مطالعه فلوریستیک منطقه وارک خرم‌آباد (استان لرستان)

اکوسیستم های طبیعی ایران

مقاله 7، دوره 8، شماره 4 - شماره پیاپی 30، اسفند 1396، صفحه 95-105   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

فاطمه پورفلاحی^* ؛ غلامحسن ویسکرمی

دانشجوی دکتری ، بیوسیستماتیک گیاهی ، دانشگاه تهران

چکیده

چکیده
منطقه وارک با مساحت 2000 هکتار در جنوب‌غربی خرم‌آباد واقع شده است. حداقل ارتفاع 1190 متر و حداکثر ارتفاع 1990 متر از سطح دریا می­باشد. مطالعات انجام شده نشان داد که در منطقه مورد مطالعه 49 خانواده، 156 سرده و 254 گونه گیاهی وجود دارد. از مهم­ترین خانواده­های منطقه می­توان خانوادهFabaceae (33 گونه) و Lamiaceae(27 گونه) را نام برد. تروفیت­ها (47 درصد)، ژئوفیت­ها (26 درصد)، کاموفیت­ها (12 درصد)، همی‌کریپتوفیت­ها (10 درصد) و فانروفیت­ها (5 درصد) مهم‌ترین گروه‌های ساختاری طیف زیستی منطقه به روش رانکایر بودند. از نظر عناصر رویشی منطقه، 43 درصد ایرانی – تورانی ، 23 درصد مدیترانه‌ای و ایرانی– تورانی و 17 درصد چند منطقه‌ای (ایرانی - تورانی، مدیترانه‌ای و اروپا – سیبری) و 5 درصد عنصر جهانی می­باشند. هدف از این تحقیق، شناسایی گونه‌های گیاهی منطقه وارک در شهرستان خرم‌آباد بوده است

کلیدواژه‌ها

فلور؛ جغرافیای گیاهی؛ شکل زیستی؛ خرم‌آباد؛ وارک

اصل مقاله

مطالعه فلوریستیک منطقه وارک خرم‌آباد  (استان لرستان)

 

فاطمه پورفلاحی[1]^* ، غلامحسن ویسکرمی²

_{تاریخ دریافت : 1/12/94    تاریخ پذیرش : 12/05/96}

چکیده

منطقه وارک با مساحت 2000 هکتار در جنوب‌غربی خرم‌آباد واقع شده است. حداقل ارتفاع 1190 متر و حداکثر ارتفاع 1990 متر از سطح دریا می­باشد. مطالعات انجام شده نشان داد که در منطقه مورد مطالعه 49 خانواده، 156 سرده و 254 گونه گیاهی وجود دارد. از مهم­ترین خانواده­های منطقه می­توان خانوادهFabaceae (33 گونه) و Lamiaceae(27 گونه) را نام برد. تروفیت­ها (47 درصد)، ژئوفیت­ها (26 درصد)، کاموفیت­ها (12 درصد)، همی‌کریپتوفیت­ها (10 درصد) و فانروفیت­ها (5 درصد) مهم‌ترین گروه‌های ساختاری طیف زیستی منطقه به روش رانکایر بودند. از نظر عناصر رویشی منطقه، 43 درصد ایرانی – تورانی ، 23 درصد مدیترانه‌ای و ایرانی– تورانی و 17 درصد چند منطقه‌ای (ایرانی - تورانی، مدیترانه‌ای و اروپا – سیبری) و 5 درصد عنصر جهانی می­باشند. هدف از این تحقیق، شناسایی گونه‌های گیاهی منطقه وارک در شهرستان خرم‌آباد بوده است.

کلمات کلیدی: فلور، جغرافیای گیاهی، شکل زیستی، خرم‌آباد ، وارک

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

 

 جمع­آوری، شناسایی و نگهداری گیاهان هر منطقه به عنوان یک کار پایه دارای اهمیت ویژه است. به منظور مطالعات علوم مختلف زیستی هر منطقه، ناگریز باید ابتدا به مطالعه فلورستیک آن منطقه پرداخت. بررســی فلورستیک هر منطقه از اهمیت بالائی برخوردار است زیرا مانند شناسنامه‌ای برای هر منطقه است که وجود گیاهان و وضعیت آنها را نشــان می‌دهد. بنابراین جمع‌آوری گیاهان این منطقه شاید در طی سال‌های گذشته به صورت گذرا صورت گرفته اما بررسی دقیق و مشخص فلور این منطقه تاکنون انجام نشده است.

