شرح احوال و بررسی نسب‌نامۀ میر والهی قمی

پژوهشنامه نسخه شناسی متون نظم و نثر فارسی

مقاله 6، دوره 2، شماره 4، شهریور 1396، صفحه 127-167   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

قاسم سالاری¹؛ فاطمه شکیب فرد²

¹استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یاسوج

²کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه یاسوج

چکیده

از گنجینه‌های شعر و ادب فارسی، فقط بخش اندکی تصحیح و چاپ گردیده و بخش عظیمی همچنان در گوشۀ کتابخانه‌ها به فراموشی سپرده شده است. خالق یکی از این نسخه‌های خطی شاعری گمنام به نام میریوسف (محمد یوسف) والهی قمی متخلص به «والهی» است که در نیمۀ دوم قرن دهم و ربع اول قرن یازدهم هجری می‌زیست. این شاعر از مربیان شعر و ادب فارسی به شمار می‌آید و یکی از شاعران، تصنیف‌سازان و موسیقی‌دانان توانای عهد صفویه و از سادات قم بوده که آثارش جزء دورۀ سبک هندی است. دیوان او شامل قصاید، غزلیات، ترجیع و ترکیب‌بند، مثنوی، هجویات، رباعیات، قطعات و ماده‌تاریخ است و روی هم رفته شش هزار بیت است که بیشتر آن را قصاید و غزلیات تشکیل می‌دهند. موضوع پژوهش حاضر بررسی و تحلیل یک مثنوی ۴۵۶ بیتی با عنوان «نسب‌نامه» از دیوان این شاعر است. در طرز شاعری به شریف قزوینی و قاضی نوری اصفهانی اقتدا می‌کرد.

کلیدواژه‌ها

شعر فارسی؛ نسخۀ خطی؛ میر والهی قمی؛ نسب‌نامه؛ سبک هندی

مراجع

1. آقابزرگ طهرانی، محمدمحسن (1355)، الذریعة الی تصانیف الشیعه، بیروت: دار الاضواء.

2. ابن داس خوشگو، بندر (1389)، تذکرۀ سفینۀ خوشگو. دفتر دوم، تصحیح سید کلیم اصغر، تهران: کتابخانۀ موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.

3. انجوی شیرازی، سید ابوالقاسم (1366)، سفینۀ غزل، تهران: بعثت.

4. انوشه، حسن (1381)، فرهنگ‌نامۀ ادبی فارسی، تهران: فرهنگ و ارشاد اسلامی.

5. اوحدالدین بلیانی، تقی‌الدین محمد بن محمد (۱۳۸۸)، تذکره عرفات العاشقین، تهران: اساطیر.

6. ایمان، رحم‌علیخان (1348)، تذکرۀ منتخب اللطایف، تهران: تابان.

7. براون، ادوارد (1366)، تاریخ ادبیات ایران، ترجمۀ رشید یاسمی، تهران: ابن سینا و مروارید.

8. بهار، محمدتقی (1369)، سبک‌شناسی، تهران: امیرکبیر.

9. ـــــــــ (۱۳۵۱)، بهار و ادب فارسی، تهران: چاپ محمد گلبن.

10. بیگ‌افشار، صادقی (1327)، تذکرۀ مجمع‌ الخواص، ترجمۀ عبدالرسول خیام‌پور، تبریز: اختر شمال.

11. ترکمان، اسکندربیگ (1382)، تاریخ عالم‌آرای عباسی، تحقیق ایرج افشار، تهران: امیرکبیر.

12. حقیقت، عبدالرفیع (1386)، فرهنگ شاعران زبان فارسی، تهران: کومش.

13. ـــــــــ (1363)، نگین سخن، تهران: آفتاب.

14. خاتمی، احمد (1373)، تاریخ ادبیات ایران در دورۀ بازگشت، تهران: پایا.

15. خوانساری، محمدباقر (1354)، روضات الجنات، تهران: اسلامیه.

16. رازی، امین احمد (1378)، تذکرۀ هفت اقلیم، تصحیح محمدرضا طاهری، تهران: سروش.

17. زرین‌کوب، عبدالحسین (1361)، نقد ادبی، چ۳، تهران: امیرکبیر.

18. سنبیلی، میرحسین دوست ‌بن ابوطالب (1292)، تذکرۀ حسینی، هند: لکهنو.

19. شمیسا، سیروس (1374)، سبک‌شناسی شعر، چ۱، تهران: فردوس.

20. ـــــــــ (1375)، سبک‌شناسی در شعر، چ۲، تهران: فردوس.

21. صبا، محمدمظفر حسین (1343)، تذکرۀ روز روشن، به‌اهتمام محمدحسین رکن‌زاده، تهران: رازی.

22. صفا، ذبیح‌الله (1363)، تاریخ ادبیات در ایران، چ۶، تهران: امیرکبیر.

23. ـــــــــ (1389)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوسی.

24. صفوی، سام‌میرزا (1384)، تذکرۀ تحفۀ سامی، تصحیح و مقدمۀ رکن‌الدین همایون فرخ، تهران: کتب علمی.

25. طغیانی، اسحاق (1387)، گزیدۀ غزلیات صائب و دیگر شاعران سبک هندی، اصفهان: دانشگاه اصفهان.

26. فتوحی، محمود (1385)، نقد ادبی در سبک هندی، تهران: سخن.

27. فخرالزمان قزوینی، ملاعبدالنبی (1367)، تذکرۀ میخانه، تهران: اقبال.

28. قهرمان، محمد (1384)، برگزیدۀ اشعار صائب و دیگر شعرای معروف سبک هندی، تهران: سمت.

29. کاشانی، سید میرتقی‌الدین (1392)، خلاصة ‌الاشعار و زبدة ‌الافکار، تصحیح علی اشرف‌صادقی، تهران: میراث مکتوب.

30. گلچین‌معانی، احمد (1368)، کاروان هند، مشهد: آستان قدس رضوی.

31. ـــــــــ (1374)، مکتب وقوع در شعر فارسی، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.

32. لکهنوی، آفتاب رای (1361)، تذکرۀ ریاض‌العارفین، تصحیح سید حسام‌الدین راشدی، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

33. مجاهدی، محمدعلی (1369)، تذکرۀ سخنوران قم، قم: اُسوه.

34. نفیسی، سعید (1322)، تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی تا پایان قرن دهم، تهران: فروغی.

35. واله داغستانی، علیقلی (1384)، تذکرۀ ریاض‌ الشعرا، ویرایش سید محسن ناجی نصرآبادی. تهران: اساطیر.

36. والهی، میرمحمد یوسف، نسخۀ خطی نسب‌نامه، کتابخانۀ دانشگاه تهران، شمارۀ 4076.

37. ـــــــ نسخۀ خطی نسب‌نامه، کتابخانۀ مرعشی قم، شمارۀ 15480.

38. ـــــــ نسخۀ خطی نسب‌نامه، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی، شمارۀ 13472.

39. ـــــــ نسخۀ خطی نسب‌نامه، کتابخانۀ ملک، شمارۀ 4076.

40. ـــــــ نسخۀ خطی نسب‌نامه، کتابخانۀ ملی، شمارۀ 1120338.

41. هاشمی سندیلوی، شیخ احمدعلی خان (1372)، تذکرۀ مخزن‌ الغرایب، مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.

42. هدایت، محمود (1353)، گلزار جاویدان، تهران: فرهنگ و هنر.

43. یارمحمدی، فاطمه (1389)، مقدمه، تصحیح، شرح و تعلیق دیوان میر والهی قمی، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد. تهران: دانشگاه تهران.