بررسی اثر الگوی کاشت بر صفات مرفولوژیکی و آناتومیکی توده‌های بومی تره ایرانی (Allium ampeloperasum ssp. Persicum)

دوفصلنامه ی علوم به زراعی گیاهی

مقاله 5، دوره 7، شماره 2، اسفند 1396، صفحه 125-133   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

کاوه لیموچی^{* 1}؛ فاطمه فاطمه نیک²

¹1-دکترای زراعت. باشگاه پژوهشگران جوان و نخبگان، واحد دزفول، دانشگاه آزاد اسلامی، دزفول، ایران.

²2- گروه علمی کشاورزی، دانشگاه پیام نور، تهران، 46977-19395 ج.ا. ایران.

چکیده

این پژوهش به منظور بررسی اثرات الگوی کاشت بر ویژگی‏های مرفولوژیکی و آناتومیکی توده­های تره­ایرانی به مدت یک سال در خوزستان به صورت کرت­های یک بار خرد شده (اسپلیت پلات) در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا گردید. عامل اصلی الگوی کاشت در دو سطح (1-جوی و پشته و 2-کرتی) و عامل فرعی شامل دو توده تره شادگان و اهواز₁₉ بود. نتایج نشان داد کشت بر روی پشته ضمن اینکه کمترین تعداد بوته در متر مربع را دارا بود ولی بالاترین سطح صفات کیفی همچون تعداد برگ در بوته، طول، عرض و وزن را بیشتر را در اثر مدیریت بهتر نهاده­ها دارا بود. بیشترین قطر و سطح روزنه نیز مربوط به کشت کرتی بود که سبب افزایش تعرق و پسابیدگی در نتیجه کاهش کیفیت محصول در این الگوی کشت شد و این در حالی بود که بیشترین تعداد روزنه به جهت فراهمی شرایط مطلوب در کشت بر روی پشته و در توده اهواز₁₉ بود که می­تواند از دلایل اصلی افزایش وزن خشک برگ در این توده باشد. براساس نتایج این تحقیق به نظر می­رسد که با متمرکز کردن اهداف اصلاحی بر روی صفات آناتومیکی در کنار بکارگیری الگوی کاشت مناسب به افزایش میزان فتوسنتز خالص و در نتیجه افزایش تولید دست یافت.

کلیدواژه‌ها

به‌نژادی؛ توده بومی؛ ویژگی‏های برگ؛ روزنه

اصل مقاله

با الگوی کشت مناسب می­توان مدیریت مطلوب­تری از نهاده­ها و و شرایط اکوفیزیولوژیکی پیرامون آن با توجه به تهدیدهای احتمالی ناشی از شرایط محیطی و فیزیولوژیکی دشوار داشت. تره ایرانی به عنوان یک سبزی برگی پر مصرف از سابقه کشت و کار طولانی در ایران برخوردار است. تاکنون تحقیقات بسیار محدودی روی این گیاه صورت گرفته (1). در کشور ما به دلیل عدم شناخت ذخایر ژنتیکی (و همچنین صفات مطلوب)، برنامه اصلاحی در خور توجهی روی محصولات باغی خصوصاً سبزی صورت نگرفته است، لذا می­توان با شناخت خصوصیات ارقام و گونه­های مختلف صفات مطلوب جهت اصلاح را در اختیار محققان قرار داد (7). لیموچی (6) با بررسی روزنه­های برگ دریافت که افزایش تنش گرما سبب کاهش در تعداد و سطح آنها به جهت افزایش راندمان مصرف آب و عدم پسابیدگی خواهد شد که در ارقام متحمل به جهت سازگاری بیشتر، کاهش در تعداد بیشتر می­باشد (8). در نتیجه بسته شدن روزنه­ها تعرق کم می­شود. همچنین در شرایط تنش­ آبی به لحاظ کمبود آب تولید ABA در برگ افزایش می­یابد که نهایتاً منجر به بسته شدن روزنه­ها می­شود (9، 14 و 15). روزنه­های هوایی نقشی اساسی در روابط آبی و فتوسنتزی گیاه دارند و واکنش آن­ها به شرایط مختلف از عوامل اساسی موثر در رشد، نمو و تولید محصولات زراعی و باغی می­باشد، بنابراین باز و بسته شدن روزنه­های هوایی در نتیجه اثرمتقابل فاکتورهای فیزیولوژیکی و شرایط محیطی پیرامون آن است (2، 10 و 11). روزنه­های هوایی، با کنترل تبادلات گازی اندام­های فتوسنتز کننده گیاهان، نقش اساسی در اکثر فعالیت­های فیزیولوژیکی گیاه دارند، به نحوی که با بسته شدن آنها میزان دی اکسید کربن و به طبع آن فتوسنتز کاهش می­یابد (3). شامیلی و کاشی (7)، با بررسی تره ایرانی نتیجه گرفتند که  تراکم­های بالا در مقایسه با تراکم­های کمتر، تاثیر معنی­داری بر روند تغییرات مواد فتوسنتزی و خصوصیات مورفوفیزیولوژیکی گیاه ندارد.