 علومی نظیر داروسازی، تغذیه و حتی علوم دیگر که با صنعت سروکار دارند، به نحوی به گیاهان هر منطقه وابسته­اند. این مطالعات به انجام نخواهد رسید مگر با جمع­آوری نمونه­های گیاهی و در مورد خاص نمونه­های اندمیک و کمیاب هر منطقه و شناسایی آن­ها. در بین کشورهای جنوب‌غربی آسیا، ایران دارای متنوع­ترین پوشش گیاهی است. این تنوع رویشی از اختلافات بزرگ آب و هوایی و نیز تاریخچه فلور و پتانسیل تکاملی آن ناشی می­شود. تنوع اقلیمی موجب شده تا در پهنه کشور اکوسیستم­های جالبی به وجود آید که هر کدام غنی از گیاهان متنوع و همچنین اجتماعات گیاهی خاص خود است. از اکوسیستم­های جالب کلان کشور می­توان به منطقه رویشی زاگرس اشاره کرد. این منطقه رویشی از شمال غربی کشور شروع و در امتداد رشته­ کوه­های نامنظم زاگرس به سمت جنوب کشیده شده و به حوالی فیروزآباد در استان فارس منتهی شده است. در زمینه جایگاه منطقه رویشی زاگرس از نظر جغرافیای گیاهی می­توان به مطالعات جوانشیر (1355) و قهرمان و عطار (1377) اشاره کرد.  لرستان به عنوان یکی از مهم­ترین کانون­های گیاهان کمیاب و آندمیک منطقه رویشی زاگرس به شمار می­رود. ابراری و ویسکرمی (1384) با بررسی فلورستیک منطقه هشتادپهلو در جنوب غربی شهرستان خرم‌آباد ، خانواده­های Lamiaceae و Asteraceae را به ترتیب با 22 و 19 گونه، مهم­ترین خانواده­های گیاهی در این منطقه معرفی کردند. ابراری و ویسکرمی(1387) نیز در مطالعه­ای مشابه به شناسایی گونه­های گیاهی منطقه اشترانکوه (محدوده دریاچه گهر) پرداختند و بیشترین تعداد گونه­ها را متعلق به تیره Asteraceae  بیان کردند.

از آن­جا که شناخت عناصر گیاهی موجود در یک منطقه به عنوان مطالعه­ای زیربنایی برای سایر تحقیقات محسوب می­شود و در منطقه مورد مطالعه نیز کار عمده­ و دقیق و متمرکزی برای مشخص نمودن ترکیب فلورستیک صورت نگرفته است و به لحاظ اینکه منطقه از نظر پوشش گیاهی و رستنی­ها از نظر ویژگی­های خاصی برخوردار است، انجام چنین مطالعه­ای ضروری به نظر می­رسد. این تحقیق در نظر دارد تا با مطالعه فلور، اشکال زیستی و پراکنش جغرافیایی گیاهان در منطقه وارک، اطلاعات پایه در خصوص ویژگی­های فلورستیک این منطقه ارائه دهد.

مواد و روش­ها

منطقه مورد مطالعه

وارک در غرب گردنه نوژیان، در بخش پاپی در جنوب شرقی  خرم‌آباد  قرار گرفته است. منطقه مورد مطالعه با حدود2000 هکتار مساحت ، بین عرض­های 33 درجه و 13 دقیقه  تا  33 درجه و  15 دقیقه شمالی  و طول‌های 48 درجه و 30 دقیقه  تا 48 درجه و ­ 32 دقیقه شرقی  قرار دارد. کم­ترین ارتفاع آن حدود 1191  متر و بیشترین ارتفاع آن حدود 1991 مترمی باشد. میانگین بارش سالیانه حدود 500 میلی­متر و متوسط درجه حرارت سالیانه 17 درجه سانتی گراد می­باشد.

آبشار وارک واقع در پنجاه کیلومتری مسیر خرم‌آباد  به طرف ایستگاه کشور یکی دیگر از زیبایی‌های کم‌نظیر سرزمین آبشارها، لرستان است .سرچشمه آبشار بالای یک صخره است که با فاصله 15 متر از دیگری آبشار دوم به وجود آمده است. حداکثر ارتفاع این آبشار به شصت متر می‌رسد و عرضی معادل پنجاه متر را در برمی گیرد.

