مطالعه فلورستیک تالاب‌های‌آلاگل، آلماگل و آجی‌گل و مناطق پیرامونی آنها در استان گلستان

اکوسیستم های طبیعی ایران

مقاله 2، دوره 8، شماره 4 - شماره پیاپی 30، اسفند 1396، صفحه 15-27   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

جمیله پناهی میرزاحسنلو^{* 1}؛ نورمحمد شیرمحمدلی²؛ عیسی جرجانی³؛ نورمحمد نظری⁴

¹گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران

²گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه گنبدکاووس، گنبدکاووس، ایران.

³گروه زیست شناسی، دانشکده علوم پایه، دانشگاه گنبد کاووس، گنبد کاووس، ایران.

⁴گروه شناسایی و مبارزه با علفهای هرز، دانشگاه پیام نور آق قلا

چکیده

تعیین فلور مناطق‎طبیعی، پایه و اساس برنامه‌ریزی‌های زیست‎محیطی برای هر منطقه و شناخت وضع پوشش‎گیاهی آن است. هدف از مطالعه حاضر، بررسی فلور و پراکنش جغرافیایی گیاهان در تالاب‌های آلاگل، آلماگل و آجی‌گل در استان گلستان می‌باشد. به منظور مطالعۀ فلور منطقه، گیاهان طی فصول رویشی سال‎های 1394 تا 1395جمع آوری شده و شناسایی شدند. در این مطالعه بطور کلی تعداد 105گونه متعلق به 84 جنس و 39 تیره شناسایی شد که بزرگ‌ترین تیره‌ها از نظر تعداد گونه شامل تیره Asteraceae با 18 گونه، Chenopodiaceae با 18 گونه و Poaceae با 14 گونه می‌باشند. از نظر شکل‎زیستی، تروفیت‌ها با 3/48% و همی‌کریپتوفیت‌ها با 9/21% فراوان ترین شکل‎های زیستی در منطقه مورد مطالعه بودند. بیشترین پراکنش جغرافیایی را عناصر چندناحیه‌ای (PL) با 20% و عناصر ایرانی- تورانی (IT) با 19/16% به خود اختصاص داده بودند. در بررسی مقایسه‌ای سه تالاب‌ مشخص شد که به لحاظ شکل‎زیستی، تروفیت‌ها در هر سه تالاب غالب‌ترین شکل زیستی را دارند پس از تروفیت‌ها، همی‌کریپتوفیت‌ها در ردۀ بعدی قرار می گیرند. به لحاظ پراکنش جغرافیایی نیز عناصر دو یا چند ناحیه ای در هر سه تالاب بیشترین درصد فلور را تشکیل می‌دهند.

کلیدواژه‌ها

آلاگل؛ پراکنش‎جغرافیایی؛ تالاب؛ شکل‎زیستی؛ فلور

اصل مقاله

مطالعه فلورستیک تالاب­های­آلاگل، آلماگل و آجی­گل و مناطق پیرامونی آنها در استان گلستان

 

نورمحمد شیرمحمدلی[1]، جمیله پناهی میرزا حسنلو^*[2]، عیسی جرجانی[3]، نورمحمد نظری[4]

تاریخ دریافت : 21/8/96     تاریخ پذیرش:25/11/96

چکیده

تعیین فلور مناطق‎طبیعی، پایه و اساس برنامه­ریزی­های زیست‎محیطی برای هر منطقه و شناخت وضع پوشش‎گیاهی آن است. هدف از مطالعه حاضر، بررسی فلور و پراکنش جغرافیایی گیاهان در تالاب­های آلاگل، آلماگل و آجی­گل در استان گلستان می­باشد. به منظور مطالعۀ فلور منطقه، گیاهان طی فصول رویشی سال‎های 1394 تا 1395جمع آوری شده و شناسایی شدند. در این مطالعه بطور کلی تعداد  105گونه متعلق به 84 جنس و 39 تیره شناسایی شد که بزرگ‌ترین تیره‌ها از نظر تعداد گونه شامل تیره Asteraceae با 18 گونه، Chenopodiaceae با 18 گونه و Poaceae با 14 گونه می­باشند. از نظر شکل‎زیستی، تروفیت­ها با 3/48% و همی­کریپتوفیت­ها با 9/21% فراوان ترین شکل‎های زیستی در منطقه مورد مطالعه بودند. بیشترین پراکنش جغرافیایی را عناصر چندناحیه­ای (PL) با 20% و عناصر ایرانی- تورانی (IT) با 19/16% به خود اختصاص داده بودند. در بررسی مقایسه­ای سه تالاب­ مشخص شد که به لحاظ شکل‎زیستی، تروفیت­ها در هر سه تالاب غالب­ترین شکل زیستی را دارند پس از تروفیت­ها، همی­کریپتوفیت­ها در ردۀ بعدی قرار می گیرند. به لحاظ پراکنش جغرافیایی نیز عناصر دو یا چند ناحیه ای در هر سه تالاب بیشترین درصد فلور را تشکیل می­دهند.

 

واژه­های کلیدی: آلاگل، پراکنش‎جغرافیایی، تالاب، شکل‎زیستی، فلور.

