مقامات حضرت ابراهیم در متون عرفانی منثور فارسی (تا قرن ششم) با تکیه بر کشف الاسرار

عرفان اسلامی

مقاله 1، دوره 13، شماره 49، آذر 1395   

نویسندگان

سیدعلی‌محمد سجادی¹؛ مجتبی دماوندی²؛ معصومه جمعه³

¹عضو هیأت علمی و استاد زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی.

²عضو هیأت علمی و دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی.

³دانشجوی مقطع دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

حضرت ابراهیم در قرآن مجید به عنوان مسلمانی موحد و یکتاپرست معرفی شده است. او پیامبری است که چندین بار مورد ابتلاء قرار گرفت و هربار سربلند از آزمایش الهی به خداوند تقرب جست تا جایی که به مقام خلیل اللهی نائل آمد. داستان زندگی او در چندین سوره قرآن، به طور پراکنده اما مفصل ذکر شده است. داستان پیامبران در قرآن، این امکان را برای عرفا فراهم می­کند تا به شرح احوال و مقامات طریق عرفان بپردازند. از این منظر، عرفا در تفاسیر و کتب عرفانی خود، حضرت ابراهیم را نه در مقام یک پیامبر بلکه به منزله‌ی الگویی کلی از سالکی روحانی مورد توجّه قرار می­دهند و با تأمل در حوادث زندگانی وی از قبیل «مناظره ابراهیم با بت پرستان و هذا ربی گفتن، درخواست دیدن زنده شدن مردگان، رد کردن مدد جبرئیل و سرد شدن آتش بر وی» مقاماتی چون طلب، جمع و تفرقه، انس، تفرید و تجرید، یقین، توکل، تسلیم و خلت را برای او در نظر می­گیرند. از آن جا که میبدی در تفسیر کشف­الاسرار بیشترین توجه را به مقامات انبیا داشته است در این مقاله ـ با تکیه بر این تفسیرـ با بررسی جایگاه حضرت ابراهیم(ع) در متون عرفانی منثور فارسی تا قرن ششم، به جمع بندی نظر عرفا درباره­ پنج مقام طلب، جمع و تفرقه، توکل، تسلیم و خلت می‌پردازیم.

کلیدواژه‌ها

حضرت ابراهیم(ع)؛ مقام؛ تسلیم؛ ابتلاء؛ خلت