بازشناسی نسخۀ تحفۀ سلطانیه و بررسی محتوا و ویژگی‌های سبکی آن

پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

مقاله 5، دوره 2، شماره 4، شهریور 1396، صفحه 98-126   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

محبوبه مسلمی زاده

دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد ایذه

چکیده

نسخۀ خطی تحفۀ سلطانیه را حسن بن گل‌محمد تألیف و ملاقدیم استنساخ کرده و به پادشاه تیموری هند، گویا شهاب‌الدین شاه‌جهان (10۳۷ـ10۶۹) اهدا کرده است. این نسخه که به شمارۀ 86864 در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی ایران نگهداری می‌شود، در سه باب نگاشته شده: باب اول در مکتوبات سلاطین که به صاحبان مناصب مختلف حکومتی و متعلقان نگاشته و نیز جواب هریک از آن نامه‌ها، باب دوم در احکام و نشان حکومت و امارت مانند حکم ولایت، صدارت، شیخ‌الاسلامی، قضاوت و جز آن‌، باب سوم در مکاتبات شرعیه که شامل خط نکاح و طلاق، وثایق اعتاق و وکالت و حواله و بیع است. نسخۀ یادشده با اشتمال بر مجموعه‌ای از این‌گونه نامه‌های سلطانی و اخوانی و احکام دیوانی و شرعی، به قلم خود مؤلف و احتوای نکات ادبی، اجتماعی، سیاسی، کشوری و لشکری به‌عنوان الگوهایی برای نامه‌نگاری رسمی آن روزگار، نسخۀ ارزشمندی به شمار می‌آید. مقالۀ پیشِ رو بر آن است تا نسخۀ مذکور را از منظر محتوا و ویژگی‌های سبکی بررسی و معرفی کند.

کلیدواژه‌ها

تحفۀ سلطانیه؛ حسن بن گل‌محمد؛ مکاتیب قرن دهم؛ ترسّل

مراجع

1. بررسی ساختار و محتوای انواع نامه در دوران قاجار، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد واحد بردسیر، به راهنمایی دکتر محمدرضا براتی.

2. تسبیحی، محمدحسین (1384)، فهرست الفبایی نسخه‌های خطی کتابخانۀ گنج‌بخش، پاکستان، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

3. جهادی، سید امیر (1393)، «ترسّل در عصر تیموری»، کهن‌نامه ادب پارسی، سال پنجم، شمارۀ ۲، ۷۵ـ۹۸.

4. حسن بن گل‌محمد، (1197ق)، تحفۀ سلطانیه (نسخه خطی). کتابخانه مجلس شورای اسلامی ایران.

5. ــــــــــــ (1259ق)، تحفۀ سلطانیه، پاکستان، اسلام‌آباد: کتابخانۀ گنج‌بخش.

6. ــــــــــــ (بی‌تا)، تحفۀ سلطانیه، پاکستان، اسلام‌آباد: کتابخانۀ گنج‌بخش.

7. ــــــــــــ (بی‌تا)، تحفۀ سلطانیه، پاکستان، اسلام‌آباد: کتابخانۀ گنج‌بخش.

8. ــــــــــــ (بی‌تا)، تحفۀ سلطانیه، پاکستان، اسلام‌آباد: کتابخانۀ گنج‌بخش.

9. ـــــــــــ (بی‌تا)، تحفۀ سلطانیه، پاکستان، اسلام‌آباد: کتابخانۀ گنج‌بخش.

10. ــــــــــ (بی‌تا)، تحفۀ سلطانیه، پاکستان، اسلام‌آباد: کتابخانۀ گنج‌بخش.

11. دانش‌پژوه، محمدتقی (1350)، «دبیری و نویسندگی»، هنر و مردم، شمارۀ 109، 46ـ52.

12. رزمجو، حسین (1385)، انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

13. رضایی، حمید، و همکاران (1392)، «بررسی سبکی نثر ترسّل و انشا در عصر صفوی با تأکید بر نامۀ نامی»، سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، سال ششم، شمارۀ ۲، پیاپی 20، 225ـ241.

14. رمضانی، علی (1392)، «پیشینۀ ترسّل و نامه‌نگاری در ایران از آغاز تا قرن ششم هجری، فصلنامۀزبان و ادب فارسی دانشکدۀ ادبیات و زبان‌هایسنندج، سال پنجم، شمارۀ 14، 107ـ۱۳۰.

15. شمشیرگرها، محبوبه (۱۳۸۹)، «سیری در ترسّل و نامه‌نگاری (بررسی کتاب التوسّل الی الترسّل)»، مجله کتاب ماه ادبیات، شمارۀ 152، ۷۱ـ۸۱.

16. صفا، ذبیح‌الله (1383)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.

17. مایل هروی، نجیب (1379)، تاریخ نسخه‌پردازی و تصحیح انتقادی نسخه‌های خطی، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

18. مردانی، فیروز (1377). «ترسّل و نامه‌نگاری در ادب فارسی»، کیهان فرهنگی، شمارۀ 147، 37ـ43.