روش تحقیق

روش کار در تعیین فلورستیک منطقه با مرجعات مکرر به منطقه در فصل رویش می­باشد و گیاهان مختلف در نقاط موردنظر در زمان­های مختلف نظیر زمان­های گل‌دهی، میوه­دهی و حتی بذردهی جمع­آوری شدند. نمونه­های جمع­آوری شده در لابه‌لای کاغذهای خشک کن قرار داده شد تا رطوبت آن­ها گرفته شود. بعد از این کار نمونه­ها روی کارت­­های مخصوص هرباریوم منتقل و توسط منابع معتبر علمی از جمله فلورا ایرانیکا مورد شناسایی قرار گرفت و بر اساس تیره، سرده و گونه مرتب شد و درون پوشه­های ویژه­ای جهت نگهداری در هرباریوم قرار داده شدند. شکل زیستی گیاهان با استفاده از سیستم Raunkiaer مشخص شده و شکل زیستی در این سیستم بر مبنای موقعیت جوانه­های انتهایی که فصل زمستان گذرانی دارند در سال بعد بخش­های مختلف گیاه را حاصل می­کنند، تعیین و به پنج طبقه فانروفیت­ها، کاموفیت­ها، همی کریپتوفیت­ها، ژئوفیت­ها و تروفیت­ها تقسیم می­گردد (قهرمان، 1375). مناطق انتشار گونه­های گیاهی منطقه با استفاده از منابع علمی مذکور مشخص گردید.

نتایج

فلور منطقه مورد مطالعه نشان داد که در این منطقه 49 خانواده، 156 سرده، 254 گونه­های گیاهی وجود دارد (جدول 2). مهم­ترین خانواده­های منطقه عبارتند ازFabaceae (33 گونه) و Lamiaceae(27گونه) است. از نظر شکل زیستی، 47 درصد گونه­های گیاهی منطقه تروفیت، 26 درصد ژئوفیت، 12درصد کاموفیت، 10 درصد همی کریپتوفیت و 5 درصد فانروفیت هستند (شکل1). از نظر پراکنش جغرافیایی گیاهان منطقه، 43 درصد عنصر ایرانی- تورانی، 23 درصد مربوط به دو سرزمین گیاهی مدیترانه­ای و ایرانی– تورانی، 17 درصد مربوط به سه سرزمین ایرانی - تورانی، مدیترانه ای و اروپا – سیبری و 5 درصد مربوط به اکثر سرزمین­های گیاهی می­باشند که نشان دهنده غلبه گونه­های انحصاری ناحیه رویشی ایران و تورانی است. (شکل 2).

 

شکل1. هیستوگرام درصد فراوانی شکل­های زیستی گیاهان منطقه

Ph: فانروفیت، He: همی کریپتوفیت، Ch: کاموفیت، Ge: ژئوفیت، Th: تروفیت

 

 

 

درصد

                               

 

 

شکل 2. هیستوگرام درصد فراوانی نواحی رویشی گیاهان منطقه

IT)                 : ایرانواورانی، M: مدیترانه­ای، ES: اروپا، سیبری، Cosm: اکثر سرزمین­های گیاهی(

درصد

 

 

جدول  1- مقایسه تیپ زیستی در دو منطقه وارک و هشتاد پهلو

منطقه هشتاد پهلو (درصد)	منطقه وارک (درصد)	تیپ زیستی
54/38	26	ژئوفیت
78/8	5	فانروفیت
84/6	10	همی کریپتوفیت
58/16	12	کاموفیت
26/29	47	تروفیت

 

 

 

 