روزنه و سایر صفات مرفولوژیکی برگ از صفات مؤثر در سازگاری گیاهان با شرایط مختلف می­باشد که در نهایت می­تواند نقش مهمی جهت حصول عملکرد بالا ایفا کند. اما این اثر بخشی می­تواند کاملاً متأثر از الگوی کاشت و توده­های مختلف این گیاه باشد که با توجه به شرایط اکوفیزیولوژیکی خاص و تفاوت­های بالقوه و بالفعل، همچنین واکنش­های متفاوت توده­های سبزی تره ایرانی به این عوامل در الگوهای متفاوت کاشت (به لحاظ نوع استقرار و فراهمی نهاده­ها) باشد (1، 3 و 7). مطالعه جزئیات عناصر و بافت­های سازنده گیاه، درک بهتری از سازش در شرایط مختلف فراهم می­کند. بدون آگاهی از ساختمان آناتومیکی و بافت شناسی گیاهان فرآیندهای  فیزیولوژیکی درون گیاه و روابط فیلوژنی بین گروه­های مختلف قابل درک نیست و نمی­توان آزمایشهای فیزیولوژیکی را طرح کرد. آناتومی، توجه محققان را به تنوع، ساختمان بافت­های گیاه و نمو آنها جلب می­کند. هدف از انجام این آزمایش اثر الگوی مختلف کاشت (ارائه الگوی مناسب کاشت توده­ها) بر صفات مرفولوژیک و آناتومیکی جهت حصول حداکثری کیفیت تولید از طریق فرایندهای اصلاحی می­باشد.

 

مواد و روش­ها

این پژوهش به منظور بررسی اثر الگوی کاشت زمستانه از تاریخ کاشت 20/7/1389 تا برداشت (چین آخر) در تاریخ 20/12/1389 در خوزستان و در منطقه حمیدیه با عرض جغرافیایی 30 درجه و 31 دقیقه و طول جغرافیایی 48 درجه و 22 دقیقه و ارتفاع 20 متر از سطح دریا به مدت یک سال به صورت کرت­های یک بار خرد شده (اسپیلت پلات) در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی با سه تکرار اجرا شد. نمونه­برداری با حذف چین اول و آخر و بررسی داده­های آزمایش به صورت میانگینی از سه چین میانی بر روی خصوصیات مرفولوژیکی و آناتومیکی سبزی تره ایرانی در کرت­هایی به ابعاد 2×4 متر و در الگوی کشت جوی و پشته­ای با عرض پشته­های 75 سانتی­متر و فاصله دو پشته از هم 50 سانتی­متر در بافت خاک رسی-لومی، انجام شد. عامل اصلی الگوی کاشت شامل 1- جوی و پشته­ای با کشت روی پشته و 2- کشت کرتی و عامل فرعی، دو توده شادگانی و اهواز₁₉ بودند. میانگین ماهانه دمای هوا و کلیه پارامترهای هواشناسی در طول سال در جدول شماره 1 آورده شده است. وجین، سموم جهت مبارزه با آفات و علف­های هرز، آبیاری و توزیع نهاده­ها (کودهای ماکرو و میکرو) در تمام کرت­ها به صورت برابر اجرا شد. برای اندازه‌گیری صفات مرفولوژیکی در انتهای هر چین از 5/0 متر مربع میانه هر کرت بعد از شمارش تعداد بوته­ها، هم سطح با زمین برداشت شدند. سپس میانگین تعداد، طول، عرض و وزن خشک (پس از قرار دادن به مدت 48 ساعت با دمای 70 درجه سانتی­گراد در آون) برگ­ها محاسبه گردید. برای بررسی ویژگی‏های روزنه برگ نیز در انتهای هر چین پس از جدا کردن برگ­ها، برش­هایی به طول 2-3 سانتی­متر از میانه برگ تهیه شد. برای نگهداری نمونه­ها و ارسال آنها به آزمایشگاه از محلول F.A.A[1] استفاده گردید. سپس در آزمایشگاه برش­های عرضی و باریک 1×10 میلی­متر از برگ­ها به روش دستی تهیه شد و جهت رنگ آمیزی، نمونه­ها پس از شستشو با آب مقطر به مدت 15 دقیقه در آب ژاول و سپس 20 دقیقه در کارمن زاجی و در آخر به مدت 10 تا 15 ثانیه در سبز متیل قرار داده شدند و در فواصل هر کدام از مراحل رنگ آمیزی، با آب مقطر شستشو داده شدند. نمونه­های رنگ آمیزی شده روی لام قرار داده  و سطح، قطر و تعداد روزنه­ها در واحد سطح برگ با حذف اپیدرم پشتی نمونه­های برگ با استفاده از میکروسکوپ نوری با بزرگنمایی 10-40 اندازه­گیری شد (6).