 

 

 

 

 

 

مقدمه

بررسی فلور هر منطقه از جنبه­های مختلف دارای اهمیت زیادی است، زیرا فهرست گیاهان، شناسنامه­ای مفید برای هر منطقه و پتانسیل­های آن محسوب شده و در سنجش و ارزیابی وضعیت کنونی و پیش­بینی وضعیت آینده نقش اساسی دارد (2). اهمیت مطالعه تنوع گونه­های گیاهی به­ عنوان زمینه لازم برای مطالعات مختلف بوم‎شناختی، زیست‎محیطی، مرتع­داری، آبخیزداری، کشاورزی و غیره در برنامه­ریزی­های مدیریتی کشورها غیرقابل انکار است (14). پوشش گیاهی هر رویشگاه به عنوان برآیندی از شرایط اکولوژیک و عوامل زیست­محیطی حاکم بر آن بوده و به مثابه آینه تمام نمای ویژگی­های اکولوژیک و نیروی رویشی آن منطقه محسوب می­شود (11). شناخت عناصر گیاهی موجود در یک منطقه، زیربنایی برای پژوهش­های اکولوژیکی، تنوع زیستی، جغرافیای گیاهی، مدیریت و حفاظت گیاهان محسوب می­شود (4). علیرغم مطالعات زیادی که در مورد فلور ایران انجام گرفته، جمع­آوری و شناسایی گیاهان بطور مداوم می­تواند ابعاد روشن­تری از انتشار گونه­ها در سطح ایران ارائه دهد. در این میان تالاب ها اکوسیستم های ویژه­ای هستند. تالاب­ها دارای پوشش‎گیاهی منحصر‎به‎فردی هستند و گیاهانی را در خود جای می­دهند و بـه طـور مطلق نیز جایگزینی ندارند و سازگاری خوبی به این شرایط پیدا کرده­اند و در جهان جزو اکوسیستم­های بسیار قوی و مولد محسوب می­شوند، بنابراین در خصوص اهمیت گیاهان ساحلی و نقش آنها در اکوسیستم، مطالعات بسیار زیادی صورت گرفته است. کشور ایران به لحاظ موقعیت جغرافیایی دارای تالاب‎های حائز اهمیتی می باشد. در سالهای اخیر مطالعات مختلفی در زمینه فلور و پوشش گیاهی تالابهای مختلف کشور انجام شده است. از جمله مطالعاتی که در تالابهای شمال کشور انجام شده می توان به مطالعات عصری و افتخاری در تالاب سیاه کشیم (7)، عصری و مرادی در تالاب امیرکلایه (6)، خدادای و همکاران در تالاب استیل (16)، زاهد چکوری و همکاران در تالاب سلکه (21) و  قربانلی و همکاران در تالاب بین المللی گمیشان (13) اشاره کرد. در مطالعه حاضر با توجه به اهمیت موضوع به بررسی فلور و پراکنش جغرافیایی گیاهان در تالاب­های آلاگل، آلماگل و آجی­گل در استان گلستان پرداخته شده است.

 

 

مواد و روش­ها

منطقه مورد مطالعه

منطقه مورد مطالعه شامل سه تالاب آلاگل، آلماگل و آجی گل می باشد که در جنوب رودخانه مرزی اترک و در شمال شهر گنبدکاووس در استان گلستان قرار دارند (شکل 1). از نظر موقعیت جغرافیـایی تالاب آلاگل با وسعت 2500 هکتار در^'20^°37 عرض شمالی و^'35^°54 طـول شرقی، تـالاب آلماگـل با مساحت 207 هکتار در ^'25 ^°37 عرض شمالی و ^'38 ^°54 طـول شرقی و تالاب آجی گل با حدود 320 هکتار مساحت در محدودۀ ^'24 ^°37 عرض شمالی و ^'40 ^°54 طـول شرقی واقع شده اند. این مناطق، دارای آب و هــوای مدیترانــه­ای گــرم با تابستان­های خشک و گرم و زمستان­های ملایم هستند. بارندگی سالانه ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلی‌متر، رطوبت بین ۲۶ تا ۱۰۰درصد و متوسط دما حداقل 5-و حداکثر ۴۲ درجه سانتی‌گراد است. این تالابها به علت اینکه یکی از کانونهای زادآوری پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی بوده در فهرست کنوانسیون حفاظت از تالابها (رامسر) به ثبت رسیده و زیر نظر اداره حفاظت محیط زیست شهرستان، اداره می­شود.

 

 

 

 

شکل 1- نقشه موقعیت جغرافیایی تالاب­های آلاگل، آلماگل و آجی­گل در استان گلستان.

 

روش تحقیق

با توجه به اقلیم منطقه و اطلاعات بدست آمده، پس از بررسی های مقدماتی جهت بررسی فلورستیکی منطقه، نمونه برداری از قسمتهای داخلی و حاشیه ای تالاب صورت گرفت. نمونه برداری بصورت هفته ای طی زمستان 94 تا زمستان 95  انجام شد. شناسایی گیاهان جمع‌آوری‌ شده با استفاده از منابع موجود ازجمله فلورا ایرانیکا (19)، فلور شوروی (17)، فلور ترکیه (10)، فلور ایران (8)، فلور مصور پارک ملی گلستان (3)، رستنی‌های ایران (18) و فلورگیلان (12) انجام گرفت. مناطق انتشار جغرافیایی گیاهان نیز با استفاده از فلورهای مذکور تعیین شدند. شکل زیستی گیاهان بر اساس سیستم رانکایر تعیین گردید (20).