نام آرایه	شکل زیستی	منطقه رویشی
Aceraceae Acer monspesulanum  L.  subsp. cinerascence (Boiss)	Ph	IT
Adiantaceae Adiantum capillus - veneris L	Ge	Cosm
Alismaceae Alisma  lanceolata WITH.	He	Cosm
Amarylidaceae Ixilirion tataricum (Pall.) Herb	Ge	Cosm
Anacardiaceae Pistacia  khinjuk Stock	Ph	IT
Aristolochiaceae Aristolochia. Olivieri Colegno	Ge	IT
Aspleniaceae Ceterach. officinarum DC	Ge	Cosm
Astereae Carthamus dentatus Vahl Carthamus lanatus L. ssp.turkestanica Centaurea Behen Centaurea  Sosnovsky Cephalorrhyncus Boiss Rechingerianus Tuisl Chondrilla Juncea L. Cirsium Miller Cirsium Miller spectabile DC Cousiniacass    disfulensis borm Crepis L pulchra Crepis  sancta (L.) Bobcock  Geropogon L. hybridus                                                   Outreya carduiformis Jaub. & Spach Postia Boiss.&Blanche puberula.&Hausskn  Rhagadiolus Scop edulis Gaertn	Th Th He Ch Ch Ge He He He He He Th Th He Ch	IT, M IT, M IT IT IT IT IT,M, Es IT IT IT IT IT,M, Es IT, M IT IT
Boraginacae Cynoglossum. creticum Miller	He	IT,CosmEs
Campanulaceae Campanula  Cecilii Rech.F & Schiman- Zeika Campanula flaccidula Vatke Legousia  falcata (TEN.) Frittsch              MindiumAdanson. laevigatum Rech.f.&Schiman-zeika	Th Th Th He	IT IT IT,M, Es IT
Capparidaceae Capparis spinosa L Cleome iberica DC	Ph Th	IT, M IT
Caryophyllaceae Acanthophyllum kurdicum Boiss.&Hausskn Acanthophyllum gypsophiloides Fenzl Buffonia oliveriana Ser Holosteum umbellatum L Minurtia hamata Petrorhagia (Ser.)Link cretica (L.) Ball Silene austro-iranica Rech.f.,Aell Stellaria pallida (dumort.)Pire	Ch Ch Th Th Th Th Th Th	IT IT IT, M IT, M IT, M IT,CosmEs IT
نام آرایه	شکل زیستی	منطقه رویشی
Cistaceae Helianthemum ledifolium Miller Helianthemum microcarpum	Th Th	IT IT, M
Colchicaceae Colchicum persicum Baker Colchicum robustum (Bge.) Stefanov	Ge Ge	IT IT
Convolvulaceae Convolvulus chondrilloides Boiss	Ch	IT
Crassulaceae Rosularia sympervivoides(M.B.) Berger Sedum L callichorum Boiss Umblicus DC intermedius Boiss Umblicus DC tapaeolifoius	Ge Th Ge Ge	IT IT, M IT, M IT
Cucurbitaceae Bryonia multiflora Boiss. & Heldr	Ge	IT, M
Cyperaceae Bolboschoenus (Aschers.) maritimus Carex diluta	Ge Ge	IT,M, Es IT
Dipsacaceae Cephalaria dichaetophora Boiss Pterocephalus plumosus (L.) Coult. Scabiosa L Olivieri Coult	Th Th Th	IT, M IT, M IT,M, Es
Euphorbiaceae Euphorbia craspedia Boiss Euphorbia  denticulata LAM Euphorbia  eriophora Euphorbia orientale L Euphorbia  petiolata BANKS . & Soland  Euphorbia phymatosperma Boiss &Gaill Euphorbia turcomanica Boiss          Fagaceae Quercus brantii Lindl . var . persica	Th Ch Th Ge Th Th Th       Ph	IT IT IT IT IT IT IT       IT
Gentianaceae Gentiana Olivieri Griseb   Geraniaceae Geranium rotundifolium L Geranium tuberosum L	Ge     Th Th	IT     IT,M, Es IT,M, Es
Graminaceae Aegilops crassa Boiss Aegilops umbellulata Zhuk Arrhenatherum Beauv kotschyi Bromus danthoniae Cenchrus pennisetiformis Hochst.& Steud Cynosurus Linn elegans Desf Echinaria capitata (L.) Desf Heteranthlium Hochst piliferum (Bankset Sol.) Hordeum L glaucum Steud Lolium persicum Boiss.et Hoh Melica persica Kunth Milium pedicellare (Bornm.) Rozhev.ex Meld Oryzopsis Michx holciformis (M.B.) Hack Parapholis incurva (L.)  C.E. Hubbard Poa timoleontis Heldr. Ex  Saccharum L Ravennae (L.) Murr Stipa barbata Desf Stipagrostis Nees plumosa (L.) Munro ex T.Anders  Taeniatherum crinitum (Schreb.) Nevski Trachynia distachya (L.)  Link	Th Th Ge Th Ge Th Th Th Th Th Ge Th Ge Th Ge Ge Ge Ge Th   Th	IT, M IT IT, M IT, M IT, M IT,M, Es IT,M, Es IT, M IT,M, Es IT, M IT, M IT, M IT,M, Es IT,M, Es IT,M, Es IT,M, Es IT,M, M, Es IT,M, Es   IT,M, Es
Hypericaceae Hypericum helianthemoides (Spach.) Hypericum  scabrum     Iridaceae Gladiolus atroviolaceus Boiss. Gynandriris Sisyrinchium (L.) Iris hymenosphatha Mathew & Wendelbo	Ge Ge       Ge Ge Ge	IT IT,M       IT IT,M IT,M,Es