جدول 1- میانگین پارامترهای هواشناسی در منطقه مورد آزمایش

جمع ساعت آفتابی	رطوبت نسبی هوا بر حسب درصد					درجه حرارت هوا بر حسب درجه سانتی گراد					پارامتر     ماه/سال
	میانگین	میانگین حداقل	میانگین حداکثر	حداقل مطلق	حداکثر مطلق	میانگین	میانگین حداقل	میانگین حداکثر	حداقل مطلق	حداکثر مطلق
2/288	32	12	52	8	98	8/29	5/21	1/38	0/18	2/41	مهر
7/269	45	21	70	11	97	4/24	3/16	4/32	0/10	6/40	آبان
4/235	50	23	78	10	89	9/16	8/8	1/25	0/5	8/27	آذر
9/198	63	41	85	19	100	6/13	1/8	1/19	0/4	6/23	دی
7/175	66	44	88	19	100	5/13	7/8	3/18	2/4	6/23	بهمن
7/195	48	24	71	9	96	4/18	4/12	3/24	8/6	6/29	اسفند

 

جهت آزمون نرمال بودن داده­های حاصل از نمونه­گیری­های تصادفی از برنامه آماری SPSS استفاده شد. سپس کلیه داده­های حاصل از آزمایش پس از اطمینان از نرمال بودن داده­ها، با استفاده از نرم­افزارهای آماری SAS و SPSS تجزیه واریانس و همبستگی انجام شد و میانگین داده­ها به روش آزمون دانکن در سطح احتمال پنج درصد مورد مقایسه قرار گرفتند.

 

نتایج و بحث

بوته در مترمربع، که درواقع نشان دهنده تعداد بذور سبز شده در واحد سطح می­باشد یکی از صفات بسیار اثر گذار در عملکرد نهایی محصول می­باشد (1). نتایج تجزیه واریانس نیز نشان داد اثر الگوی کاشت و اثرمتقابل الگوی کاشت در توده در سطح یک درصد معنی­دار بود، ولی در بین اثر توده­های مختلف تفاوت معنی­داری از لحاظ آماری مشاهده نشد (جدول 2). که این نتایج خود نشان دهنده تاثیر الگوی کاشت بر میزان سبز شدن بذور محصول سبزی تره می­باشد، و همانگونه که در جدول مقایسه میانگین‏های (جدول 3 و 4) مشاهده می­شود کشت کرتی اثر به مراتب مثبت­تری بر سبز شدن بذور دارد اما باید توجه داشت که شیوع بیماری­های قارچی در نتیجه آبگرفتگی و رطوبت بیش از حد و غیر قابل کنترل به مراتب در این کشت بیشتر است و همچنین توزیع بهینه نهاده­ها در کشت جوی و پشته­ایی به مراتب بهتر است. ضمن اینکه کشت کرتی فقط به لحاظ کمی دارای این برتری بوده در صورتی که فاقد خصوصیات کیفی مطلوب مانند طول، عرض، وزن و سایر صفات در حد خوب و عالی بود. مقایسه برهمکنش دو عامل نشان داد که بیشترین تعداد مربوط به توده تره شادگان با توجه به سازگاری با آب و هوا و همچنین خاک‌های نسبتاً شور منطقه بود. نتایج بدست آمده با سایر بررسی­ها (1) پیرامون اظهارات اخیر در یک راستا بود.

