بررسی نقش نشانه­ ها و نمادواژه­ ها در زبان شعری مولانا با رویکرد نشانه­ شناسی

عرفان اسلامی

مقاله 2، دوره 9، شماره 35، دی 1392   

نویسنده

فاطمه رحیمی

دانشگاه آزاد اسلامی، واحد علوم و تحقیقات تهران، دانش‌آموخته دکتری فلسفه هنر، تهران، ایران

چکیده

در زبان عرفانی مولانا بسیاری از تعالیم عرفانی و تجربه­های معنوی از طریق نشانه­ها و نماد واژه‌هایی بیان می­شود که وی آنها را گاه به­صورت نشانه­های فرازبانی و نمایه­ای و گاه به­صورت نشانه‌های شمایلی و نمادین در قالب تشبیه و تمثیل و استعاره آورده است. در زبان مولانا بسیاری از نشانه­های تکراری که در ادبیات عرفانی در قالب تشبیهات و استعاره­های شناخته­شده کاربرد دارد، به نشانه­هایی با قابلیت تفسیرهای جدید تبدیل ­گردیده و گویی روح تازه­ای در قالب عبارت و واژگان دمیده ­شده و معناهای تازه­ای در ذهن مخاطب ظهور پیدا می­کند. مولانا بسیاری از نمادواژه­ها و نشانه­های نمادین را با توجه به تجربه­های عمیق خود، دلالت­ تازه­ای بخشیده و تفسیری جدید از این نشانه­ها را فرا روی مخاطب می­نهد. این گونه تغییر و استحاله در نشانه­های نمادین، علاوه بر آن­که نشان­گر تقلیدگریزی ذهن مولاناست، در بسیاری اوقات در حکم نشانه­ای ­نمایه­ای است که تا حدودی جنبه­هایی از اندیشه و مکتب عرفانی وی را نشان می­دهد. نشانه­های نمایه­ای در اشعار مولانا را می­توان اغلب نشانه­های فرازبانی دانست که ظاهراً در بسیاری از موارد به­ صورت ناخودآگاه در زبان شاعر به­کار رفته است. ظاهراً بی­اعتنایی مولانا نسبت به رعایت صورت برخی الفاظ و عبارات و سایر مسامحات لفظی در زبان وی را می­توان نشانه­ای از کارکرد ابزاری «لفظ» و ناچیز یودن آن در برابر اهمیت و اصالت «معنا» نزد وی تلقی نمود.

کلیدواژه‌ها

 نشانه­ شناسی؛ مولانا؛ نمادواژه­ های عرفانی؛ زبان عرفانی