Fabaceae Astragalus anacardius Astragalus baba- alliar Parsa Astragalus bodeanus Fischer Astragalus campylorrhyncus F.& M Astragalus ecbatanus Bunge Astragalus galbineus Maassoumi Astragalus gaubae Bornm Astragalusgossypinus Fischer   Astragalus hamosus L Astragalus ibicinus Boiss . & Havsskn   Astragalus ophiocarpus Benth.ex Boiss Astragalus ovinus Astragalus rhodosemius Boiss Astragalus tribuloides Delil Coronilla scorpiodes (L.) W.D.J.Koch Lens MILLER orientalis Boiss Medicago constricta Durieu Medicago coronata (L.) Bartalini Medicago lupulina Medicago minima (L.) bart Medicago orbicularis (L.) Onobrichys melanotricha Boiss. Pisum L sativum Trifolium grandiflorum Schreb Trifolium hybridum Trifoliumpilulare Boiss Trifoliumpurpureum Loisel Trifolium resupinatum L Trifolium scabrum L Trifolium stellatum L Trifolium tomentosum L Trifolium Vavilovii	Ch PH Ch Ch Ch Ch Ch Ch Th Ch Th Ch Ch Th Th Th Th Th Th Th Th Ch Th Th Ge Th Th Th Th Th Th Th	IT IT IT IT, Es IT IT IT IT IT,M,Es IT IT,M,Es IT IT ,Es IT,M IT,M M, IT M M IT,M,Es IT,M,Es M IT IT,Es IT,M,Es IT,M,Es M, IT IT,M,Es IT,M,Es M,Es, IT M M M, IT
Liliaceae Allium convallarioides Allium eriophyllum Boiss Allium haemanthoides Boiss.&Reut.&Regel Allium laeve Wendelbo&Von Bothmer Allium paniculatum L Allium rotundum Allium stamineum Gagea Salib tenuifilia Muscari comosum MILLER Muscari neglectum Guss Ornithogalum brachystachys C.KOCH Tulipa systola Stapf	Ge Ge Ge Ge Ge Ge Ge Ge Ge Ge Ge Ge	IT IT IT IT IT IT IT Es,M, IT Es,M, IT Es,M, IT Es,M, IT Es,M, IT
Labiateae Cyclotrichum leucotrichum (Boiss.) Manden . & Scheng Cyclotrichum Strausii (Bornm.) Rech. Eremostachys leavigatus Bunge Marrobium vulgare Micromeria Benth  myrtifolia Boiss.&Honen Nepeta humilis Benth Nepeta kotschyi Nepeta  petraea Benth Nepeta  Strausii Hausskn.& Bornm Phlomis .Bruguieri Desf Phlomis caucasica Rech .f. Phlomis kurdica Phlomis  lanceolata Boiss Phlomis Olivieri Benth Salvia L bracteata Banks&Soland Salvia  ceratophylla Salvia  indica Salvia  macrosiphon Salvia  Reuterana Boiss Salvia  sclreolepis Bernm.ex Hedge Salvia trichoclada Benth. Stachys  ballotiformis Vatke Stachys  Benthamiana Boiss Stachys inflata L Stachys  melampiroides Hand-Mtz Teucrium orientale L	Ch   Ch Ge Ge He He Ge Th Th Ge Ge Ge Ge Ge Ge Ge Ge Ge   Ge    Ge       Ge       Ch Ch Ch Th Ch	IT   IT IT Cosm IT,M IT IT IT IT IT,M IT IT IT IT IT IT,M IT,M IT IT IT IT,M IT IT IT IT IT
Linaceae Linum L macronatus Bertol . ssp. Macronatus Linum L nodiflorum Linum L strictum L	Ch Th Th	IT,M,Es IT,M,Es IT,M,Es
Moraceae Ficus L carica	Ph	IT
Papaveraceae ادامه جدول 2-   Hypecoum pendulum L. Var .pendulum Papaver Argemone Papaver  glaucum Boiss & Hausskn Roemeria Medic refracta DC	Th Th Th Th	M,IT, Es M,IT, Es IT IT
Plantaginaceae Plantago psyllium L	Th	M, IT
Plumbaginaceae Acantholimon Boiss brachystachys PlumbagoL europaea L	Ch He	IT IT, M
Podophyliaceae Bongardia C.A.MEY chrysogonum	Ge	IT, M
Primulaceae Anagalis arvensis L Androsace maxima	Th Th	Es, M IT, M
Ranunculaceae Nigella segetalis M.B Ranunculus millefolius Ranunculus oxyspermum Willd Thalictrum sultanabadensis Stapf	Th Ge Ge Ge	IT, M IT, M IT, M IT, M
Rosaceae Amygdalus arabicus Olivier Amygdalus lycioides Spach Crataegus meyeri Pojark	Ph Ph Ph	IT IT Cosm
Rubiaceae Asperula fragillima (Boiss . et Haussk. ) Asperula  glumerata (M.B) Griseb Callipeltis cucularia (L)Stev Galium ceratocarpon Boiss Galium  Parisiense Galium setaceum LAM Galium tricornatum Dandy Sherardia L arvensis	Ch Ch Th Ch Th Th Th Th	IT IT IT IT M Cosm M M
Rutaceae Hoplophyllum A.Juss perforatum (M.B.)   Scrophulariaceafae  Linaria Mill micrantha (CAV) Hoffm.&Link  Verbascum agrimoniifolium (C.Koch) Hub-Mor Verbascum  pseudo –digitalis NAB Verbascum  persica Poir	Ge     Th He He Th	IT     M, IT Es,M, IT IT Es,M, IT
Solanaceae Hyoscyamus reticulates Physalis divaricata	He Th	M, IT IT
Thymeliaeaceae Daphne mucronata Royle Celtis taurnefortii LAM	Th Ph	Cosm M
Urticaceae Parietaria judaica L.	Ch	IT
Valerianaceae Valerianella coronata (L) DC Valerianella dactylophylla Valerianella pumila (L) DC Valerianella vesicaria (L) Moench   Violaceae Viola modesta fenzl	Th Th Th Th     Th	Es, IT IT, M IT,M, Es IT, M     IT