 

 

نتایج

به طور کلی با مطالعه فلورستیکی تالاب های آجی­گل، آلماگل و آلاگل تعداد  105 گونه، متعلق به 84 جنس و 39 تیره شناسایی شد که فهرست گونه­های گیاهی منطقه در جدول 1 ارائه شده است. از این تعداد 3 گونه مربوط به بازدانگان، 19 گونه مربوط به تک لپه­ای­ها و83 گونه مربوط به دولپه ای­ها می­باشد. بزرگ‌ترین تیره‌ها از نظر تعداد گونه شامل تیره Asteraceae (18 گونه)، Chenopodiaceae (18 گونه) و Poaceae (14 گونه) می­باشند. این تعداد تیره درمجموع 50 گونه و 6/47 درصد از فلور منطقه را به خود اختصاص می‌دهند (شکل 2). در نهایت 33 تیره (4/31 درصد فلور) هر یک با یک گونه کوچک­ترین تیره­های موجود در مناطق مورد مطالعه را تشکیل می­دهند. بزرگ‌ترین جنس‌ها ازلحاظ تعداد گونه Atriplex با5 گونه و Plantagoبا 3 گونه می­باشند (شکل 3).

نتایج نشان داد از نظر شکل زیستی، تروفیت­ها با 51 گونه (6/48 %) مهم­ترین شکل زیستی منطقه مورد مطالعه است و پس از آن همی­کریپتوفیت­ها با 23 گونه (9/21 %) و فانروفیت­ها با 16 گونه (15/2 %) بیشترین تعداد گونه­ها را به خود اختصاص داده­اند (شکل 4). کریپتوفیت ها در مجموع 61/7% گونه ها را به خود اختصاص داده اند که از بین آنها 76/4% متعلق به ژئوفیت ها و 87/2% متعلق به هیدروفیت هاست.

 

 

 

 

شکل 2- نمودار تیره­های گیاهی منطقه براساس تعداد گونه­ها.

 

 

شکل 3- نمودار تعداد گونه­های گیاهی در جنس­های منطقه.

 

از نظر پراکنش جغرافیایی، عناصر چندناحیه ای با 20 % و ایرانی- تورانی با 19/16% بیشترین تعداد گونه ها را به خود اختصاص دادند و بعد از آن عناصر ایرانی- تورانی و مدیترانه ای، ایرانی تورانی اروپاسیبری و مدیترانه ای، ایرانی تورانی صحرا سندی و مدیترانه ای، اروپاسیبری و مدیترانه ای، جهانی، اروپاسیبری و ایرانی تورانی، ایرانی تورانی و صحرا سندی، ایرانی تورانی اروپاسیبری و صحراسندی، صحرا سندی، اروپاسیبری به ترتیب با 29/14، 38/12، 57/8، 62/7، 67/6، 71/5، 81/3، 9/1، 9/1 و 95/0 در رده‎های بعدی قرار می‎گیرند (شکل 5).

 

 

 

 

 

شکل 4- هیستوگرام شکل­های زیستی گیاهان منطقه به درصد.

 

 

 

شکل 4- هیستوگرام پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه به درصد.

 

 

 

جدول 1- لیست فلورستیک گیاهان شناسایی شده در تالاب­های­ آجی­گل، آلماگل وآلاگل.

