تحلیل و بررسی ریخت شناسی داستان هبوط و تعالی درغزلی از دیوان شمس

تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)

مقاله 3، دوره 10، شماره 35، فروردین 1397، صفحه 51-66   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

سوزان کریمی نژاد¹؛ تورج عقدایی²

¹دانش آموخته دکترای تخصصی داشگاه زنجان

²دانشیار،عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان،زنجان،ایران

چکیده

ازویژگی های مولوی در عرصه ی غزل پردازی گنجاندن داستان واره ها در غزل است.او از این طریق روشی نو در القای مفاهیم عرفانی به کار می گیرد. حاصل پیوند این غزل ها با داستان واره ها،غزل روایی است که به مثابه ی ابزاری مناسب برای القای اندیشه های مولانا به کار گرفته می شود.این غزل های روایی حاوی ناب ترین تجربه ی عارفانه است،اندیشه هایی که با روایت شدن؛نه تنها بهتر درک می شوند؛بلکه تأثیرگذاری شان نیز می تواند افزایش یابد.بررسی های مختلفی در طی سالیان اخیر در این غزلیّات صورت گرفته است و افراد زیادی از جنبه های گوناگون به دیوان شمس و مفاهیم گران بهای آن نگریسته اند.امّا ریخت شناسی غزل های او به ندرت انجام گرفته است؛ ریخت‌شناسی دانشی است در حوزه ی مطالعات ادبی که نخستین بار ولادیمیر پراپ آن را برای مطالعه ی قصّه‌ها مطرح نمود.کارکرد ریخت‌شناسی در ادبیّات تفکیک آثار ادبی از یکدیگر و تجزیه ی یک اثر ادبی به اجزای به وجود آورنده ی آن و کشف نقش ها و نقش ویژه های اثر و قوانین حاکم بر آن هاست. مقاله ی حاضر درصدد است با استفاده از روش ریخت شناسی،غزلی از غزلیّات دیوان شمس را به اجزای آن فروکاهد و نقش و کارکرد هر عنصر را مشخّص نماید تا بدین وسیله بتواند به درک طرز تلقّی مولانا از قضیه ی هبوط و تعالی نایل آید.

کلیدواژه‌ها

دیوان شمس؛ مولانا؛ ریخت شناسی؛ هبوط؛ تعالی؛ تحلیل

مراجع

1. قرآن کریم
2. احمدی، بابک، (1383). از نشانه‌های تصویری تا‌ متن‌. تـهران‌: مـرکز.
3. اخوت، احمد، (1371). دستور زبان داستان. تهران: فردا.
4. اسپنسر،هربرت،(1383)، اصول اولیه،مترجم منصور انصاری،تهران،ناشر مترجم.
5. استیس،والتر،(1383).عرفان و فلسفه،ترجمه : بهاءالدین خرمشاهی ، تهران:انتشارات سروش.
6. افلاکی، شمس الدّین احمد ،(1385)، مناقب العارفین، ،به تصحیح و حواشی حسین یازیجی،ج 2،تهران،دنیای کتاب.
7. انزابی نژاد،رضا و حجازی،بهجت السّادات.(1384)ناهشیاری هشیارانه در دیوان شمس.کاوش نامه،سال ششم،شماره ی 6،صص9-36.
8. بیرلین،ج.ف،(1386)،اسطوره های موازی،مترجم عباس مخبر،چاپ اوّل،تهران،نشر مرکز.
9. پارسا، احمد‌ و لاله‌ صلواتی، (1389). "ریخت‌شناسی حکایت‌های کلیله‌ودمنه". در بوستان ادب. سال دوم. شماره 4.
10. پراپ‌، ولادیمیر،(1368). ریخت‌شناسی قصه‌های پریان. ترجمه فریدون بدره‌ای. تهران: توس.
11. پورنامداریان،تقی،(1374).دیدار با سیمرغ،تهران،پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
12. ....................،.........،(1382)دیدار با سیمرغ(شعر و عرفان و اندیشه‌های عطار)،چ 3، تهران:پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی‌.
13. جهانبگلو،رامین،(1384)موج چهارم،ترجمه ی منصور گودرزی ،تهران، نشر نی .
14. حرّی،ابوالفضل،مقاله: معرفی کتاب داستان و فصل اوّل اثر سیمور چتمن (1978)،فصلنامه علمی-پژوهشی نقد ادبی، مقاله 9، دوره 2، شماره 8، زمستان 1388، صفحه 193-210.  
15. حسن زاده آملی، حسن، (1371)سرح العیون، تهران،امیر کبیر.
16. خلیفه عبدالحکیم،(1357).عرفان مولوی،ترجمه : احمد محمدی و احمدمیرعلایی،تهران،نشرعلمی وفرهنگی.
17. زرّین کوب،عبدالحسین ، (1375)، پله پله تا ملاقات خدا، چاپ 9، تهران: انتشارات علمی.
18. سجّادی ،جعفر،(1383).فرهنگ اصطلاحات و تعبیرات عرفانی،تهران:طهوری.                            
19. سرامی،قدمعلی،(1368).از رنگ گل تا رنج خار(شکل شناسی قصه های شاهنامه)،تهران،انتشارات علمی و فرهنگی.
20. شمس تبریزی، محمّدبن علی،(1392).مقالات شمس،ترجمه:جعفرمدرّس صادقی، تهران،نشرمرکز.
21. کمبل،ژوزف(1385).قهرمان هزارچهره،ترجمه:شادی خسرو پناه،مشهد:گل آفتاب.
22. مجیدی،فاطمه،(1384)، ریخت شناسی داستان شیخ صنعان، پژوهشهای ادبی ، شماره 7.
23. محمد حسین بن خلف تبریزی متخلّص به برهان،(1387).برهان قاطع به قلم محمّد معین،5جلد،تهران ،انتشارات امیرکبیر.
24. مـکاریک‌، ایرناریا،(1390). دانش‌نامه نظریه‌های ادبی معاصر. ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی. تهران،نشرآگه.
25. مولوی،جلال الدّین، (1355)، کلّیّات شمس،با تصحیح وحواشی بدیع الزّمان فروزانفر،تهران:امیرکبیر.         
26. ناصر خسرو قبادیانی،ابو معین،(1362)جـامع الحـکمتین،تـصحیح محمد معین‌ و هانری کربن،تهران: طهوری.
27. ولک،رنه و اوستین وارن،(1396).نظریّه ی ادبیّات،مترجمان:پرویزمهاجر و ضیاء موحّد،تهران،نشر نیلوفر.
28. هجویری ، علی بن عثمان(1336).کشف المحجوب،تصحیح:والنتین ژوکوفسکی،تهران:امیرکبیر.
29. یونگ،کارل گوستاو،(1395).انسان و سمبل هایش،مترجم:محمودسلطانیّه،تهران،نشرجامی.