 

 

بحث

فلور منطقه وارک برای اولین بار در این پژوهش مورد بررسی قرار گرفته است که طی آن وجود 254 گونه گیاهی از 156 سرده و 49 خانواده را نشان می­دهد. ویژگی­های فلورستیک هر منطقه مانند شناسنامه­ای برای آن منطقه بوده و مطالعه آن از اهمیت بالایی برخوردار می­باشد، چرا که با مطالعه فرم بیولوژیک گیاهان یک ناحیه می­توان شرایط اپتیمم اکولوژیک آن ناحیه را تعیین نمود و یا بالعکس با داشتن اطلاعات اکولوژیکی ناحیه‌ای می­توان فرم بیولوژیک نباتاتی که پوشش سبز آن را تشکیل می­دهند تجسم نمود (ثابتی، 1373). با توجه به کم بودن عرصه مورد مطالعه (حدود 2000 هکتار)، این منطقه از تنوع گونه­های چشم­گیری برخوردار است. از مجموع گونه­های شناسایی شده، گونه بلوط ایرانی Quercus brantii var.persica مانند سایر کوه­های استان لرستان در ارتفاعات کمتر از 1500 متر پوشش غالب را تشکیل می­دهد. از گونه­های درختی همراه این گونه می­توان به Pyrus syriaca،monspessulanum var.cinerascens Acerاشاره کرد که با تراکم کمتری حضور دارند. پوشش تنک این گونه­ها احتمالاً به علت جنگل به­­واسطه بهره­برداری از چوب، میوه و غیره و نیز قطع درختان به خاطر ایجاد زمین­های زراعی بوده است که می­بایست از گسترش روند تخریبی آن جلوگیری به عمل آید.

در بین خانواده­های گیاهی خانواده Fabaceae با 33 گونه و خانواده Lamiaceae با 27 گونه در رده اول و دوم تنوع گونه ای قرار دارند. ابراری واجاری و ویسکرمی (1384) در منطقه هشتاد پهلو نتایج نسبتاً مشابهی به دست آوردند (خانواده Lamiaceae با 21 گونه). همچنین نتایج این تحقیق با پژوهش انجام گرفته در منطقه سفیدکوه استان لرستان (ویسکرمی، 1379) مطابقت دارد (خانواده Lamiaceae با 46 گونه). توسعه و گسترش خانواده Lamiaceae در منطقه وارک احتمالاً به دلیل چرای بی­رویه دام­ها و تخریب مراتع است که این روند با شدت کمتری در منطقه سفیدکوه دیده ­شده است( رضوی و اسماعیل زاده ، 1385). همچنین گونه­هایی از تیره Lamiaceae مثل فراسیون (Marrubiun vulgar) که از علف­های هرز مزارع بوده و در زمین­های بایر و مراتع نیز رویش دارد در نواحی تخریب شده جنگل­ها به مقدار زیاد رویش می­یابند (کریمی، 1374).