آلاگل	آلماگل	آجی گل	پراکنش جغرافیایی	شکل زیستی	نام علمی	نام تیره	ردیف
-	+	-	ES, M	Th	Aizoon hispanicum L.	Aizoaceae	1
+	+	+	ES, M	Th	Amaranthus retroflexus L.	Amaranthaceae	2
+	+	+	IT, M	Th	Bifora testiculata (L.) Spreng.	Apiaceae	3
-	+	-	IT	He	Chaerophyllum aurenum L.	Apiaceae	4
+	+	+	IT, SS, M	He	Daucus broteri Ten.	Apiaceae	5
+	+	-	SS	Ph	Nerium oleander L.	Apocynaceae	7
-	+	-	SS	Ph	Phoenix dactylifera L.	Arecaceae	8
+	+	+	IT, ES, SS	He	Cynanchum acutum  L.	Asclepiadacae	6
+	-	-	IT, M	Th	Artemisia annua L.	Asteraceae	9
+	+	+	ES, IT	Ch	Artemisia scoparia Walst.	Asteraceae	10
+	+	+	IT	Th	Carthamus lanatus L.	Asteraceae	11
+	+	+	IT, SS, M	Th	Carthamus oxyacantha M.Bieb.	Asteraceae	12
-	+	-	ES, M	Th	Centaurea solstitialis L.	Asteraceae	13
-	+	-	IT, ES, M	He	Cichorium intybus L.	Asteraceae	14
-	+	+	PL	Th	Conyza canadensis L. Cronq.	Asteraceae	15
+	+	-	IT	He	Crisium arvense (L.) Scop.	Asteraceae	16
-	+	-	ES, IT	He	Koelpinia  macrantha C.winki	Asteraceae	17
+	+	-	IT	He	Lactuca scarioides Boiss.	Asteraceae	21
+	+	-	PL	Th	Lactuca serriola L.	Asteraceae	20
+	-	-	PL	Th	Lactuca tatari (L.) C.A.Mey.	Asteraceae	22
+	-	+	IT	He	Onopordon  acanthium L.	Asteraceae	23
+	-	-	IT, ES, M	Th	Senecio glaucus L.	Asteraceae	18
+	+	+	IT, M	Th	Silybum marianum  L.	Asteraceae	19
+	+	-	IT, M	He	Sonchus oleraceus L.	Asteraceae	24
+	-	-	IT,ES,M	Th	Taraxacum officinal) L.)Weber ex F.H. wigg	Asteraceae	25
+	-	-	IT	Th	Tripleurospermum disciforme (C.A.Mey.) Sch.Bip.	Asteraceae	26
+	+	+	IT, ES, M	Th	Heliotropium europaeum L.	Boraginaceae	27
+	+	-	PL	Th	Nonnea caspia (Willd.)G. Don.	Boraginaceae	28
+	-	-	PL	Th	Nonnea pulla (L.)DC.	Boraginaceae	29
+	+	+	Cosm	Th	Capsella bursa-pastoris L.	Brassicaceae	30
+	+	-	IT	He	Malcolmia  africana L.	Brassicaceae	31
+	-	-	Cosm	Th	Stellaria media (L.) Vill.	Brassicaceae	32
+	-	-	ES, M	Th	Silene noctiflora poir.	Caryophyllaceae	33
-	+	+	IT	Th	Agriophyllum  minus  L.	Chenopodiaceae	34
-	+	-	PL	Ch	Atriplex canescens L.	Chenopodiaceae	35
+	-	-	IT	Ch	Atriplex lentiformis S.wats.	Chenopodiaceae	36
+	-	-	IT, SS	Ph	Atriplex leucoclada (Boiss.) Aellen	Chenopodiaceae	37
+	+	-	IT, ES, M	Th	Atriplex micrantha ledeb.	Chenopodiaceae	38
-	+	+	ES,IT	Ph	Atriplex  Patula L.	Chenopodiaceae	39
+	+	-	IT	Th	Bassia eriantha L.	Chenopodiaceae	40
-	+	-	ES, M	Th	Chenopodium  album L.	Chenopodiaceae	41
+	+	+	IT	Th	Climacoptera  turcomanica (Litv.) Botsch.	Chenopodiaceae	42
+	-	+	IT	Th	Climacopterabrachiata L.	Chenopodiaceae	43
+	-	+	PL	Ch	Halocnemum strobilaceum(pall.) M.Bieb.	Chenopodiaceae	44
-	-	+	IT	Ph	Halostachys belangerian ( Moq.)BoTch.	Chenopodiaceae	45
+	-	+	IT,M	Th	Petrosimonia  brachiata (Pall.)Bunge.	Chenopodiaceae	46
+	+	+	PL	Ph	Salsola vermiculata L.	Chenopodiaceae	47
+	+	+	PL	Th	Salicornia europaea L.	Chenopodiaceae	48
+	+	+	IT,M	Th	Saueda altissima(L.) Pall.	Chenopodiaceae	49
+	+	+	PL	Ch	Saueda heterophylla  (kar.&kir)Bge.	Chenopodiaceae	50
-	+	-	Cosm	Ch	Saueda linifolia pall.	Chenopodiaceae	51
-	+	-	PL	Ph	Thuja orientalis L.	Cupressaceae	52
-	+	-	PL	Ph	Cupressus sempervirens L.	Cupressaceae	53
+	+	+	IT, M	Th	Cuscuta europaea L.	Cuscutaceae	54
-	+	-	IT, M	Ph	Elaeagnus angustifolia L.	Elaeagnaceae	55
+	+	+	IT, SS, M	Ch	Alhaji camelorum Fich.	Fabaceae	56
+	+	+	IT, M	Th	Medicago polymorpa L.	Fabaceae	57
+	+	+	IT, ES, M	He	Frankenia hirsuta L.	Frankeniaceae	58
+	+	-	ES, IT	Th	Centaurium pulchellum	Gentianaceae	60
+	+	+	PL	Th	Erodium cicutarium L.	Geraniaceae	59
+	+	+	PL	Cr (Hy)	Myriophyllum spicatum L.	Haloragaceae	61
+	+	+	PL	Cr (Ge)	Juncus acutus L.	Juncaceae	62
+	+	-	IT, ES, M	He	Marrubium vulgare L.	Lamiaceae	63
+	+	+	IT, M	Cr (Ge)	Allium rubellum M.Bieb.	Liliaceae	64
-	-	+	IT, M	Th	Malva parviflora L.	Malvaceae	65
+	+	-	IT, ES, M	He	Malva neglecta Wallr.	Malvaceae	66
+	+	-	Cosm	Ph	Eucalyptus camaldulensis Dehnh.	Myrtaceae	67
+	+	-	IT, ES, M	Ph	Olea europaea L.	Oleaceae	68
+	+	-	IT	Th	Roemeria refracta Dc.	Papaveraceae	69
+	+	+	IT, M	Th	Adonis aestivalis L.	Ranunculaceae	97
-	+	-	PL	Ph	Pinus caribaea Morelet.	Pinaceae	70
+	+	+	IT, ES, M	Th	Plantago coronopus L.	Plantaginaceae	74
+	+	-	PL	Th	Plantago ovata Forssk.	Plantaginaceae	75
+	+	+	ES, M	He	Plantago lanceolate L.	Plantaginaceae	76
+	+	+	IT	He	Limonium meyeri (Boiss.) Kuntze.	Plumbaginaceae	71
+	+	+	IT	Cr (Ge)	Limonium otalepis (Seherenk.) o.kuntze.	Plumbaginaceae	72
+	+	+	IT, SS	Th	Psylliostachys spicata (Willid.) Nevski.	Plumbaginaceae	73
+	+	+	IT, SS	He	Aeluropus littoralis (Gum) Patel.	Poaceae	81
+	+	+	IT	He	Avena wiestii Steud.	Poaceae	82
+	+	+	IT, SS, M	Th	Bromus cappadocicus Boiss&Bal.	Poaceae	83
+	+	+	Cosm	Cr (Ge)	Cynodon  dactylon (L.) Pers	Poaceae	84
+	+	+	IT, ES, M	Th	Hordeum murinum Hudson var.	Poaceae	85
+	-	-	IT, M	Th	Hordeum vulgare L.	Poaceae	86
+	-	-	IT, M	Th	Lolium loliaceum (Bory&chaub.) Hand.Mzt.	Poaceae	87
+	+	+	IT, M	Th	Phalaris minor Retz.	Poaceae	88
+	+	+	PL	He	Phragmites australis Var. australis (Cav.) Trin. ex. Steud.	Poaceae	89
+	+	+	IT, SS, M	Th	Polypogon maritimus Willd.	Poaceae	90
+	+	+	IT, SS, M	Th	Polypogon monspeliensis (L.) Desf.	Poaceae	91
+	-	-	PL	Th	Taeniatherum caput-medusae (L.) Nevski.	Poaceae	92
+	+	+	IT	Th	Zingeria trichopoda L.	Poaceae	93
+	+	+	ES, M	Th	Sphenopus divaricatus (Gouan)Rehb.	Poaceae	94
+	+	-	ES	Th	Polygonum hydropiper L.	Polygonaceae	80
-	-	+	ES, M	Cr (Ge)	Rumex crispus L.	Polygonaceae	78
-	-	+	ES, IT	He	Rumex dentatus L.	Polygonaceae	79
+	+	+	IT, SS, M	Cr (Hy)	Potamogeton pectinatus L.	Potamogetonaceae	77
-	+	-	T, SS, M	Th	Anagallis arvensis Var.arvesisL.	Primulaceae	95
-	+	-	ES, IT	Ph	Punica granatum L.	Punicaceae	96
+	+	+	IT, SS	Ph	Tamarix aralensis Bge.	Tamaricaceae	100
+	+	+	IT, ES, SS	Ph	Tamarix ramosissima Ledeb.	Tamaricaceae	101
-	-	+	Cosm	He	Urtica  dioica L.	Urticaceae	99
+	+	-	Cosm	He	Urtica  urens L.	Urticaceae	98
-	+	+	PL	He	Phyla nodiflora (L.) Areen.	Verbenaceae	105
+	+	+	PL	Cr (Hy)	Zannichellia palustris L.	Zannicheliaceae	102
+	+	-	IT, ES, M	Ph	Nitraria schoberi L.	Zygophyllaceae	103
+	+	+	IT, SS, M	He	Peganum harmala L.	Zygophyllaceae	104