برگ در بوته، نشان دهنده پتانسیل گیاه جهت تشکیل برگ و یکی از شاخص­های کمی و کیفی تأثیر گذار در بازارپسندی محصول می­باشد و باید به گونه­ایی باشد که نه آنقدر کم باشد که با عریض و طویل شدن سبب کاهش کمی محصول گردد و نه آنقدر زیاد باشد که منجر به کاهش طول و عرض و در نهایت سبب کاهش کیفی محصول شود. بنابراین از لحاظ تعداد می­بایست یک حد بهینه با توجه به شرایط پیرامون جهت حصول به مطلوب­ترین عملکرد را داشته باشد (1). جدول تجزیه واریانس نیز نشان داد بین الگوهای مختلف کاشت تفاوت معنی­داری در سطح 1% وجود داشت ولی فاقد تفاوت معنی­دار از لحاظ آماری بین توده­ها و برهمکنش الگوی کاشت و توده تره بود (جدول 2). نتایج حاصل از مقایسه میانگین­ها نشان دهنده آن است که کشت روی پشته به دلیل مدیریت بهینه و مطلوب نهاده­ها بیشترین تعداد برگ در بوته را دارا بود و این در حالی است که صفت فوق در بین توده­های سبزی در یک سطح قرار داشت. با توجه به نتایج مزبور می­توان تأثیر پذیری این صفت را تحت شرایط الگوهای متفاوت کاشت بسیار بالا دانست (1). نتایج بدست آمده با اظهارات دشتی و همکاران (1) در رابطه با برتری غالب خصوصیات مرتبط با توده اهواز₁₉ نسبت به توده دیگر کاملاً مطابقت دارد و می­توان گفت که شرایط منطقه­ایی ومحیطی پیرامون نیز علاوه بر ویژگی‏های ژنوتیپی بر روی این توده رایج منطقه تاثیر گذار بوده است (جدول 3).

عرض برگ، درواقع میانگین عرض برگ­های موجود در گیاه می­باشد. با توجه به جدول تجزیه واریانس در بین الگوهای مختلف کاشت تفاوت معنی­داری در سطح 1% وجود داشت و لی فاقد تفاوت معنی­دار در بین توده­های مختلف و برهمکنش الگوی کاشت و توده بود (جدول 2). مقایسه میانگین عرض برگ بیانگر آن است که کشت روی پشته با میانگین 30/1 سانتی­متر، عرض برگ بسیار بیشتری نسبت به کشت کرتی با میانگین 83/0 سانتی­متر عرض برگ بود. می­توان نتیجه مزبور را در نتیجه بهبود مدیریت با توجه به کشت روی پشته دانست. در بین توده­ها تفاوت محسوسی وجود نداشت با این وجود توده اهواز₁₉ عرض بیشتری را به خود اختصاص داده بود که می­توان از آن به عنوان یک فاکتور مفید جهت بالا بردن راندمان فتوسنتز در جهت افزایش محصول با توجه به کاهش تشعشع خورشیدی در زمستان دانست. نتایج بدست آمده با بررسی­های سایر محققان (1) پیرامون اظهارات اخیر در رابطه با برتری و غالبیت صفات موثر کیفی و کمی در توده اهواز₁₉ نسبت به توده شادگانی مطابقت دارد (جدول 3).

