آموزۀ عفو در گلستان سعدی

مطالعات نقد ادبی

مقاله 6، دوره 13، شماره 47، شهریور 1397، صفحه 137-160   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

پریسا داوری^*

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد دهاقان

چکیده

یکی از مفاهیم اخلاقی و انسانی که در متون ادبی ما بسیار بدان پرداخته شده عفو است؛ این موضوع در آثار تعلیمی و عرفانی جایگاه ویژه‌ای دارد. در برخی از متون ادبی به گونه‌ای مستقل و مشخص به این موضوع اشارت شده ولی در گلستان و بوستان سعدی خلاف انتظار، باب مشخصی بدان اختصاص داده‌نشده و سعدی ضمن حکایاتش به آن گریز زده‌است. این مقاله به شیوۀ توصیفی_تحلیلی به موضوع عفو در گلستان سعدی پرداخته‌است. از نتایج تحقیق بر می‌آید که سعدی نخست عفو و بخشش را صفت خداوند دانسته، آن را به ستاری او پیوند می‌زند و سپس در مواعظش امرا را به عفو توصیه می‌کند. او در گلستان این مطلب را به طور تعمدی بیشتر در باب اول (سیرت پادشاهان) آورده‌است. آنچنان که سعدی می‌گوید پادشاهان که اغلب طبعی متلون داشته ‌و احکامی سخت صادر می‌کرده‌اند، عموماً به واسطه‌گری دیگران از مغضوب گذشته‌اند، حال گاه به شنیدن سخنی ظریف یا لطیفه‌ای که به طبع ملوکانه موافق آمده‌است یا دفاعیه و استدلال شخص مغضوب یا کسی دیگر یا دیدن رفتاری از او. سعدی عفو را صفت مردان خدا می‌داند و در باب اخلاق درویشان دو حکایت در تأیید این سخن می‌آورد. نکتۀ قابل توجه اینکه او با همۀ توصیه‌هایش بر عفو، برخی گذشتها را از جمله در مورد ظالمان و کارگزاران فاسد، ناروا و اشتباه حکام می‌داند.

کلیدواژه‌ها

عفو؛ سعدی؛ گلستان؛ حکایت

مراجع

قرآن کریم

نهج‌الفصاحه(پرتوی از پیام پیامبر).(1384). ترجمۀ علی کرمی فریدنی، تهران: نشر حلم.

نهج‌البلاغه، ترجمۀ محمد دشتی، قم: موسسۀفرهنگی طلیعۀ نور.

دشتی، علی.(1380). در قلمرو سعدی، تهران: اساطیر.

دهخدا، علی اکبر.(1377). لغتنامه دهخدا، تهران: مؤسسۀ لغتنامۀ دهخدا

حافظ، شمس الدین محمد.(1373). دیوان حافظ، تصحیح محمدقزوینی، قاسم غنی، تهران: آروین.

سعدی، مصلح الدین.(1389). کلیات سعدی، تصحیح محمد علی فروغی، تهران: امیرکبیر.

سعدی.(1370). گلستان، به کوشش خلیل خطیب رهبر، تهران: انتشارات صفی‌علیشاه.

سعدی.( 1369). بوستان، به تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران:انتشارات خوارزمی.

فردوسی، ابوالقاسم.(1387). شاهنامه، بر پایۀ چاپ مسکو، تهران: هرمس.

منوچهری دامغانی، احمد بن قوص.(1381). دیوان، به کوشش محمد دبیر سیاقی، تهران: زوار.

مولوی، جلال الدین محمد.(1386). مثنوی، تصحیح رینولدا.نیکلسون، تهران: هرمس.

مولوی.(1377). دیوان شمس، بر اساس تصحیح استاد فروزانفر، تهران: نگاه.

نظامی، الیاس.(1387). خمسۀ نظامی، بر اساس چاپ مسکو، تهران: هرمس.

هخامنشی، کیخسرو.(2535). حکمت سعدی، تهران: امیرکبیر.

خادمی، روح الله.(1392). «بررسی مسائل فقهی و حقوقی در گلستان سعدی»، مقالات هفتمین پژوهش­های زبان و ادبیات فارسی.