Th: تروفیت­ها؛ Ch: کامفیت­ها؛ He: همی­کریپتوفیت­ها؛ Cr: کریپتوفیت­ها؛ Ph: فانروفیت­ها؛ Hy: هیدروفیت؛ Ge: ژئوفیت؛ PL: چندناحیه­ای؛ IT: ایرانی- تورانی؛   M: مدیترانه­ای؛ ES: اروپا-سیبری؛ SS: صحرا- سندی؛ Cosm: جهانی.

 

 

 

 

مقایسه فلورستیک تالاب­های آجی­گل، آلماگل و آلاگل

در این مطالعه در تالابهای آلماگل، آلاگل و آجی­گل به ترتیب تعداد  83، 82 و 58 گونه گیاهی شناسایی شد که بیشترین سهم سه تیره بزرگ یعنی Asteraceae، Chenopodiaceae و Poaceae در تالاب آلاگل بوده است. در جدول 2 مقایسه بین بزرگترین تیره­ها انجام شده است. نتایج مقایسه تالاب­های آجی­گل، آلماگل و آلاگل به لحاظ شکل‎زیستی نشان داد که تروفیت­ها در هر سه تالاب غالب­ترین شکل زیستی را تشکیل می­دهند. پس از تروفیت­ها، همی­کریپتوفیت­ها در سه تالاب آجی­گل، آلماگل و آلاگل حضور دارند (جدول 3). از نظر پراکنش جغرافیایی در هر سه تالاب بررسی شده، عناصر دو یا چندناحیه ای بیشترین درصد گیاهان منطقه را به خود اختصاص دادند و در عناصر ایرانی- تورانی در ردۀ بعدی قرار دارد (جدول 4).

 

 

 

 

جدول 2- مقایسه فلورستیک تالاب­های آجی­گل، آلماگل و آلاگل

تیره
	تالاب آلاگل	تالاب آلماگل	تالاب آجی­گل
81	82	58	تعداد گونه
14	12	6	Asteraceae
12	12	11	Chenopodiaceae
14	11	11	Poaceae
40	35	28	مجموع
4/49	1/42	1/49	درصد از فلور منطقه

 

 

جدول 3- مقایسه درصد شکل­های زیستی سه تالاب آلاگل، آلماگل و آجی گل.

شکل زیستی					تالاب
Ch: 6.17%	Cr:8.64%	Ph: 9.87%	He: 20.97%	Th: 54.32%	آلاگل
Ch: 9.06%	Cr: 8.53%	Ph: 15.85%	He: 24.39%	Th: 45.12%	آلماگل
Ch: 6.89%	Ph: 8.62%	Cr: 13.79%	He: 22.41%	Th: 48.27%	آجی گل

 

 

جدول 4- مقایسه پراکنش جغرافیایی گیاهان سه تالاب بررسی شده.