طول برگ درواقع میزان رشد طولی میانگین برگ­های موجود در گیاه پس از برداشت هرچین می­باشد و می­توان از آن به عنوان یک صفت کلیدی به لحاظ تسریع روند رشد و رسیدگی با توجه به مدیریت بهینه بین الگوهای مختلف کاشت در انواع توده­ها نام برد. با توجه به نتایج تجزیه واریانس الگوهای مختلف کاشت اثر معنی­داری در سطح 1% بر طول برگ داشتند و این در حالی بود که بین توده­های مختلف و همچنین برهمکنش الگوی کاشت و توده تفاوتی از لحاظ آماری وجود نداشت (جدول 2). با مشاهده مقایسه میانگین­ها بیشترین طول برگ با میانگین 12 سانتی­متر مربوط به کشت بر روی پشته بود که بیانگر آن است که در مدت زمان مشخص پس از هر چین سرعت رشد محصول به روش کشت روی پشته به مراتب بیشتر از کشت کرتی می­باشد و می­توان الگوی کشت جوی و پشته را به عنوان یک الگوی مناسب جهت کاشت توده­های مختلف تره ایرانی معرفی نمود (جدول 3).

وزن خشک برگ که به عنوان عملکرد نهایی برداشت گیاه تره می­باشد، درواقع میزان تولید محصول را نشان می‌دهد و به عنوان یک صفت بارز در نظر گرفته می­شود. نتایج تجزیه واریانس نشان داد در بین کلیه سطوح که شامل، الگوی کاشت، توده و برهمکنش الگوی کاشت در توده­های مختلف گیاه تره ایرانی می­باشد تفاوت معنی­داری در سطح یک درصد وجود دارد (جدول 2). نتایج حاصل از مقایسات میانگین (جدول 3 و 4) نشان دهنده این است که بیشتری مقدار وزن خشک برگ مربوط به کشت بر روی پشته با میانگین 55/39 گرم بود. و در بین توده­های مختلف گیاه مورد بحث نیز بیشترین وزن را توده اهواز₁₉ با متوسط 83/61 گرم در الگوی کشت بر روی پشته به لحاظ فرایند­های مدیریتی مورد ذکر در سایر صفات دارا بود. نتایج بدست آمده با بررسی­های دشتی و همکاران (1) در رابطه با برتری صفات کمی و کیفی توده اهواز₁₉ مطابقت دارد که می­تواند در نتیجه سازگاری بیشتر توده گیاهی مزبور با منطقه بومی خود (منطقه مورد آزمایش) باشد.

جدول 2- نتایج تجزیه واریانس مربوط به ویژگی‏های مرفولوژیکی برگ تره ایرانی در تیمارهای آزمایشی

وزن خشک برگ	طول برگ	عرض برگ	برگ در بوته	بوته در متر مربع	درجه آزادی	منابع تغییرات
026/32n.s	437/0n.s	001/0n.s	562/1n.s	583/1n.s	2	تکرار
**791/2200	**27	**653/0	**020/20	**7500	1	الگوی کاشت
372/46	437/0	001/0	020/1	750/6	2	خطای (a)
**710/1459	750/6n.s	003/0n.s	687/1n.s	n.s333/1	1	توده
**975/1518	083/0n.s	003/0n.s	520/3n.s	**1323	1	توده × الگوی کاشت
326/42	104/0n.s	006/0	916/0	166/13	4	خطای (b)
01/25	07/3	16/7	21/23	43/3		ضریب تغییرات(%)

=اختلاف معنی­دار نیست. *=اختلاف در سطح پنج درصد معنی­دار است  **=اختلاف در سطح یک درصد معنی­دار است. n.s

 

جدول 3- مقایسه میانگین برخی خصوصیات مرفولوژیک  برگ تره ایرانی در توده­های مورد مطالعه

   

وزن خشک برگ (گرم)	طول برگ (سانتی­متر)	عرض برگ (سانتی­متر)	برگ (تعداد در بوته)	بوته ( تعداد در متر مربع)
55/39a	12a	30/1a	42/5a	81b	جوی و پشته	الگوی کاشت
47/12b	9b	83/0b	83/2a	131a	کرتی
98/14b	25/11a	05/1a	50/4a	105a	شادگان	توده
04/37a	75/9b	08/1a	75/3a	106a	اهواز19

در هر ستون، میانگین‏هایی که دارای حروف مشترک هستند، فاقد تفاوت معنی‏دار به روش دانکن در سطح احتمال یک درصد می‏باشند.

 

جدول 4-مقایسه میانگین برهمکنش مرفولوژیک برگ تره ایرانی در تیمارهای آزمایشی

وزن خشک برگ (گرم)	بوته ( تعداد در   متر مربع)	توده	الگوی کاشت
b27/17	d70	شادگان	جوی و پشته
a83/61	c91	اهواز19
b69/12	a141	شادگان	کرتی
b24/12	b120	اهواز19

وجود حروف غیر مشابه در هر ستون، با آزمون دانکن بمنزله اختلاف معنی­دار در سطح یک درصد می­باشد.

