ارزیابی توان اکولوژیک آبخیز آکوجان برای کاربری های مرتع‌داری و کشاورزی با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی

سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی

مقاله 8، دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 30، خرداد 1397، صفحه 131-144   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

جمال مصفایی^{* 1}؛ امین صالح پور جم¹؛ مهدی کمالی²

¹استادیار پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، سازمان تحقیقات، آموزش و ترویج کشاورزی، تهران

²کارشناس ارشد آبخیزداری، اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان قزوین

چکیده

ارزیابی توان اکولوژیکی سرزمین، مرحله میانی فرآیند آمایش سرزمین است که طی آن متناسب‌ترین کاربری ها برای یک منطقه تعیین می‌شوند. لذا انجام این مطالعات، برای دستیابی به توسعه پایدار امری ضروری بوده و نیازمند تحقیق در مکان از دیدگاه های مختلف است. هدف تحقیق حاضر، تعیین توان اکولوژیک اراضی برای کاربری های کشاورزی و مرتع‌داری و همچنین مشخص کردن نوع و مساحت کاربری های غیرمجاز و خارج از توان اکولوژیک در حوزه آکوجان قزوین است. بدین منظور، ابتدا نقشه طبقات منابع اکولوژیک آبخیز آکوجان شامل بارش، ارتفاع،‌ شیب، اجزاء واحد اراضی (عمق و بافت خاک)، پوشش گیاهی و شدت فرسایش تهیه و از انطباق آن‌ها، نقشه واحدهای همگن زیست محیطی حاصل شد. سپس تناسب هر واحد همگن مطابق با مدل اکولوژیکی کشاورزی و مرتع‌داری، برای کاربری های کشاورزی و مرتع‌داری تعیین شد. درنهایت مساحت و نوع کاربری های غیرمجاز با استفاده از انطباق نقشه کاربری اراضی فعلی با نقشه کاربری های حاصل از توان اکولوژیک، استخراج شد. نتایج نشان داد که درمجموع 3188 هکتار (44%) از اراضی سطح آبخیز تحت کاربری های غیرمجاز قرار دارد که سهم کاربری های غیرمجاز دامداری و مرتع‌داری، کشت و باغات آبی و دیم زارها به ترتیب برابر 2569 هکتار (34.9%)، 211 هکتار (2.8%) و 408 هکتار (5.5%) می باشد. نتایج این تحقیق نشان داد که در آبخیز آکوجان، تفاوت زیادی بین کاربری‌های مناسب و کاربری‌های فعلی اراضی موجود است که بیانگر میزان انحراف از اصول توسعه پایدار محسوب می‌شود.

