نقش اسطورۀ باروری در شکل‌گیری تراژدی پسرکشی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 4، دوره 14، شماره 50، خرداد 1397، صفحه 109-136   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

حسن حیدری¹؛ حمید غلامی^{* 2}

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک

²دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه اراک

چکیده

یکی از مضامین درخور تأمل در جهان اسطوره و حماسه، پسرکشی است. شاهنامه فردوسی و برخی از داستان‌های حماسی اسطوره‌ای از آثاری محسوب می‌شوند که صورت مفصل این آیین شرقی را دست‌مایة برخی از داستان‌های مشهور خود کرده‌اند. در داستان رستم و سهراب، سیاوش و به نوعی در داستان رستم و اسفندیار، شاهد مرگ فرزند به دست پدر هستیم. در این جستار عاملی مطرح شده که می‌تواند عامل اصلی شکل‌گیری تراژدی در این داستان‌ها فرض شود. بر اساس اسطوره‌های باروری و آفرینش، رسالت اصلی والدین تداوم و بقای نسل است؛ با کشته شدن پسر به دست پدر، حلقة اصلی تداوم نسل به دست پدر از بین می‌رود و سبب می‌شود که پدر نتواند رسالت اصلی خود، یعنی پرورش فرزند را به انجام برساند. این واقعه داستان را در حد تراژدی اعتلا می‌بخشد حال آنکه در روایات پدر‌کشی،  لفظ تراژدی کمتر به کار برده شده زیرا پدر، تکلیف اسطوره‌ای خود را به پایان رسانده است و مرگ او از دیدگاه اسطوره‌ای چندان مورد اعتنا نیست. این مقاله با روش تحلیلی ـ استنادی ساختارهای مشترکی را که سبب وقوع تراژدی پسرکشی شده با اسطورة باروری پیوند داده و آن را به عنوان مهم‌ترین عامل شکل‌گیری تراژدی در این داستان‌ها معرفی می‌کند.

کلیدواژه‌ها

پسرکشی؛ تراژدی؛ اسطورۀ باروری؛ اسطورۀ آفرینش؛ شاهنامه

مراجع

قرآن کریم.

اسلامی ندوشن، محمد علی.1370. جام جهان‌بین. چ5. تهران: جامی.

الیاده، میرچا. 1378. اسطورة بازگشت جاودانه. ترجمة بهمن سرکاراتی. چ1. تهران: قطره.

باتلر ییتز، ویلیام.1380. نمایشنامه کوهولین. ترجمة مسعود فرزاد. اصفهان: فردا.

بارت، رولان. 1389. لذت متن. ترجمة پیام یزدانجو. چ5. تهران: مرکز.

باستید، روژه. 1370. دانش اساطیر. ترجمة جلال ستّاری. چ1. تهران: اساطیر.

بوکور، مونیک دو. 1373. رمزهای زنده‌جان. ترجمة جلال ستّاری. تهران: مرکز.

بهگودگیتا. 1374. ترجمة محمّدعلی موحّد. تهران: خوارزمی.

پاتر، آنتونی.1384. نبرد پدر و پسر در ادبیات جهان. ترجمة محمود کمالی. تهران: ایدون.

ثعالبی نیشابوری، حسین‌بن محمد. 1368. تاریخ ثعالبی (غررالاخبار ملوک الفرس و سیرهم). ترجمة محمد فضائلی. چ1. تهران: قطره.

چایدستر، دیوید. 1380. شور جاودانگی. ترجمة غلام‌حسین توکلی. تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات ادیان و مذاهب.

دهخدا، علی اکبر.1377. لغت‌نامه. زیر نظر محمد معین و سید جعفر شهیدی. ج3. تهران: دانشگاه تهران.

فردوسی، ابوالقاسم. 1385. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. چ7. تهران: قطره.

فرزاد، مسعود. 1380. مقدمه بر نمایشنامه کوهلین. (ر.ک: باتلر، همین منابع)

فروید، زیگموند. 1349. توتم و تابو. ترجمة محمد علی خنجی. تهران: طهوری.

فریزر، جیمز. 1383. شاخۀ زرین. ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: آگاه.

سلامی، سید مسعود و پرستو پنجه شاهی. 1390. «بررسی تطبیقی نبرد پدر و پسر در دو افسانة ژرمنی و ایرانی" رستم و سهراب/ هیلد بران و هادو براند"». مطالعات ادبیات تطبیقی. س 5. ش 16. صص 999-117.

کتاب مقدّس عهد عتیق و جدید. 1367. ترجمۀ فاضل خان همدانی. تهران: اساطیر.

کمبل، جوزف. 1386. قدرت اسطوره. ترجمة عبّاس مخبر. چ4. تهران: قطره.

کوپ، لارنس. 1384. اسطوره. ترجمة محمد دهقانی. تهران: علمی و فرهنگی.

کمالی، محمود. 1388. «بررسی تطبیقی داستان رستم و سهراب با برخی موارد مشابه در اساطیر جهان». پژوهش زبان‌های خارجی. ش55. صص 129- 117.

محمدی، احمد. 1354. «سرگذشت برزو و الحاق آن به شاهنامه». هنر و مردم. تیر و مرداد. ش۱۵۳ و ۱۵۴. صص 96 - 86.