 

قطر سلول­های روزنه، با توجه به اینکه طول منفذ روزنه­های هوایی در برگ یک گیاه معین کم و بیش ثابت است لذا اندازه­گیری قطر (عریض­ترین نقطه از روزنه باز) روزنه هوایی یک روش متداول در روابط آبی گیاه می­باشد. منفذ روزنه یکی از عوامل اصلی در ایجاد مقاومت روزنه­ای است چون هر چه اندازه منفذ کوچکتر باشد مقاومت بیشتری در مقابل خروج بخار آب از روزنه وجود خواهد داشت (6). نتایج تجزیه واریانس نشان دهنده این است که بین الگوه­های متفاوت کاشت و برهمکنش دو عامل تفاوتی از لحاظ آماری وجود ندارد و این در حالی بود که بین توده­ها تفاوت معنی­داری در سطح 5% وجود داشت (جدول 5). همان­گونه که در جدول مقایسه میانگین­ها (جدول 6) مشاهده می‌شود قطر منفذ روزنه در بین کلیه سطوح (الگوهای مختلف کاشت و توده­ها) یکسان بود ولی در عین حال بیشترین قطر منفذ روزنه مربوط به کشت کرتی و همچنین توده تره شادگان بود که نشان دهنده این است که راندمان مصرف آب در آنها پایین­تر بوده و این عامل می­تواند سبب افزایش پسابیدگی و تعرق در گیاه شود که در نهایت منجر به کاهش کیفیت محصول خواهد شد. نتایج این بررسی با دیگران (2، 14 و 15) مبنی بر سازگاری گیاه در شرایط دشوار مطابق نتایج بدست آمده در الگوی کشت جوی و پشته­ای و توده اهواز₁₉ مطابقت دارد. با توجه به روابط بین منفذ روزنه با الگوهای مختلف کاشت و دماهای مختلف و میزان جریان هوا می­توان این نتایج را نوعی سازگازی با شرایط رشد گیاه دانست.

سطح روزنه بخشی از سطح کل برگ است که نسبت به تعداد روزنه­ها در برگ یک گیاه مقدار آن تغییر می­کند. سطح کل تمام روزنه­ها در حالت کاملا باز فقط درصد کمی از سطح کل برگ را تشکیل می­دهد و بسته به گونه گیاهی مقدار آن از دامنه بیش از 2 تا کمتر از 1 درصد متغییر است (6). در این پژوهش مشخص شد که سطح روزنه در بین اثر الگوهای مختلف کاشت و توده­ها دارای تفاوت معنی­داری در سطح 1% بود و در برهمکنش دو عامل تفاوتی از لحاظ آماری مشاهده نشد و این خود نشان دهنده جمع پذیر بودن آنها است و واکنش توده­ها به الگوهای مختلف کاشت دارای روند نسبتاً ثابتی می­باشد (جدول 5).

جدول 5- نتایج تجزیه واریانس مربوط به خصوصیات روزنه برگ تره ایرانی در تیمارهای آزمایشی

تعداد منقذ	سطح منفذ	قطر منفذ روزنه	درجه آزادی	منابع تغییرات
750/729n.s	583/435n.s	583/7n.s	2	تکرار
*1587	**333/2795605	333/8n.s	1	الگوی کاشت
250/240	583/49023	583/10	2	خطای (a)
675n.s	**333/237445	*332/33	1	توده
333/33n.s	333/3605n.s	333/1n.s	1	توده × الگوی کاشت
666/143	583/10969	582/3	4	خطای (b)
58/6	14/2	01/4		ضریب تغییرات (%)

=اختلاف معنی­دار نیست. *=اختلاف در سطح پنج درصد معنی­دار است  **=اختلاف در سطح یک درصد معنی­دار است. n.s

 

 

جدول 6- مقایسه میانگین برخی ویژگی‏های روزنه  برگ تره ایرانی در توده­های مورد مطالعه

تعداد منفذ (در یک میلی­متر   مربع)	سطح منفذ (میکرومتر مربع)	قطر منفذ روزنه (میکرومتر)	عامل
193a	4410b	33/46a	جوی و پشته	الگوی کاشت
170b	3/5375a	48a	کرتی
174a	33/5033a	833/48a	شادگان	توده
189a	4752b	500/45b	اهواز19

وجود حروف غیر مشابه در هر ستون، با آزمون دانکن بمنزله اختلاف معنی­دار در سطح یک درصد می­باشد.

