تعیین غلظت جیوه، سرب، کادمیوم و آرسنیک در عضله و کبد ماهی مید (Liza klunzingeri) بندر هندیجان

پژوهش های علوم و فنون دریایی

مقاله 3، دوره 12، شماره 3، آذر 1396، صفحه 29-43   

نوع مقاله: تحقیقی

نویسندگان

محمد ولایت زاده^{* 1}؛ الهام شهری²

¹باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز، خوزستان

²گروه آلودگی‌های محیط‌زیست، سازمان حفاظت محیط زیست، زاهدان، ایران

چکیده

تحقیق حاضر به منظور تعیین غلظت فلزات جیوه، سرب، کادمیوم و آرسنیک در اندام های عضله و کبد ماهی مید استان خوزستان انجام گرفته است. در این تحقیق 18 نمونه ماهی مید از بندر هندیجان در فصل زمستان تهیه شد. تعیین غلظت فلزات به روش جذب اتمی با دستگاه Perkin Elmer 4100 صورت پذیرفت. میانگین طول کل و وزن ماهی مید به ترتیب 95/0±77/18 سانتی متر و 68/3±27/78 گرم بود. میانگین میزان جیوه، کادمیوم، سرب و آرسنیک در عضله ماهی مید به ترتیب 009/0±033/0، 017/0±171/0، 009/0±265/0، 008/0±092/0 میلی گرم در کیلوگرم وزن خشک بود. همچنین میزان این فلزات در کبد ماهی مید به ترتیب 009/0±052/0، 011/0±224/0، 017/0±323/0، 008/0±160/0 میلی گرم در کیلوگرم وزن خشک محاسبه شد. میزان فلزات جیوه، کادمیوم، سرب و آرسنیک در کبد ماهی مید بالاتر از عضله بود. در این تحقیق بین غلظت فلزات جیوه، کادمیوم، سرب و آرسنیک با طول و وزن ماهی مید در بافت عضله ارتباط معنی داری وجود نداشت (05/0P≥). میزان تجمع جیوه، سرب و آرسنیک در عضله ماهی مید پایین تر از حد آستانه استانداردهای جهانی سازمان بهداشت جهانی (WHO)، سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) و انجمن بهداشت ملی و تحقیقات پزشکی استرالیا (NHMRC) بود، اما غلظت کادمیوم از استاندارد انجمن بهداشت ملی و تحقیقات پزشکی استرالیا (NHMRC) بالاتر بود.

کلیدواژه‌ها

فلزات سنگین؛ سمیت؛ ماهی مید؛ عضله؛ کبد؛ بندر هندیجان

مراجع

اسماعیلی ساری، ع. 1381. آلاینده ها، بهداشت و استاندارد محیط زیست. انتشارات نقش مهر، چاپ اول. تهران.

 

اسماعیلی ساری، ع.، نوری ساری، ح. و اسماعیلی ساری، ا. 1386. جیوه در محیط زیست. چاپ اول. انتشارات بازرگان. رشت.

 

امینی رنجبر، غ. و ستوده نیا، ف. 1384. تجمع فلزات سنگین در بافت عضله ماهی کفال طلایی (Mugil auratus) دریای خزر در ارتباط با برخی مشخصات بیومتریک (طول استاندارد، وزن، سن و جنسیت). مجله علمی شیلات ایران، 14(3): 18-1.

 

پازوکی، ج.، ابطحی، ب. و رضایی، ف. 1388. سنجش میزان فلزات سنگین (کروم و کادمیوم) در بافت پوست و عضله کفال طلایی (Mugil auratus) منطقه انزلی. مجله علوم محیطی، 5(1): 32-21.

 

جنت مکان، ش.، عسکری ساری، ا.، جواهری بابلی، م.، و ولایت زاده، م. 1393. ارتباط تجمع زیستی جیوه، کادمیوم و آرسنیک با ترکیبات شیمیایی پروتئین، چربی و خاکستر عضله ماهی کفال طلایی (Liza auratus) تالاب انزلی. مجله بهداشت مواد غذایی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، 4 (4): 30-19.