در این پژوهش بیش از 41 درصد  گونه­ها در طبقه ارتفاعی 1500-1300 متر قرار گرفتند و بالاترین طبقه را به خود اختصاص دادند. لازم به ذکر است که از بین 254 گونه جمع آوری شده انتشار جغرافیایی 50 گونه به صورت اندمیک (بومی) است. بررسی طیف جغرافیای گیاهی گونه­های منطقه نشان دهنده غلبه گونه­های انحصاری ناحیه رویشی ایران و تورانی است. درصد بالای عناصر رویشی ایرانو تورانی نشانگر اقلیم خشک و نیمه خشک در این منطقه است

مقایسه تیپ زیستی گیاهان مورد مطالعه در منطقه وارک با پژوهش صورت گرفته در منطقه هشتاد پهلو (ابراری واجاری و ویسکرمی، 1384)به شرح زیر است:

ژئوفیت در منطقه وارک26%، در منطقه هشتاد پهلو54/38%، فانروفیت در منطقه وارک5 %، در منطقه هشتاد پهلو 78/8%، همی کریپتوفیت در منطقه وارک 10%، در منطقه هشتاد پهلو84/6%، کاموفیت در منطقه وارک12%، در منطقه هشتاد پهلو58/16، تروفیت در منطقه وارک47%، در منطقه هشتاد پهلو26/29.

بر اساس جدول 1 می­توان اظهار نمود که در منطقه مورد مطالعه در بین تیپ­های زیستی اشاره شده، تروفیت­ها بیشترین فراوانی (47 درصد) و فانروفیت­ها کم­ترین فراوانی (5 درصد) را دارا هستند، در حالی که در منطقه هشتاد پهلو، تروفیت­ها از نظر فراوانی بعد از ژئوفیت­ها در مکان دوم قرار دارند (26/29 درصد). شکل زیستی گیاهان صرف نظر از اینکه ویژگی تاکزونومیکی آن­­ها را نشان می­دهد، بیانگر سازش گیاهان با شرایط زیست محیطی نیز می­باشد. در واقع تشابه ساختاری و شکل زیستی گیاهان یک منطقه نشان دهنده سازگاری مشابه آن­ها با شرایط زیستگاهی جهت بهره­گیری از منابع محیطی موجود در آن زیستگاه است. فراوانی زیاد تیپ زیستی تروفیت در منطقه مورد مطالعه، سازگاری مطلوب این شکل زیستی را به به بارندگی فصلی نشان می­دهد و فراوانی تیپ ژئوفیت نیز مبین تسلط شرایط کوهستانی منطقه می­باشد(عصری، 1387).

  بر اساس مطالعات انجام شده می­توان اذعان داشت که با افزایش ارتفاع از تراکم و تنوع گونه­های درختی نظیر بلوط و کیکم کاسته شده و در عوض گیاهان علفی و بوته­ای جایگزین آن­ها می­گردند. بدیهی است چنین گیاهانی قدرت بردباری و سازگاری بیشتری نسبت به شرایط نامساعد اقلیم کوهستانی دارند، از این رو جایگزین درختان شده­اند. نکته مهم دیگر که باید مطرح نمود ضرورت جلوگیری از گسترش زمین­های زراعی است، تا شرایط مساعدی برای گونه­های واقعی فراهم شود و از انقراض آن­ها جلوگیری به عمل آید.

 

 

References

1. Assadi (ed.). 1988–2011. Flora of Iran, Vols 1–73. Tehran: Research Institute of Forests & Rangelands.
2. Davis, P.H. (ed.). 1965–1988. Flora of Turkey, Vols 1–10. University of Edinburgh Press.
3. Ghahreman, A. & Attar, F. 1999. Biodiversity of plant species in Iran. Vol. 1. Tehran University Publications.
4. Komarov, V.L. & Shishkin, B.K. (eds). 1963–2001. Flora of the USSR, Vols 1–30. IPST and Keter Press.
5. Rechinger, K.H. (ed.). 1963–2010. Flora Iranica, Nos 1–178. Graz: Akademische Druck-und Verlasanstalt (1–174), Wien: Naturhistorisches Museum (175–178).
6. Townsend, C.C., Guest, E. & Al-Ravi, A. 1966–1988. Flora of Iraq, Vols 1–9. Ministry of Agriculture, Republic of Iraq.
7. Raunkiær, C. 1934. The Life Forms of Plants and Statistical Plant Geography, being the collected papers of C. Raunkiær. Translated by H. Gilbert-Carter, A. Fausbøll, and A. G. Tansley. Oxford University Press.
8. Abrari vajari.K,Veiskarami.G(2005) .Floristic study of Hashtad – Pahlu region in Khorramabad (Lorestan).pajuhesh & Sazandegi No:67,pp:58-64.(In Persian).
9. Abrari vajari.K,Veiskarami.G (2008) Fluorite Study of Oshtarankh Area (case study: Gohar Lake ). Forest and Rangeland Quarterly, no 76,77. In Persian.
10. 10.  Sabeti.H (1994) Forests, trees and shrubs of Iran. Yazd University Press.in Persian.