 

 

نتایج حاصل از مقایسه میانگین­ها نشان­دهنده آن است که کشت کرتی و توده اهواز₁₉ به ترتیب با متوسط 3/5375 و 33/5033 میکرومتر مربع بنا به دلایل مزبور در قطر روزنه دارای بیشترین سطح روزنه بودند. مقایسه نسبی نتایج بدست آمده بیانگر آن است که یک حد مشخص از تعداد، قطر و سطح یک روزنه وجود دارد که باعث تغییر در عملکرد می­گردد (جدول 6). نتایج بدست آمده با دیگر بررسی­ها (2، 14 و 15) مبنی بر واکنش گیاه در شرایط دشوار مطابقت دارد که در مورد اخیر که الگوی کشت کرتی می­باشد، این نتایج به دلیل آب گرفتگی به خصوص در مواقع بارانی پای گیاه و لزوم خروج بیشتر آب، شاهد افزایش سطح روزنه در کشت کرتی نسبت به کشت جوی و پشته­ایی بودیم.

تعداد روزنه در واحد سطح: تبادل گازهای CO₂ و O₂، تنفس و فتوسنتزی بین برگ­ها و هوای خارج و نیز آب در فرآیند تعرق از طریق روزنه­های هوایی موجود در بافت بشره انجام می­شود. تعداد روزنه­های هوایی در واحد سطح برگ در گونه­های مختلف گیاهی متفاوت است. شرایط مختلف مانند الگوهای متفاوت کاشت به لحاظ مدیریت نهاده‌ها و فراهمی رطوبت مطلوب در فراوانی روزنه­ها تأثیر دارد. برگ گیاهانی که در محیط­های خشک­تر و در نور زیاد رشد می­کنند دارای روزنه­های کوچکتر و زیادتری، نسبت به برگ گیاهانی است که در محیط­های مرطوب و سایه رشد نمودند، می­باشند. تعداد روزنه نه تنها در برگ­های یک گیاه واحد بلکه در بخش­های مختلف یک برگ هم نیز متفاوت است (6). در این پژوهش نیز مشخص شد که تفاوت در تعداد روزنه تنها تحت تاثیر الگوه­های مختلف کاشت در سطح 5% قرار گرفت (جدول 5). با توجه به مقایسه میانگین­ها بیشترین تعداد روزنه با متوسط 193 تعداد در یک میلی­متر مربع را، الگوی کشت بر روی پشته به دلیل شرایط بهتر مدیریتی دارا بود که می­تواند به دلیل فراهمی مطلوب نهاده­ها (مواد غذایی) بویژه نیتروژن که از عوامل اصلی افزایش تعداد روزنه در برگ می­باشد، عنوان کرد. با توجه به آبشویی بالای نیتروژن، هدر روی آن در کشت کرتی بیشتر و در نتیجه راندمان آن به همراه سایر مواد غذایی (کودهای ماکرو و میکرو) کاهش یافت و می­تواند از عوامل اصلی کاهش تعداد روزنه در الگوی کشت کرتی باشد. توده­های شادگان و اهواز₁₉ نیز به ترتیب دارای 174 و 189 تعداد روزنه در یک میلی­متر مربع بودند. در مجموع برتری نسبی توده اهواز₁₉ می­تواند به دلیل بالا بودن وزن خشک برگ در این توده باشد که این خود لزوم انجام تحقیقات بیشتر در فرایند­های اصلاحی پیرامون آن را جهت حصول حداکثری تولید محصول با توجه به الگوهای مختلف کاشت می­طلبد (جدول 6). نتایج مزبور پیرامون صفات روزنه با اظهارات لیموچی (6) همخوانی دارد.