کلیدواژه‌ها

مکانیابی؛ آبخیز آکوجان؛ ارزیابی چند معیاره؛ مدل اکولوژیک؛ تناسب اراضی

مراجع

1. احمدی، ه.، ج. مرشدی و ف. عظیمی. 1395. مکان یابی نیروگاه های خورشیدی با استفاده از داده های اقلیمی و سامانه اطلاعات مکانی (مطالعه موردی: استان ایلام). سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 7(1): 41-57.
2. ادهمی مجرد، م. ح. 1368. مقایسة سه روش ارزیابی منابع طبیعی. پایان نامه کارشناسی ارشد، گروه محیط‌زیست، دانشگاه تهران. 138 صفحه.
3. اسدی، م. و س. جهانبخش اصل. 1394. شناسایی مکان های مناسب احداث نیروگاه بادی در استان آذربایجان شرقی با روش فازی- سلسله مراتبی (FAHP). سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 6(4): 95-109.
4. پور احمد، ا.، ک. حبیبی، س. محمدزهرایی و س. نظری عدلی. 1386. استفاده از الگوریتم های فازی و GIS برای مکان‌یابی تجهیزات شهری (مطالعة موردی: محل دفن زبالة شهر بابلسر). مجله محیط‌شناسی، 33(42): 31-42.
5. پورجعفر، م. ر.، م. منتظرالحجه، ا. رنجبر و ر. کبیری. 1391. ارزیابی توان اکولوژیکی به‌منظور تعیین عرصه های مناسب توسعه در محدوده شهر جدید سهند. مجله جغرافیا و توسعه، 10(پیاپی 28): 11-22.
6. رضاپور اندبیلی، ن. و م. علیخواه اصل. 1396. ارزیابی توان اکولوژیکی منطقه حفاظت‌شده آق داغ برای کاربری جنگلداری. فصلنامه مطالعات جغرافیایی، 26(102): 205-216.
7. رضانیا، ش. و ا. عرب. ۱۳۹۱. کاربرد GIS در برنامه ریزی پایدار توریسم. دومین کنفرانس برنامه ریزی و مدیریت محیط‌زیست، دانشکده محیط زیست، دانشگاه تهران، 26 تا 27 اردیبهشت. 10 صفحه.
8. سازمان جنگل‌ها،‌ مراتع و آبخیزداری کشور، دفتر مهندسی و ارزیابی طرح‌ها، ارزیابی اثرات اقدامات آبخیزداری در آبخیز آکوجان. جلد2. 53 صفحه.
9. شمسی پور، ع. ا.، و. فیضی و ر. ساعد موچشی. 1392. ارزیابی توان اکولوژیکی زمین در تعیین قابلیت زمین در حوزه شهری یاسوج با مدل اکولوژیک. مجله مطالعات شهری، 5(5): 61-72.
10. طباطبایی، ط. و ف. امیری. 1394. مکان یابی نیروگاه های بادی بر اساس ارزیابی چندمعیاره مکانی و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (مطالعه موردی: استان بوشهر). سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 6(1): 1-16.
11. قراگوزلو، ع.ر. 1383. GIS و ارزیابی و برنامه ریزی محیط‌زیست. چاپ اول. سازمان نقشه برداری کشور. 159 صفحه.
12. قربان نیا خیبری، و.، م. میرسنجری و م. آرمین. 1396. پیش بینی تغییرات کاربری جنگل در آبخیز چالوس رود. سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی. 8(2): 79-91.
13. قرخلو، م.، ح. ر. پورخباز، م. ج. امیری و ح. ع. فرجی سبکبار. 1388. ارزیابی توان اکولوژیک منطقة قزوین جهت تعیین نقاط بالقوه توسعة شهری با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی. مجله مطالعات و پژوهش های شهری و منطقه ای، 1(2): 51-68.
14. گرجی، م.، س. خشنود، ح. عمرانی و م. هاشمی. 1396. مکان‌یابی مناطق مستعد نیروگاه خورشیدی تحت تأثیر پارامترهای اقلیمی با استفاده از تحلیل سلسله مراتبی فازی (مطالعۀ موردی: استان فارس). سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی، 8(1): 66-85.
15.  مخدوم فرخنده، م.، ع. ا. درویش صفت، ه. جعفرزاده و ع. ر. مخدوم. 1392. ارزیابی و برنامه ریزی محیط‌زیست با سامانه های اطلاعات جغرافیایی (GIS). چاپ هفتم. انتشارات دانشگاه تهران. 304 صفحه.
16.  مخدوم فرخنده، م. 1393. شالوده آمایش سرزمین. چاپ پانزدهم. انتشارات دانشگاه تهران. 300 صفحه.
17. مرادزاده، ف.، س. بابایی کفکافی و ا. متاجی. 1390. ارزیابی توان اکولوژیکی توسعه سطحی جنگل با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (GIS) (مطالعه موردی: منطقه دادآباد در استان لرستان). مجله تحقیقات منابع طبیعی تجدیدشونده، 2(4): 11-23.
18. مصفایی، ج. و م. اونق. 1388. GIS ابزاری کارآمد در تعیین سیاست ها و برنامه های خطر زمین لغزش. مجله علوم کشاورزی و منابع طبیعی، 16(2): 27-36.
19. مصفایی، ج.، م. اونق، م. مصداقی و م. شریعت جعفری. 1388. مقایسه کارایی مدل های تجربی و آماری پهنه بندی خطر زمین لغزش(مطالعه موردی: آبخیز الموت رود). مجله پژوهش های حفاظت آب‌وخاک، 16(4): 43-61.
20. مصفایی، ج.، م.ر. اختصاصی و ا. صالح پورجم. 1396. مقایسه نقشه های موجود زمین شناسی با نقشه حاصل از مطالعات دورسنجی. مجله مرتع و آبخیزداری، 70(4): 1005-1013.
21. مطیعی لنگرودی، س.ح.، ح. نصیری، ع. عزیزی و ا. مصطفایی. 1391. مدل‌سازی توان اکولوژیک سرزمین از منظر کاربری‌های کشاورزی و مرتع‌داری با استفاده از روش Fuzzy AHP  در محیط  GIS (مطالعه موردی شهرستان مرودشت). مجله آمایش سرزمین، 4(6): 125-148.
22. نوری، س.ه.، س. ا. صیدایی، ص. کیانی، ز. سلطانی و ا. نوروزی آورگانی. 1389. ارزیابی توان اکولوژیک محیط برای تعیین مناطق مستعد کشاورزی با استفاده از GIS (بخش مرکزی شهرستان کیار). مجله جغرافیا و برنامه‌ریزی محیطی، 21(1): 33-46.
23. Auger P, Charles S, Viala M, Poggiale J-C. 2000. Aggregation and emergence in ecological modelling: integration of ecological levels. Ecological Modelling, 127(1): 11-20.
24. Burrough P. l986. Principles of Geographical Information Systems for land resources assessment. Monographs on Soil and Resources Survey (12). Oxford. 193 pp.
25. Capon N, Farley JU, Hoenig S. 1990. Determinants of financial performance: a meta-analysis. Management Science, 36(10): 1143-1159.
26. Malczewski J. 2006. GIS‐based multicriteria decision analysis: a survey of the literature. International Journal of Geographical Information Science, 20(7): 703-726.
27. Makhdoum M. 1992. Environmental unit: an arbitrary ecosystem for land evaluation. Agriculture, Ecosystems & Environment, 41(2): 209-214.
28. Mosaffaie J. 2016. Application of artificial neural network, multiple-regression and index-flood techniques in regional flood frequency estimation. International Journal of Water, 10(4): 328-342.
29. Mosaffaie J, Ekhtesasi MR, Dastorani MT, Azimzadeh HR, Chahuki MAZ. 2015. Temporal and spatial variations of the water erosion rate. Arabian Journal of Geosciences, 8(8): 5971-5979.
30. Mosaffaie J. 2015. Comparison of two methods of regional flood frequency analysis by using L-moments. Water Resources, 42(3): 313-321.
31. Salehpour Jam A, Karimpour Reihan M. 2016. Investigation of pedological criterion affecting on desertification in alluvial fans using AHP-TOPSIS technique (Case study: South East of Roudeh-shoor watershed). Desert, 21(2): 181-192.
32. Salehpour Jam A, Tabatabaei M, Sarreshtehdari A. 2017. Pedological criterion affecting desertification in alluvial fans using AHP-ELECTRE I technique (Case study: Southeast of Rude-Shoor watershed area). Ecopersia, 5(1): 1711-1729.