11. Djavanshir.K (1976). Atlas of woody plants of Iran. Publication of National Association for the Conservation of Natural Resources and Human Environment. in Persian.

12. Razavi, S A. and Esmailzadeh O., 2004. Introduction of flora, life form and plant geographical distribution of Oriental Beech (Fagus orientalis Lipsky) Stands in Vaz Forests. The fourth international Iran and Russia Conference, 8th- 10th September 2004, Shahrekord- Iran. Inpersian.

13. . Asri. Y (2008). Plant diversity in mouteh refuge, iran. Rostaniha, Vol. 9(1), pp: 25-37.

14. Ghahreman.A (1996). Basic phytology. vol 1,2. University of Tehran Press. In Persian.

15. Ghahreman.A;Attar.F (1998)Biodiversity of Iranian Plant Species. Vol1. University of Tehran Press. In Persian.

16. Karimi.H (1995). Weeds in Iran. University Publication Center. In Persian.

17. Veiskarami.G (2000). Fluorite Study of Lorestan Sefidkooh Area. A thesis submitted for degree of mater science ant natural resource. University of Tehran. In Persian.

 

---

[1] * دانش آموخته کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی گرگان، دانشکده علوم جنگل [e-mail]

2 دانشجوی دکتری بیوسیستماتیک گیاهی دانشگاه تهران

        

 

مراجع

References

1. Assadi (ed.). 1988–2011. Flora of Iran, Vols 1–73. Tehran: Research Institute of Forests & Rangelands.
2. Davis, P.H. (ed.). 1965–1988. Flora of Turkey, Vols 1–10. University of Edinburgh Press.
3. Ghahreman, A. & Attar, F. 1999. Biodiversity of plant species in Iran. Vol. 1. Tehran University Publications.
4. Komarov, V.L. & Shishkin, B.K. (eds). 1963–2001. Flora of the USSR, Vols 1–30. IPST and Keter Press.
5. Rechinger, K.H. (ed.). 1963–2010. Flora Iranica, Nos 1–178. Graz: Akademische Druck-und Verlasanstalt (1–174), Wien: Naturhistorisches Museum (175–178).
6. Townsend, C.C., Guest, E. & Al-Ravi, A. 1966–1988. Flora of Iraq, Vols 1–9. Ministry of Agriculture, Republic of Iraq.
7. Raunkiær, C. 1934. The Life Forms of Plants and Statistical Plant Geography, being the collected papers of C. Raunkiær. Translated by H. Gilbert-Carter, A. Fausbøll, and A. G. Tansley. Oxford University Press.
8. Abrari vajari.K,Veiskarami.G(2005) .Floristic study of Hashtad – Pahlu region in Khorramabad (Lorestan).pajuhesh & Sazandegi No:67,pp:58-64.(In Persian).
9. Abrari vajari.K,Veiskarami.G (2008) Fluorite Study of Oshtarankh Area (case study: Gohar Lake ). Forest and Rangeland Quarterly, no 76,77. In Persian.
10. 10.  Sabeti.H (1994) Forests, trees and shrubs of Iran. Yazd University Press.in Persian.

11. Djavanshir.K (1976). Atlas of woody plants of Iran. Publication of National Association for the Conservation of Natural Resources and Human Environment. in Persian.

12. Razavi, S A. and Esmailzadeh O., 2004. Introduction of flora, life form and plant geographical distribution of Oriental Beech (Fagus orientalis Lipsky) Stands in Vaz Forests. The fourth international Iran and Russia Conference, 8th- 10th September 2004, Shahrekord- Iran. Inpersian.

13. . Asri. Y (2008). Plant diversity in mouteh refuge, iran. Rostaniha, Vol. 9(1), pp: 25-37.

14. Ghahreman.A (1996). Basic phytology. vol 1,2. University of Tehran Press. In Persian.

15. Ghahreman.A;Attar.F (1998)Biodiversity of Iranian Plant Species. Vol1. University of Tehran Press. In Persian.

16. Karimi.H (1995). Weeds in Iran. University Publication Center. In Persian.

17. Veiskarami.G (2000). Fluorite Study of Lorestan Sefidkooh Area. A thesis submitted for degree of mater science ant natural resource. University of Tehran. In Persian.