 

نتیجه گیری

با توجه به نتایج این پژوهش الگوی کاشت اثر معنی­داری بر روی تمامی صفات مورد بررسی به غیر از قطر منفذ روزنه داشت. بنابراین می­توان نتیجه گرفت که الگوی کاشت جوی و پشته­ای سبب بالا بردن ویژگی‏های تجاری محصول از قبیل افزایش طول، عرض و وزن برگ به عنوان محصول اقتصادی گیاه می­شود. به نظر می­رسد با متمرکز نمودن اهداف اصلاحی بر روی اندازه و تعداد صفات آناتومیکی به لحاظ نقش معنی­دار آنها در افزایش فتوسنتز و در نهایت افزایش کمی و کیفی محصول تحت تاثیر الگوهای متفاوت کاشت با توجه به میزان آب منطقه می­توان به تولید مطلوب دست یافت.

 

---

[1]Formalin-Acetic acid-Alcohol

مراجع

1-   دشتی، ف.، کاشانی، ع.، زوائی، ع.، موسوی، ا. و ارشادی، ا. 1384. بررسی تنوع ژنتیکی توده­های تره ایرانی با استفاده از نشانگر رپید (RAPD). پژوهش کشاورزی آب، خاک و گیاه در کشاورزی. 5(3): 12-1.

2-  رضایی­نژاد، م.، هربینسن، ج. و ون­میترن، ی. 1388. استفاده از فلورسانس کلروفیلی برای مطالعه رفتار روزنه­های هوایی در گیاهان تحت تنش خشکی. مجله رستنیها. 11(1): 41-35.

3-  شاملی، م. و کاشی، ک.ا. 1387. بررسی اثرات رطوبتی تراکم گیاه و زمان کاشت بر صفات رویشی و زایشی در ایران. مجله علمی کشاورزی ایران. 38(3): 7-1.

4-  کاشانی، ع. و شمیلی، م. 1387. بررسی اثرات تراکم و زمان کاشت بر خصوصیات رویشی و زایشی تره ایرانی. مجله علوم کشاورزی ایران. 38(2): 12-7.

5-  لیموچی، ک. 1390. بررسی اثر تاریخ­های کاشت زمستانه و تابستانه بر آناتومی برگ پرچم و عملکرد ارقام برنج در خوزستان. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشگاه آزاد اسلامی واحد دزفول. 186صفحه.

6-  لیموچی، ک.، سیادت، ا. و گیلانی، ا. 1391. تأثیر تاریخ­های مختلف کاشت بر روی عملکرد و شاخص­های رشدی ارقام برنج در شمال خوزستان. تولید گیاهان زراعی. 6 (2): 184-167.

7-  موسوی، ا. 1373. بررسی صفات اکوفیزیولوژیکی تره ایرانی. پایان­نامه کارشناسی ارضد باغبانی. دانشکده کشاورزی. دانشگاه تهران. 200 صفحه.

8-      Assmann, S.M. 1993. Signal transduction in guard cells. Annual Review Cell Biology. 9: 345–375.

9-      Davies, W.J. and Zhang, J. 1991. Root sibnals and the regulation of growth and development of plants in drying soil. Annual Review of Plant Physiology and Plant Molecular Biology. 42: 55-76.

10-  Hetherington, A.M. and Woodward, F. 2003. The role of stomata insensing and driving environmental change. Nature Journal. 424: 901–908.

11-  Kearns, E.V. and Assmann, S.M. 1993. The guard cell-environment connection. Plant Physiology. 102: 711–715.

12-  Rezaeinejad, A. and vanmeeteren, U. 2005. Stomatal response characteristics of Tradescantia virginiana grown at high relative air humidity. Physiologia Plantarum. 125: 324–32.

13-  Rezaeinejad, A., and Vanmeeteren, U. 2007. The role of abscisic acid in disturbed stomatal response characteristics of Tradescantia virginiana during growth at high relative air humidity. Journal of Experimental Botany. 58: 627–636.

14-  Tardiu, F., Zhang, J., Katerji, N., Bethenod, O., Plamer, S. and Davies, W.J. 1992. Xylem ABC controls the stomatal conductance of field grown maize subjected to soil compaction or soil drying. Plant Cell Environment. 15: 193-197.

15-  Zhang, J. and Davoes, W.J. 1989. Abscisic. Acid produced in dehydrating roots may enable the plant to measure the water status of the soil. Plant Cell Environment. 12: 73-81.