فرآیند فردیّت‌یابی همای در منظومه همای و همایون بر اساس نظریه تفرّد یونگ

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 2، دوره 14، شماره 51، شهریور 1397، صفحه 49-82   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

مرتضی بالار¹؛ حمیدرضا فرضی^{* 2}؛ رستم امانی³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

³استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز

چکیده

امروزه از مهم‌ترین و پرکاربرد‌ترین روش‌های نقد ادبی معاصر، نقد کهن‌الگویی یا نقد اسطوره‌ای است، که به بررسی ماهیّت و ویژگی و کهن‌الگوها و نقش آن‌ها در ادبیات می‌پردازد. نقد بر مبنای اسطوره از بحث‌های یونگ سرچشمه گرفته است و با استعانت از آرای او انجام می‌شود. در این مقاله سعی شده است منظومة همای و همایون خواجوی کرمانی بر اساس نظریة تفرّد یونگ مورد نقد و بررسی قرار گیرد، به این صورت که همای قهرمان داستان، برای رسیدن به همایون سفر خود را به سوی سرزمین چین آغاز می‌کند. سفر قهرمان داستان به سوی چین نمادی از جست‌وجوی وی در خودشناسی و روند فردیّت روانی است، که اساس داستان این منظومه را پی‌ریزی می‌کند؛ قهرمان داستان که در آغاز شاهزاده‌ای جوان و بی‌تجربه بود با فعال شدن کهن‌الگوی آنیما و ارسال فراخوان پیوستگی و یگانگی به قلمرو خودآگاه روان قهرمان، روند فردیّت‌یابی وی آغاز می‌شود و با هدایت پیرخردمند و گذر از مشکلات و سایه‌های درون و انعطاف‌پذیری پرسونا، بین خودآگاه و ناخودآگاه‌اش هماهنگی ایجاد شده و در نهایت فرآیند فردیّت و خودشناسی را با موفقیت به پایان می‌رساند.

کلیدواژه‌ها

نقد اسطوره‌ای؛ فرآیند فردیّت؛ همای و همایون؛ تفرّد؛ یونگ

مراجع

کتابنامه

بساک، اکرم و فرزانه یوسف قنبری. 1393. «بررسی فرآیند فردیّت در داستان حماسی ادیسة هومر بر اساس روان‌شناسی تحلیلی و کیمیاگری یونگ». دو فصلنامة علمی ادبیات حماسی. س1. ش1.

بلمن نوئل، ژان. 1393. تحلیل روان‌کاوانة متون ادبی. ترجمة وحید نژاد‌محمد. چ1. تهران: افراز.

پورنامداریان. تقی. 1391. رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. چ8. تهران: علمی و فرهنگی.

جم‌زاد، الهام. 1393. آنیما در شعر شاملو. چ1. تهران: نگاه.

حرّی، ابوالفضل. 1388. «کارکرد کهن‌الگوها در شعر کلاسیک و معاصر فارسی در پرتو رویکرد ساختاری به اشعار شاملو». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س5. ش15. صص17- 1.

خواجوی کرمانی، ابوالعطا کمال‌الدین محمود‌بن علی‌بن محمود. 1370. همای و همایون. به تصحیح کمال عینی. چ1. تهران: مطالعات و تحقیقات فرهنگی.

ستاری، جلال. 1392. عشق صوفیانه. چ7. تهران: نشر مرکز.

شایگان‌فر. حمیدرضا. 1391. نقد ادبی. چ5. تهران: حروفیه.

شریفی ولدانی، غلام‌حسین و محبوبه اظهری. 1391. «جمشید در گذر از فردانیت (نقد کهن‌الگویی داستان جمشید و خورشید اثر سلمان ساوجی)». مجلة بوستان ادب. س4. ش1.

شمسیا، سیروس. 1383. داستان یک روح. چ6. تهران: فردوس.

ـــــــــــــــ. 1394. نقد ادبی. چ3. تهران: میترا.

شوالیه، ژان و آلن گربران. 1388. فرهنگ نمادها. ترجمة سودابه فضایلی. ج1. تهران: جیحون.

طاهری، محمد و حمید آقاجانی. 1392. «تبیین کهن‏الگوی «سفر قهرمان» بر اساس آرای یونگ و کمبل در هفت‌‏خوان رستم». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‏شناختیدانشگاه آزاد اسلامی واحد جنوب. س9. ش32. صص122-102.

علّامی، ذوالفقار و سیما رحیمی. 1394.«فرآیند فردیت در داستان رستم و سهراب بر پایة شخصیت سهراب». دوفصلنامة زبان و ادبیات فارسی. س23. ش78.

فرضی، حمیدرضا. 1391. «نقد کهن‌الگویی شعر «قصه شهر سنگستان» مهدی اخوان ثالث». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‏شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد جنوب. س8. ش28. صص178-209.

کوپر، جین سی. 1386. فرهنگ مصور نمادهای سنتی. ترجمة ملیحه کرباسیان. چ2. تهران: نشر نو.

گورین، ویلفرد و دیگران. 1388. درآمدی بر شیوه‌های نقد ادبی. ترجمة علی‌رضا فرح‌بخش و زینب حیدری مقدم. چ1. تهران: رهنما.

محمدی، علی و مریم اسمعلی‌پور. 1391. »بررسی تطبیقی کهن‌الگوی نقاب در آراء یونگ و ردپای آن در غزل‌های مولانا (غزلیات شمس). فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س8. ش26. صص164-132.

مورنو، آنتونیو. 1393. یونگ، خدایان و انسان مدرن. ترجمة داریوش مهرجویی. تهران: مرکز.

یاوری، حورا. 1387. روان‌کاوی و ادبیات. چ1. تهران: سخن.

یونگ، کارل گوستاو. 1368. چهار صورت مثالی. ترجمة پروین فرامرزی. چ1. مشهد: آستان قدس رضوی.

ــــــــــــــــــ . 1390. روان‌شناسی ضمیر ناخودآگاه. ترجمة محمدعلی امیری. چ6. تهران: علمی و فرهنگی.

ــــــــــــــــــ . 1391.جهان نگری. ترجمة جلال ستاری. چ2. تهران: توس.

ــــــــــــــــــ . 1392الف. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة محمود سلطانیه. چ9. تهران: جامی.

ـــــــــــــــــ . 1392ب. روح و زندگی. ترجمة لطیف صدقیانی. چ5. تهران: جامی.