 

ذوالفقاری، ق.، اسماعیلی ساری، ع.، قاسمپوری، س. م.، قربانی، ف.، احمدی فرد، ن. و شکری، ز. 1385. ارتباط سن، جنسیت و وزن با غلظت جیوه در اندام های مختلف ماهی شاه کولی تالاب انزلی. مجله علوم و فنون دریایی، 5(2 و4): 31-23.

 

رحیمی، ا.، شاکریان، ا.، رییسی، م.، کاظمی خیرآبادی، ا. و بهزادنیا، ا. 1390. بررسی غلظت آرسنیک در ماهیان شوریده (Otolithes ruber) و کفشک (Psettodes erumei) عرضه شده در بازار اصفهان به روش اسپکترومتری جذب اتمی. مجله بهداشت مواد غذایی، 1(3): 46- 41.

 

رییسی، م. انصاری، م. و رحیمی، ا. 1388. تعیین میزان سرب و کادمیوم در گوشت چهار گونه از کپور ماهیان رودخانه بهشت آباد استان چهارمحال و بختیاری و بررسی رابطه آن با سن و گونه ماهی. مجله پژوهش های علوم و فنون دریایی، 4 (4): 42-37.

 

طبیب زاده، م. و ولایت زاده، م. 1395. تجمع زیستی عناصر سمی و ضروری در عضله و پوسته خرچنگ گرد (Potamon persicum Pretzmann,1962) رودخانه کاکارضا در استان لرستان. مجله علمی شیلات ایران، 25 (2): 212-203.

 

عسکری ساری، ا.، خدادادی، م.، کاظمیان، م.، ولایت زاده، م. و بهشتی، م. 1389 . اندازه گیری و مقایسه میزان فلزات سنگین (آهن، روی، مس و منگنز) در ماهی بیاه رودخانه های کارون و بهمنشیر استان خوزستان. مجلهپژوهش هایعلوموفنوندریایی، 5(1): 70-61.

 

عسکری ساری، ا.، ولایت زاده، م.، بهشتی، م. و خدادادی، م. 1390. میزان تجمع فلزات سنگین جیوه، سرب و کادمیوم در بافت های ماهی بیاه (Liza abu) رودخانه­های کارون و بهمنشیر. مجله علمی شیلات ایران، 20(2): 140 -131.

 

عسکری ساری، ا.، جواهری بابلی، م.، محجوب، ث. و ولایت زاده، م. 1391. میزان فلزات سنگین (جیوه، کادمیوم، سرب) در عضله ماهی شوریده در بنادر صیادی آبادان و بندرعباس. مجله علمی شیلات ایران، 21 (3): 106-99.

 

عسکری ساری، ا. و ولایت زاده، م. 1392. تجمع زیستی فلزات سرب و روی در کبد و عضله کپور (Cyprinus carpio)، ماهی سفید (Rutilus frisii kuttom) و کفال طلایی (Liza auratus) بازار تهران. مجله بهداشت مواد غذایی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز، 3 (1): 107-89.

 

عسکری­ساری، ا. و ولایت­زاده، م. 1393. فلزات سنگین در آبزیان. انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی واحد اهواز. ایران.

 

فتاحی پور، س.، نبوی، س.م.ب.، نیک پور، ی. و رجب زاده، ا. 1389. بررسی تجمع زیستی جیوه کل در بافت خوراکی و غیرخوراکی ماهی بیاه (Liza persicus) و ارتباط آن با برخی مشخصات زیست سنجی در محدوده خوریات ماهشهر. اولین همایش ملی علوم آبزیان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد بوشهر، ایران.

 

قمی بهبهانی، س.م. 1390. تهیه کنسرو از ماهی مید و تعیین برخی از شاخص های کیفی آن. پایان نامه کارشناسی ارشد، رشته منابع طبیعی گروه شیلات، دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات خوزستان، ایران.

