریخ ادبیات جهان. ج2. ترجمۀ عربعلی رضایی. تهران: فروزان.

3-      جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1377)، راز بقای ایران در سخن مولوی. تهران: کتابخانۀ گنج دانش.

4-      حسن زاده، شهریار، (1388)، «فابلهای عرفانی عطار». مجلۀ ادیان و عرفان. سال 6. شمارۀ 21. ص (223: 203).

5-      حسینی کازرونی، سید احمد، (1394)، «تمثیل و ادبیات تمثیلی». فصل­نامۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر. دورۀ 7. شمارۀ 23. ص (24: 13).

6-      رسولی، عین­الله، (1389)، هستی پویا از نظر مولوی. تهران. فرتاب.

7-      زرین­کوب، عبدالحسین، (1386)، «قصه‌ها و تمثیلات مثنوی مولانا جلال‌الدین محمد بلخی و رابطة آن‌ها با شریعت، طریقت و حقیقت». پژوهش­نامۀ فرهنگ و ادب. دورۀ 3. شمارۀ 4. ص (16: 13).

8-      ______ ، ______ ، (1389)، بحر در کوزه. تهران: علمی. چ چهاردهم.

9-      سروش، عبدالکریم، (1367)، تمثیل در شعر مولانا و گفتگویی پیرامون هنر. تهران: برگ.

10-   شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1375)، صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه. چ پنجم.

11-   شمیسا، سیروس، (1376)، بیان. تهران: فردوس. چ هفتم.

12-   ___ ، ____ ، (1381)، انواع ادبی. تهران: فردوس.

13-   شیخ مفید «داور»، (1371)، مرآتالفصاحه (تذکرۀ شاعران فارس). تصحیح و تکمیل از محمود طاووسی. شیراز: نوید شیراز.

14-   شیری، قهرمان، (1389)، «تمثیل و تصویری نو از کارکردها و انواع آن­ها». فصل­نامۀ کاوش­نامۀ دانشگاه یزد. سال 11. شمارۀ 20. ص (54: 33).

15-   صاحبی، علی، (1390)، قصه­درمانی: گسترۀ تربیتی و درمانی تمثیل. تهران: ارجمند. چ دوم.

16-   صدرزاده، ماندانا، (1389)، «نقش قصه­های تمثیلی در تعلیم و تربیت». فصل­نامۀ پژوهش­های زبان و ادبیات تطبیقی دانشگاه تربیت مدرس. دورۀ 1. شمارۀ 1. ص (64: 49).

17-   فتوحی، محمود، (84-1383)، «تمثیل؛ ماهیت، اقسام و کارکرد». مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی. سال 12و13. شمارۀ 49-47. ص (177: 141).

18-   قائمی، فرزاد، (1386)، «نقش فلسفۀ تمثیلی در داستان­پردازی­های مولانا در مثنوی». فصل­نامۀ      پژوهش­های ادبی. شمارۀ 16. ص (198: 183).

19-   ___ ، ___ ، (1389)، «تمثیل­گرایی فلسفی و پیوند آن با ادبیات تمثیلی مولانا در مثنوی». فصل­نامۀ تخصصی ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی مشهد. شمارۀ 27. ص (66: 48).

20-   مرتضوی، منوچهر، (1389)، «تحلیل یکی از تمثیلات مثنوی(شیر و نخجیران)»، مجموعه­مقالات کیمیا (ویژۀ مولانا جلال­الدین محمد بلخی)، به اهتمام احمد بهشتی شیرازی، تهران: روزنه، صص 208-163.

21-   مرداسی سردارآبادی، صغری، (1395)، «تمثیل و کارکرد آن در شعردرمانی». فصل­نامۀ تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دانشگاه آزاد اسلامی بوشهر. شمارۀ 29. ص (150: 133).

22-   وفایی، عباس­علی و آقابابایی، سمیه، (1392)، «بررسی کارکرد تمثیل در آثار ادبی تعلیمی». پژوهش­نامۀ ادبیات تعلیمی دانشگاه آزاد دهاقان. سال 5. شمارۀ 18. ص (46: 23).

23-   وقار شیرازی، احمد بن محمد شفیع، (1395)، مثنوی بهرام و بهروز. مقدمه و تصحیح و تعلیقات از مهدی نوروز و رضا جلیلی. نیشابور: دانشگاه آزاد اسلامی نیشابور.

24-  Murfin, Ross.C & Ray, Suprya.M, (1998), The Bedford Glossary Of Critical and Literary Terms. New York. Bedford St. Martin''s.