پراکنش جغرافیایی						تالاب
ES: 1.23%	SS: 1.23%	Cosm: 6.17%	Bi or triplural: 48.18%	IT: 17.23%	Plural: 18.51%	آلاگل
ES: 1.21%	SS: 2.43%	Cosm: 6.09%	Bi or triplural: 54.87%	IT: 15.85%	Plural: 20.73%	آلماگل
ES: 0	SS: 0	Cosm:5.17%	Bi or triplural: 58.62%	IT: 17.24%	Plural: 17.24%	آجی گل

 

بحث و نتیجه­گیری

­مطالعات فلورستیک، پایه و اساس مطالعات مختلف به ­ویژه مطالعات مرتبط با بوم شناسی، جنگل­داری، کشاورزی، گیاهان دارویی است. شناسایی و معرفی گیاهان منطقه­ای فواید متعددی مانند معرفی گونه­های جدید، مقاوم، درحال انقراض، دارویی و ... را فراهم نموده و زمینه مناسب برای بهره­برداری از آنها را ایجاد می­کند (1 و 9).  در مطالعه حاضر بزرگ‌ترین تیره‌ها از نظر تعداد گونه شامل تیره Asteraceae، Chenopodiaceae و Poaceae می­باشند. قربانلی و همکاران نیز بزرگ‌ترین تیره‌ها را ازنظر تعداد گونه در تالاب گمیشان شامل تیره Asteraceae (11 گونه)، Chenopodiaceae (13 گونه) و Poaceae (18 گونه) شناسایی نمودند (13). زاهد چکوری و همکاران در تالاب سلکه و  خدادادی و همکاران در تالاب استیل، بزرگ‌ترین تیره‌ها را شامل تیره های Asteraceae و Poaceae شناسایی نمودند (16 و 21). از نظر شکل زیستی در هر سه تالاب مورد مطالعه، تروفیت­ها فراوان­ترین شکل‎زیستی بودند که از نظر نوع اقلیم بیانگر اقلیم سرد و نیمه‎خشک منطقه و از نظر مدیریتی بیانگر جمع­آوری گیاهان توسّط مردم بومی و ساکن منطقه و چرای بی­رویه بیش از حد اراضی است. پس از تروفیت­ها، همی­کریپتوفیت­ها بیشترین تنوع را دارندکه مبیّن اقلیم معتدله با زمستان­های سرد در این منطقه است. البته با مقایسه خصوصیّات گونه­های گیاهی در تالاب­های مورد مطالعه با سایر مناطق مجاور یا سایر تالاب­ها می­توان به این نتیجه رسید که ارتباط این خصوصیات ممکن است بر اثر ترکیب عوامل اقلیمی و مدیریتی باشد. نتایج این بخش از تحقیق در خصوص حضور بالای تروفیت­ها با نتایج به دست آمده از تالاب­های مجاور آجی­گل، آلماگل و آلاگل مانند تالاب بین­المللی گمیشان و تالاب سلکه مطابقت دارد. همان‌طوری که ملاحظه می‌شود فراوان بودن چند نوع شکل‎حیاتی در گستره مطالعاتی می‌تواند مؤید تنوع اقلیمی خاکی در منطقه باشد. عصری و مرادی بیشترین فراوانی شکل‎زیستی در تالاب امیرکلایه لاهیجان را ژئوفیت­ها اعلام نمودند (6).

از نظر پراکنش‎جغرافیایی، علت فراوانی عناصر چندناحیه ای نسبت به سایرگیاهان این است که اکوسیستم آبی نسبت به اکوسیستم خشکی به دلیل نقش تعدیل کننده آب دارای نوسان­های کمتری هستند و اغلب این گیاهان تحت تأثیر شرایط فیزیکی و شیمیایی آب قرار دارند و کمتر تحت‎تأثیر اقلیم قرارمی­گیرند (21).

بزرگترین اجتماع تالاب­های آجی گل، آلماگل و آلاگل را، نی (Phragmites   australisTrin. ex Steud.)  تشکیل می­دهد که همچون کمربندی تمامی سواحل تالاب­ها را در بر می­گیرد. از طرفی نی و سازو و سایر گونه­های گیاهی محیط مناسبی را برای تولید مثل پرندگان بومی و مهاجر این تالاب­ها را فراهم می­کند و هرگونه تغییری در تراکم این گونه­های گیاهی حیات این پرندگان را به شدت تحت‎تأثیر قرار می­دهد. همچنین دو گونه گز Tamarix ramosissima Ledeb. و  Tamarix aralensis Bge. که گسترش فراوانی در حاشیۀ تالابها دارند نقش بسیار مهمی برای لانه­سازی وتخم‎گذاری پرندگان بومی و مهاجر این تالاب­ها را ایفا می کنند. این گونه، در مناطق با شوری کم تا بسیار شور و از نقاط با خاک خشک در بستر تا کناره تالاب با خاک مرطوب دیده می­شود، اما به نظر می­رسد فاقد تحمل غرقاب شدن می­باشد (15). گیاهان شورپسند یا گیاهان شورزی گیاهانی هستند که می‌توانند با آب دریا و دیگر آب‌ها و خاک‌های شور هم‌زیستی کنند و می‌توان از آب دریا برای آبیاری آنها استفاده کرد. با توجه به منابع فراوان آب دریا این گیاهان از اهمیت ویژه­ای برای مهار بیابان و بیابان زدایی برخوردار هستند (5). وجود گیاهان شوررست مانند AeluropusوSalsolaو Sauedaمبین شوری زیاد بوده، اما سطح آب زیرزمینی خیلی زیاد نبوده و احتمال غرقاب شدن کم است. بنابراین می­توان نتیجه­گیری کرد که براساس بافت خاک، میزان شوری و عمق آب زیرزمینی در شرایط اقلیمی ثابت، حضور گونه­های شوررست متفاوت است. جوامع گیاهان یک ساله که بسیاری از آنها شوررست نیستند و تنها با کوتاهی دوره رویش خود از شوری فرار می­کنند. هر چند تعدادی شوررست­های بهاره کم‎زی و برخی گیاهان شوررست تیره اسفناج، پاییزه یکساله هستند و برخی اوقات در برخی مناطق غالبیت پیدا می­کنند. از این گروه برخی از گونه­های Frankenia را می­توان نام برد. فراوانی گیاهان تیره کاسنی در منطقه می­تواند به دلیل تخریب و دخالت انسان در برخی نواحی باشد. طبق بررسی­ها، هنگامی که درصد تخریب پوشش‎گیاهی ناحیه­ای بالا باشد، اعضاء برخی تیره­های گیاهی نظیر تیره کاسنی حضور بیشتری در فلور منطقه پیدا می­کنند. دلیل فراوانی تیره Poaceae را می توان به سهولت انتشار بذر و قدرت جوانه­زنی مجدد آنها پس از چرای دام نسبت داد. همچنین در خصوص تیره Chenopodiaceae به دلیل شوری آب منطقه، فراوانی این تیره دور از انتظار نیست. در ضلع جنوبی تالاب آلاگل، گونه­های درختی و درختچه ای اکالیپتوس (Eucalyptus camaldulensis Dehnh)  زیتون (Olea europaea L.)، خرزهره (Nerium oleander L.) و قره داغ (Nitraria schoberi L)، که توسط دخالت مستقیم انسان در زیست بوم­های طبیعی کاشته شده است. همچنین در قسمت جنوبی تالاب آلماگل گونه های درختی و درختچه­ای سنجد (Elaeagnus angustifolia L.)،  اکالیپتوس(Eucalyptus camaldulensis Dehnh) زیتون (Olea europaea L.)، خرزهره (Nerium oleander L.)، سروخمره­ای (Thuja orientalis L.)، سرو زربین (Cupressus sempervirens L.)، انار (Punica granatum L.)، کاج (Pinus caribaea Morelet.  ) و قره داغ (Nitraria schoberi L.) که توسط انسان کاشته شده، نمونه­ای از دخالت مستقیم انسان در زیست بوم طبیعی این تالاب ها به شمار می­آید. 