 

کاشی، م.ت.، هاشمی، س.ا.ر. و صفی خانی، ح. 1387. بررسی برخی ویژگی های رشد ماهی مید (Liza klunzingeri) در آب های ساحلی استان خوزستان. مجله شیلات، 2(4): 30-23.

 

کاشی، م.ت. و هاشمی، س. ا. ر. 1388. چرخه تولید مثلی، شاخص رسیدگی جنسی و طول بلوغ ماهی مید (Liza klunzingeri) در سواحل شرقی استان خوزستان (بحرکان). مجله بیولوژی دریا، 1(2): 36-26.

 

کوشافر، آ. و ولایت زاده، م. 1393. مقایسه تجمع زیستی فلزات سنگین در عضله دو گونه ماهی بیاه آب شیرین (Liza abu) و شانک زرد باله (Acanthopagrus latus) رودخانه بهمنشیر در فصل تابستان. فصلنامه اکوبیولوژی تالاب، 6 (22): 72-59.

 

ناصری، م.، رضایی، م.، عابدی، ع. و افشار نادری، ا. 1384. سنجش مقادیر برخی عناصر سنگین (آهن، مس، روی، منیزیم، منگنز، جیوه، سرب و کادمیوم) در بافت های خوراکی و غیر خوراکی ماهی کفال پشت سبز (Liza dussumieri) سواحل بوشهر. مجله علوم دریایی ایران، 4(3 و4):  67-59.

 

ولایت زاده، م. و عبدالهی، س. 1389. بررسی و مقایسه تجمع جیوه، کادمیوم و سرب در عضله و کبد ماهی شلج (Aspius vorax) رودخانه کارون در فصل زمستان. فصلنامه محیط زیست جانوری. 2(4): 72-65.

 

ولایت زاده، م. و طبیب زاده، م. 1390. بررسی و مقایسه تجمع عناصر سمی جیوه، کادمیوم و سرب در عضله و کبد ماهی لوتک (Cyprinion macrostomus) رودخانه کارون. مجله علوم و فناوری غذایی، 3(1): 33-27.

 

ولایت زاده، م. و عسکری ساری، ا. 1391. بررسی و مقایسه تجمع آرسنیک در عضله و کبد پنج گونه ماهی بومی استان خوزستان. نشریه شیلات (منابع طبیعی ایران)، 65 (4): 461-457.

 

ولایت زاده، م. 1395. بررسی میزان فلزات سنگین آهن، روی و مس در عضله برخی ماهیان بومی تالاب هورالعظیم، استان خوزستان. مجله پژوهش های علوم و فنون دریایی، 11 (3): 100-88.

 

Adams, H. & Onorato, V. 2005. Mercury concentrations in red drum, Sciaenops oselatus, from estuarine and offshore waters of Florida. Marine Pollution Bulletin, 50: 291-300. Doi:10.1016/j.marpolbul.2004.10.049.

 

Agah, H., Leermakers, M., Elskens, M., Fatemi, S.M.R. & Baeyens, W. 2009. Accumulation of trace metals in the muscle and liver tissues of five species from the Persian Gulf. Journal of Environmental Monitoring and Assessment, 157: 499-514. DOI: 10.1007/s10661-008-0551-8.

 

Ahmad, A.K. & Shuhaimi-Othman, M. 2010. Heavy metal concentration in sediments and fishes from Lake Chini, Pahang, Malaysia. Journal of Biological Sciences, 10(2): 93-100. DOI: 10.3923/jbs.2010.93.100.

 

Al-Yousuf, M.H., El-Shahawi, M.S. & Al-Ghais, S.M. 2000. Trace metals in liver, skin and muscle of Lethrinus lentjan fish species in relation to body length and sex. Sciences Total Environment, 256: 87-94. Doi: 10.1016/S0048-9697(99)00363-0.

