منظومه استعاره‌های مفهومی لمعات

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 3، دوره 14، شماره 51، شهریور 1397، صفحه 83-114   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

سمیرا بختیاری نسب^{* 1}؛ خیرالله محمودی²

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز

²دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شیراز

چکیده

منظومة فکری مسلّط بر هر اثر را می‌توان به کمک تحلیل استعاره‌های‌ مفهومی آن توصیف کرد. هدف از پژوهش حاضر، یافتن ساختار برآمده از استعاره‌های مفهومی لمعات است که منظومة فکری مسلّط بر این متن را نشان می‌دهد. به این منظور، ابتدا با بررسی دقیق زبان لمعات، استعاره‌های مفهومی آن را مشخص کرده و در مرحلة دوم با تحلیل استعاره‌ها و یافتن پیوند آن‌ها با یکدیگر، ساختار برآمده از استعاره‌های مفهومی متن را که آینة جهان‌بینی آن است، توصیف نموده‌ایم. چهار استعارة ‌مفهومی خداوند عشق است، عشق پادشاه است، عشق خورشید است و عشق آینه است، ارکان اصلی جهان‌بینی لمعات را می‌سازند. علاوه بر پیوندی که این چهار استعاره با یکدیگر دارند، استعارة مفهومی عشق انسان است، در پیوند این چهار استعارة مفهومی با یکدیگر و ظهور سطح اندیشگانی لمعات در سطح زبان، نقش مهمی را ایفا می‌کند. در لمعات استعاره‌های مفهومی دیگری نیز وجود دارد که هر کدام گوشه‌ای از جهان‌بینی اثر را تبیین و در ساختار آن، ایفای نقش می‌کنند؛ اما نقش پنج استعارة گفته‌ شده، محوری‌تر است.

کلیدواژه‌ها

استعارة مفهومی؛ زبان؛ جهان‌بینی؛ لمعات؛ عشق

مراجع

کتابنامه

آیاد، مریم. 1393. «بررسی استعاره‌های مفهومی عشق در غزلیات سنایی عطار مولانا». پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد دانشگاه فردوسی مشهد.

ابن‌عربی، محمدبن علی. 1385. فصوص‌الحکم. درآمد، برگردان، توضیح و تحلیل متن محمدعلی موحد و صمد موحد. تهران: کارنامه.

جامی، نورالدین عبدالرحمن. 1383. اشعة‌اللمعات. تحقیق هادی رستگار مقدم گوهری. قم: بوستان کتاب قم.

حسن‌پور‌آلاشتی، حسین. 1395. «تحلیل‌شناختی فنای نفس در غزلیات سنایی بر اساس طرح‌واره حرکتی». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س12. ش45. صص59-35.

خدادادی، زهرا. 1390. «بررسی استعاره‌های مفهومی در عبهرالعاشقین». پایان‌نامه کارشناسی‌ارشددانشگاه فردوسی مشهد.

خواجوی، محمد. 1379. الاضافة‌الاشرقیه فی شرح قصیدة‌الابداعیه. شرحی فارسی بر قصیده عربی قطب الدین نیریزی. تهران: مولی.

رحیمیان، سعید. 1383. مبانی عرفان نظری. تهران: سمت.

شفیعی‌کدکنی، محمدرضا. 1350. صور خیال در شعر فارسی. تهران: نیل.

شهری، بهمن. 1390. «بررسی رابطه میان ایدئولوژی و استعاره با رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی». پایان‌نامه کارشناسی‌ارشد دانشگاه فردوسی مشهد.

ـــــــــــــ . 1391. «پیوندهای میان استعاره و ایدئولوژی». نقد ادبی. س5. ش19. صص 76-59.

صفوی، کورش. 1379. درآمدی بر معنی‌شناسی. تهران: سورة مهر.

عراقی، فخرالدین. 1382. لمعات. مقدمه و تصحیح محمد خواجوی. تهران: مولی.

فتوحی، محمود. 1390. سبک‌شناسی نظریه‌ها، رویکردها و روش‌ها. تهران: سخن.

کوچش، زُلتن. 1393. مقدمه‌ای کاربردی بر استعاره. ترجمۀ شیرین پورابراهیم. تهران: سمت.

کوچک‌زاده، علی. 1394. «بررسی تطبیقی استعاره در غزلیات حافظ و مولوی از منظر معنی‌شناسی شناختی». کارشناسی‌ارشد دانشگاه پیام نور تهران.

لیکاف، جرج و مارک جانسون. 1394. استعاره‌هایی که با آن‌ها زندگی می‌کنیم. ترجمة هاجر آقاابراهیمی. تهران: علم.

نرماشیری، اسماعیل. 1389. «تحلیل هرمنوتیکی جنبه‌های اساطیری ساخت‌های استعاره‌ای». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س6. ش21. صص117-95.

نوربخش، جواد. 1378. فرهنگ نوربخش: اصطلاحات تصوف. ج 7. تهران: یلداقلم.

هاشمی، زهره. 1389. «نظریة استعارة مفهومی از دیدگاه لیکاف و جانسون». فصلنامة ادب‌پژوهی. ش12. صص 119 تا140.

ــــــــــــــ . 1394. عشق صوفیانه در آینة استعاره: نظام‌های استعاری عشق در متون عرفانی منثور بر اساس نظریۀ استعاره‌شناختی. تهران: علمی.

همایی، جلال‌الدین. 1374. فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: مؤسسه نشر نگاه.