 

 

 

References

 

1- Abedi, T., and R. Abedi. 2015. Study on Floristic composition, Life form and Chorotype of Kishkhale Reserve area (Guilan province), International Journal of Agriculture and Crop Sciences, 8(1):47-51.

2- Aghaei, R., S. Alvaninejad, R. Zolfaghari, M.R. Mirzaei Gharehlar. 2013. Flora, life form and geographical distribution of plants in west-south forests of Iran (case study: Vezg, Yasouj), International Journal of farming and allied sciences, 2(23):1046-1053.

3- Akhani, H., 2004. Illustrated Flora of Golestan national park (Volume 1). Tehran University Press, 590 pages. (In Persian)

4- Akpulat, H.A. and N. Celik. 2005. Flora of gypsum areas in Sivas in the eastern part of Cappadocia in central anatolia, Turkey. Journal of arid environments, 61:27-46.

5- Asri, Y., 2005. Vegetation ecology. Payame Noor University  Press, Tehran. (In Persian).

6- Asri, Y. and A. Moradi, 2004. Floristic and phytosociological studies of Amirkelayeh lagoon. J. Agric. Sci. Natur. Resour. 11(1). (In persian).

7- Asri, Y. and T. Eftekhari. 2002. Flora and vegetation of Siahkeshim wetland. Journal of Environmental studies: 28(29): 1-19. (In Persian).

8- Assadi (ed.). 1988–2015. Flora of Iran, Vols 1–85. Tehran: Research Institute of Forests & Rangelands.

9- Darvishnia, H., Dehghani Kazemi, M., Forghani, A.H., Kavyani fard, A.A., 2012. Study and introducing of flora of the protected area of Manesht and Qalarang in Ilam province, Taxonomy and Biosystematics, 4(11):47-59. (In Persian)

10- Davis, P. H. (ed.) 1965-1988. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 110.University of Edinburgh press.

11- Ehsani, A., Mozaffarian, and., Fayyaz, M., Mazini, F., Najafpour novaei, M., Sefidkon, F., Asadi, M., Ahmadi, A., 2012. Identification and distribution of medicinal plants and industrial Mazandaran province, Tehran: Forest and rangeland research institute, 370 pages. (In Persian)

12- Ghahramannazhad, F., 1999. Flora of Gilan, Rasht: Gilan University Press. (In Persian).

13- Ghorbanli, M., Ebrahimian , M., and Khoshravesh, R., and Shakiba, M., 2013. Investigating the flora, life form, and geographical distribution of plants in the international wetland (non-hunting) region of gomishan in the north west of golestan, Journal of plant and ecosystem, 9(34):65-80. (In Persian).

14- Kamrani, A., Jalili, A., Naqinezhad, A., Attar, F., Maassoum, A. A. and Shaw, S. C., 2011. Relationship between environmental variables and vegetation across mountain wetland sites, N. Iran, Journal of biologia, 66(1):76-87.

15- Karimi, Z., 2010. Study of flora and vegetation of international gomishan lagoon, Iranian journal of biology, 23(3):436-447. (In Persian)

16- Khodadadi, S. Sh. Saeidi Mehrvarz and A.R. Naqinezhad. 2009. Contribution to the Flora and havitats of the Estil wetland (Astara) and its surroundings, northwest Iran. 10(1): 44-63.

17- Komarrov, V. L. 1963-2001. Flora of the U.S.S.R.,Vol. 1-30. Translated from Russian.Israel Program for Scientific Translation Journalism.

18- Mobayen, S. 1975-1996. Flora of Iran: vascular plants. vols. 1-4.Tehran University Press, Tehran. (In Persian).