 

Bellassoued, K., Hamza, A., Pelt, J. & Elfeki, A. 2013. Seasonal variation of Sarpa salpa fish toxicity, as related to phytoplankton consumption, accumulation of heavy metals, lipids peroxidation level in fish tissues and toxicity upon mice. Journal of Environmental Monitoring and Assessment, 185: 1137–1150. Doi:10.1007/s10661-012-2621-1.

 

Canli, M. &  Atli, G 2003.  The  relationship  between  heavy  metal  (Cd, Cr, Cu, Fe, Pb, Zn) levels  and  the  size  of  six  Mediterranean  fish  species.  Journal of Environmental Pollution, 121: 129-136. Doi:10.1016/S0269-7491(02)00194-X.

Demirak, A., Yilmaz, F., Tuna, A.L.  &Zdemir, N. 2006. Heavy metals in water, sediment and tissues of Leuciscuscephalus from a stream in southwestern Turkey. Chemosphere, 63: 1451–1458. Doi:10.1016/j.chemosphere.2005.09.033.

 

De Rosemond, S., Xie, Q. & Liber, K. 2008. Arsenic concentration and speciation in five freshwater fish species from Back Bay near Yellowknife, NT, Canada. Environmental Monitoring and Assessment, 147: 199-210. Doi:10.1007/s10661-007-0112-6.

 

Eboh,  L.,  Mepba,  H.D.  &  Ekp,  M.B.  2006.  Heavy metal contaminants and processing effects on the composition, storage stability and fatty acid profiles of five common commercially available fish species in Oron Local Government, Nigeria. Journal of Food Chemistry, 97 (3): 490-497. Doi:10.1016/j.foodchem.2005.05.041.

 

Farkas, A., Salanki, J. & Varanka, I. 2000. Heavy metal concentrations in fish of Lake Balaton, Lakes and ReserVoirs. Journal of Research and management, 5: 271-279. Doi: 10.1046/j.1440-1770.2000.00127.x.

 

Farkas, A., Salanki, J. & Specziar, A. 2003. Age and size specific patterns of heavy metals in the organs of freshwater fish Abramis brama L. Populating a Low-contaminated site. Water Research, 37 (5): 959-964. Doi:/10.1016/S0043-1354(02)00447-5.

 

Filazi, A., Baskaya, R., Kum, C. & Hismiogullari, S.E. 2003. Metal concentration in tissues of the Black Sea fish Mugil auratus from Sinop-Icliman, Turkey. Journal of Human and Experimental Toxicology, 22: 85-87. Doi:10.1191/0960327103ht323oa.

 

Gammons, C. & Slotton, D. 2006. Mercury concentration of fish river water and sediment in the Rio Ramis Lake Titicaca water shed, Peru. Journal of science of the totalEnvironment, 368: 637-648.  DOI:10.1016/j.scitotenv.2005.09.076.

 

Huang, W.B. 2003. Heavy Metal Concentration in the Common Benthic Fishes Caught from the coastal Waters of Eastern Taiwan. Journal of Food and Drug Analysis, 11(4): 324-330.

 

Huggett, D.B., Steevens, J.A., Allgood, J.C., Lutken, C.B., Grace, C.A. & Benson, W.H. 2001. Mercury in sediment and fish from North Mississippi Lakes. Chemosphere, 42: 923-929. Doi:10.1016/S0045-6535(00)00175-2.

 

Kojadinovic, J., Potier, M., Le Corre, M., Cosson, R.P. & Bustamante, P. 2006. Mercury content in commercial pelagic fish and its risk assessment in the Western Indian Ocean. Science Total Environment, 366: 688–700. Doi:10.1016/j.scitotenv.2006.02.006.

 

Jordao, C.P., Pereira, M.G., Bellato, C.R., Pereira, J.L. & Matos, A.T. 2002. Assessment of water systems for contaminants from domestic and industrial sewages. Journal of Environmental Monitoring and Assessment, 79(1): 75–100. Doi: 10.1023/A:1020085813555.

