ارزیابی صحت مکانی برنامه های اصلاح و احیاء پیشنهادی در طرح مرتع‌داری حوزه آبخیز میخوران کرمانشاه

سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی

مقاله 3، دوره 9، شماره 2 - شماره پیاپی 31، شهریور 1397، صفحه 33-46   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

زینب جعفریان^{* 1}؛ سمیرا پروینی²؛ عطااله کاویان³

¹دانشیار گروه مرتع‌داری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

²دانش آموخته کارشناسی ارشد مرتع‌داری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

³دانشیار گروه آبخیزداری، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری

چکیده

با توجه به هزینه­ های تعلق‌گرفته به اجرای طرح ­های منابع طبیعی، انجام مطالعات دقیق و کاربردی ضروری است چراکه عدم پاسخ مثبت طرح­ های انجام‌شده، هدر رفت سرمایه انسانی و بودجه مالی و عدم اعتماد ساکنین حوزه ­های آبخیز به مجریان طرح­ ها و ادارات منابع طبیعی را در پی­ خواهد داشت. هدف این تحقیق، مکان­یابی عملیات اصلاحی و احیایی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی به روش بولین و مقایسۀ نتایج آن با پروژه­ های طرح اجراشده در حوزه آبخیز میخوران در سال 1385 است. مکان­یابی روش ­های اصلاح و احیائی به تفکیک بر اساس نقشه­ های بارندگی، شیب، وضعیت مرتع و خاک در مراتع مذکور انجام شد و سپس با تلفیق نقشه ­های پیش‌بینی‌شده برای همۀ عملیات قابل‌اجرا، نقشه پیشنهادی مکان ­های مناسب اجرا معرفی ­گردید. این نقشه نشان داد که بذرکاری در 4.761 کیلومترمربع، میانکاری در6.973، کپه­کاری در 15.154، پیتینگ در 0.127، ریپر زدن در 0.455، بذرپاشی در 0.046 و تبدیل دیمزارهای کم بازده به مرتع در 17.997 کیلومترمربع و قرق در تمام سطح حوضه قابل‌اجراست. در طی طرح اجراشده در بهار 1385 کپه­ کاری در مساحت 3.004، نهال­کاری در 7.675، مدیریت چرای دام در مرتع 51.717، حفاظت از اراضی حساس در 15.271 و تبدیل دیمزارهای کم­بازده به مرتع در 2.067 کیلومترمربع از سطح مراتع این حوزه اجراشده است که با تطبیق این دو نقشه، ضریب کاپا برابر 0.27 به‌دست‌آمده که نشان­دهنده تطابق کم بین دو نقشه است. این نتیجه مبین عدم تناسب عملیات اصلاحی و احیایی اجراشده با عملیات مناسب بر اساس شرایط موجود در منطقه، است.

کلیدواژه‌ها

عملیات اصلاح و احیاء؛ عوامل محیطی؛ مدل بولین؛ سیستم اطلاعات جغرافیایی؛ حوزه میخوران

مراجع

آریا­پور، ع.، م. حدیدی، ف. امیری و ع. ح. پیرانوند. 1394. تعیین مدل شایستگی تولید علوفه در مراتع سراب سفید بروجرد با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی در منابع طبیعی. مجله سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیای در منابع طبیعی (مجله کاربرد سنجش‌ازدور و GIS در علوم منابع طبیعی)، 6(1): 47-60.

آذرنیوند، ح. و م. ع. زارع چاهوکی. 1389. اصلاح مراتع، چاپ دوم، انتشارات دانشگاه تهران، 354 صفحه.

آذرنیوند، ح.، ر. نامجویان، ح. ارزانی، م. جعفری و م. ع. زارع­چاهوکی. 1386. مکان‌یابی برنامه­های اصلاح و احیا مراتع با استفاده از GIS و مقایسه آن با پروژه­های پیشنهادی در طرح­های مرتع‌داری مراتع منطقه لار. مجله مرتع، 1(2): 159-169.

آهنی، ح.، م. قربانی، س. رستگار مقدم، ر. فلاح شمسی و م. باقرنژاد. 1388. ارزیابی تغییرات کاربری اراضی با استفاده از تصاویر ماهواره­ای (مطالعۀ موردی: حوزه  آبخیز تنگ سرخ شیراز. علوم کشاورزی منابع طبیعی، 16(2): 242-252.

ابراهیمی، م.، م. عرب و م. آجرلو. 1393. تأثیر قرق بر شاخص­های اکولوژیکی سلامت مرتع با استفاده از روش تحلیل عملکرد چشم­انداز (مطالعۀ موردی: مراتع جبال بارز جیرفت)، نشریه مرتع، 8(3): 261-271.

انصاری، ن. 1386. روش­های احیاء آبخیز با پوشش‌گیاهی. انتشارات مؤسسه آموزش عالی علمی-کاربردی جهاد کشاورزی، تهران، 143 صفحه.