19- Rechinger, K. H. (ed.) 1963-2010. Flora Iranica, No. 1-178. Akademische Druchu. Verlasanstalt, Graz.

20- Raunkiaer, C., 1934. The life forms of plant and statistical plant geography. Clarendon press. Oxford, 328 pages.

21- Zahed, S. Y. Asri, M. Yousefi and A. Moradi. 2013. Flora, life forms and chorotypes of plants in Selkeh lago, N. Iran. Journal of Plant Researches. 26(3): 301-310. (In Persian).

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

[1] دانشجوی کارشناسی ارشد رشته سیستماتیک و اکولوژی گیاهی، دانشکدۀ علوم پایه و فنی و مهندسی، دانشگاه گنبد کاووس، گنبدکاووس، ایران.

[2] * عضو هیات علمی گروه زیست شناسی، دانشکدۀ علوم پایه و فنی و مهندسی، دانشگاه گنبد کاووس، گنبدکاووس، ایران [e-mail]

[3] عضو هیات علمی گروه زیست شناسی، دانشکدۀ علوم پایه و فنی و مهندسی، دانشگاه گنبد کاووس، گنبدکاووس، ایران.

[4] عضو هیات علمی گروه شناسایی و مبارزه با علف­های هرز، دانشگاه پیام نور واحد آق قلا، آق قلا، گلستان، ایران.

مراجع

 

References

 

1- Abedi, T., and R. Abedi. 2015. Study on Floristic composition, Life form and Chorotype of Kishkhale Reserve area (Guilan province), International Journal of Agriculture and Crop Sciences, 8(1):47-51.

2- Aghaei, R., S. Alvaninejad, R. Zolfaghari, M.R. Mirzaei Gharehlar. 2013. Flora, life form and geographical distribution of plants in west-south forests of Iran (case study: Vezg, Yasouj), International Journal of farming and allied sciences, 2(23):1046-1053.

3- Akhani, H., 2004. Illustrated Flora of Golestan national park (Volume 1). Tehran University Press, 590 pages. (In Persian)

4- Akpulat, H.A. and N. Celik. 2005. Flora of gypsum areas in Sivas in the eastern part of Cappadocia in central anatolia, Turkey. Journal of arid environments, 61:27-46.

5- Asri, Y., 2005. Vegetation ecology. Payame Noor University  Press, Tehran. (In Persian).

6- Asri, Y. and A. Moradi, 2004. Floristic and phytosociological studies of Amirkelayeh lagoon. J. Agric. Sci. Natur. Resour. 11(1). (In persian).

7- Asri, Y. and T. Eftekhari. 2002. Flora and vegetation of Siahkeshim wetland. Journal of Environmental studies: 28(29): 1-19. (In Persian).

8- Assadi (ed.). 1988–2015. Flora of Iran, Vols 1–85. Tehran: Research Institute of Forests & Rangelands.

9- Darvishnia, H., Dehghani Kazemi, M., Forghani, A.H., Kavyani fard, A.A., 2012. Study and introducing of flora of the protected area of Manesht and Qalarang in Ilam province, Taxonomy and Biosystematics, 4(11):47-59. (In Persian)

10- Davis, P. H. (ed.) 1965-1988. Flora of Turkey and the East Aegean Islands, vol. 110.University of Edinburgh press.

11- Ehsani, A., Mozaffarian, and., Fayyaz, M., Mazini, F., Najafpour novaei, M., Sefidkon, F., Asadi, M., Ahmadi, A., 2012. Identification and distribution of medicinal plants and industrial Mazandaran province, Tehran: Forest and rangeland research institute, 370 pages. (In Persian)

12- Ghahramannazhad, F., 1999. Flora of Gilan, Rasht: Gilan University Press. (In Persian).

13- Ghorbanli, M., Ebrahimian , M., and Khoshravesh, R., and Shakiba, M., 2013. Investigating the flora, life form, and geographical distribution of plants in the international wetland (non-hunting) region of gomishan in the north west of golestan, Journal of plant and ecosystem, 9(34):65-80. (In Persian).

14- Kamrani, A., Jalili, A., Naqinezhad, A., Attar, F., Maassoum, A. A. and Shaw, S. C., 2011. Relationship between environmental variables and vegetation across mountain wetland sites, N. Iran, Journal of biologia, 66(1):76-87.

15- Karimi, Z., 2010. Study of flora and vegetation of international gomishan lagoon, Iranian journal of biology, 23(3):436-447. (In Persian)

16- Khodadadi, S. Sh. Saeidi Mehrvarz and A.R. Naqinezhad. 2009. Contribution to the Flora and havitats of the Estil wetland (Astara) and its surroundings, northwest Iran. 10(1): 44-63.

17- Komarrov, V. L. 1963-2001. Flora of the U.S.S.R.,Vol. 1-30. Translated from Russian.Israel Program for Scientific Translation Journalism.

18- Mobayen, S. 1975-1996. Flora of Iran: vascular plants. vols. 1-4.Tehran University Press, Tehran. (In Persian).

19- Rechinger, K. H. (ed.) 1963-2010. Flora Iranica, No. 1-178. Akademische Druchu. Verlasanstalt, Graz.

20- Raunkiaer, C., 1934. The life forms of plant and statistical plant geography. Clarendon press. Oxford, 328 pages.

21- Zahed, S. Y. Asri, M. Yousefi and A. Moradi. 2013. Flora, life forms and chorotypes of plants in Selkeh lago, N. Iran. Journal of Plant Researches. 26(3): 301-310. (In Persian).