 

Olowu, R.A., Ayejuyo, O.O., Adewuyi, G.U., Adejoro, I.A., Denloye, A.A.B., Babatunde, A.O. & Ogundajo, A.L. 2010. Determination of heavy metals in fish tissues, water and sediment from Epe and Badagry Lagoons, Lagos, Nigeria. Journal of Chemistry, 7(1): 215-221. Doi:10.1155/2010/676434.

 

Pedlar, R.M., Ptashynski, M.D., Evans, R.E. & Klaverkamp, J.F. 2002. Toxicological effects of dietary arsenic exposure in lake whitefish (Coregonus clupeaformis). Aquatic Toxicology, 57: 167-189. Doi:10.1016/S0166-445X(01)00198-9.

Pourang, N., Tanabe, S., Rezvan, S. & Dennis, J.H. 2005. Trace elements accumulation in edible tissues of five sturgeon species from the Caspian Sea. Journal of Environmental Monitoring and Assessment, 100: 89–108. DOI: 10.1007/s10661-005-7054-7.

 

Rashed, M.N. 2001. Monitoring of environmental heavy metals in fish from Nassar Lake. Environment International, 27: 27-33. Doi:10.1016/S0160-4120(01)00050-2.

 

Rouessac, F. & Rouessac, A. 2007. Chemical Analysis Modern Instrumentation Methods and Techniques. 2nd Edition, England, John Wiley & Sons Ltd.

 

Romeo, M., Siaub, Y., Sidoumou, Z. & Gnassia- Barelli, M. 1999. Heavy metal distribution in different fish species from the Mauritania coast. Science Total Environment, 232: 169–75. Doi:10.1016/S0048-9697(99)00099-6.

 

Shah, A.Q., Kazi, T.G., Muhammad Balal Arain, M.B., Jamali, M.K., Afridi, H.I., Jalbani, N., Baig J.A. & Kandhro, Gh.A., 2009. Accumulation of arsenic in different fresh water fish species- potential contribution to high arsenic intakes. Food Chemistry, 112: 520–524. Doi:10.1016/j.foodchem.2008.05.095.

 

Turkmen, A., Turkmen, M., Tepe, Y. & Cecik, M. 2010. Metals in tissues of fish from Yelkoma Lagoon, northeastern Mediterranean. Journal of Environmental Monitoring and Assessment, 168: 223-230.  DOI:10.1007/s10661-009-1106-3.

 

Tuzen, M. 2009. Toxic and essential trace elemental contents in fish species from the Black Sea, Turkey. Journal of Food and chemical Toxicology, 47(9): 2302-2307. Doi:10.1016/j.fct.2009.04.029.

 

Ubalua, A.O., Chijioke, U.C. & Ezeronye, O.U. 2007. Determination and Assessment Heavy Metal Content in fish and shellfish in Aba River, Abia State, Nigeria. Sciences Technology Journal, 7(1): 16-23.

 

Usero, J., Izquierdo, C., Morillo, J. & Gracia, I. 2003. Heavy metals in fish (Solea vulgaris, Anguilla anguilla and Liza aurata) from salt marshes on the southern Atlantic coast of Spain. Environment International, 29: 949–956. Doi:10.1016/S0160-4120(03)00061-8.

 

US EPA. 2000. Arsenic occurrence in public drinking water supplies, EPA-815-R-00-023, Washington DC.

 

Uluozlu, O., Tuzen, M., Mendil, D. & Soylak, M. 2007. Trace metal content in nine species of fish from the Black and Aegean Seas, Turkey. Food Chemistry, 104: 835-840. Doi.org/10.1016/j.foodchem.2007.01.003.

 

Yilmaz, F., 2009. The Comparison of Heavy Metal Concentrations (Cd, Cu, Mn, Pb, and Zn) in Tissues of Three Economically Important Fish (Anguilla anguilla, Mugil cephalus and Oreochromis niloticus) Inhabiting Koycegiz Lake-Mugla (Turkey). Turkish Journal of Science and Technology, 4 (1): 7-15.

 

World Health Organization (WHO).  2004. Guidelines for drinking water quality. Geneva.