انصاری، و. 1388. اصول فنی اجرائی پروژه­های اصلاح و احیا مراتع، انتشارات پونه، 168 صفحه.

ایمانی، ن. 1393. مکان­یابی مناطق مناسب عملیات بیولوژیکی اصلاح مرتع در مراتع کوهستانی گردنه قوشچی ارومیه. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه ارومیه. 123 صفحه.

برنا، ف.، ر. تمرتاش، م. ر. طاطیان و غلامی. 1395. مدلسازی رویشگاه بالقوه گون سفید با استفاده از روش­های تحلیل عاملی آشیان بوم شناختی و رگرسیون لجستیک (مطالعۀ موردی: مراتع ییلاقی بلده نور). مجله سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیای در منابع طبیعی (مجله کاربرد سنجش‌ازدور و GIS در علوم منابع طبیعی)، 7(4): 45-61.

بشتر، و. 1393. شبیه­سازی اثر عملیات اصلاح و احیاء مراتع بر هدر رفت خاک با استفاده از مدل RUSEL. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری، 84 صفحه.

پاکزاد، م. و ع. اسلامی. 1396. مکان­یابی اراضی مستعد جهت توسعه کاشت گونۀ کهور ایرانی با استفاده از GIS (مطالعۀ موردی: حوزه آبخیز رحمت‌آباد استان کرمان). مجله سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیای در منابع طبیعی (مجله کاربرد سنجش‌ازدور و GIS در علوم منابع طبیعی)،  8(2): 61- 48.

جباری، پ.، ه. سروش مهر و ه. بابایی. 1390. مکان­یابی کارآمدترین روش­های بیولوژیکی حفاظت از مراتع با استفاده از اطلاعات جغرافیایی. اولین همایش ملی علوم زیستی اصفهان. فلاورجان، دانشگاه آزاد اسلامی واحد فلاورجان،10 تا 11 اسفندماه، 1-12.

جعفری، م. 1379. بررسی مقایسه وضعیت فعلی بهره­برداری در مراتع با وضعیت اصلاح و احیاء. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، 108 صفحه.

دهقان، ف. 1389. تأثیر عملیات احیایی بیولوژیک بر پوشش‌گیاهی و خصوصیات خاک (مطالعۀ موردی: زیر حوزه رودخانه کبیر سوادکوه). پایان‌نامه کارشناسی ارشد مرتع‌داری، دانشکده منابع طبیعی ساری، دانشگاه مازندران، 103 صفحه.

دومهری، ه و ع سطی کلائی. 1379. بررسی طرح­های کوچک مرتع‌داری ازلحاظ مناسب­ترین نوع عملیات اصلاحی در شرایط مختلف آب و هوایی. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس. 115 صفحه.

زارعی، آ.، م. ح. زارع چاهوکی، م. جعفری و ح. باقری. 1390. بررسی تأثیر اجرای طرح نهال‌کاری- قرق بر    ویژگی­های پوشش‌گیاهی مراتع کوه نمک استان قم. نشریه پژوهش و سازندگی، 90: 55-60.

ساغری، م. 1375. بررسی نیاز­های اکولوژیک گیاه Hipocyclix kerneri در منطقه حفاظت‌شده خوش ییلاق شاهرود. پایان­نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه تربیت مدرس. 135 صفحه.

سنگونی، ح.، ح. ر. کریم­زاده، م. ر. وهابی و م. ترکش اصفهانی. 1391. تعیین رویشگاه بالقوه گون سفید (Astragalus gossypinus Fischer) در منطقۀ غرب اصفهان با تحلیل عاملی آشیان اکولوژیک. مجله سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیای در منابع طبیعی (مجله کاربرد سنجش‌ازدور و GIS در علوم منابع طبیعی)، 3(2): 1-13.

شریفی، ج. و م. اکبرزاده. 1395. بررسی تأثیر قرق در تغییرات پوشش‌گیاهی و احیاء گونه­های شاخص مطلوبیت مرتع در استان اردبیل، مجله مرتع،  10(4): 376-386.

صفاییان، ر.،  ح. ارزانی، ح. آذرنیوند و ن. صفائیان. 1386. مکان­یابی مناطق امن مرتع به‌عنوان ذخیره­گاه گیاهان کاهش‌یافته، رهیافتی برای ایجاد پوشش‌گیاهی (مطالعه موردی: مراتع طالقان). مجله مرتع، 1(2): 129-141.

عزیزی، س.ن.، م. مهدوی و م. جوادی. 1390. مکان­یابی پروژه­های اصلاح و احیاء مرتع با استفاده از GIS و مقایسه آن با طرح­های مرتع‌داری و دانش بومی مرتع‌داران در مراتع جاشلوبار مهدیشهر. فصلنامه اکوسیستم­های طبیعی ایران، 1(3): 13-20.

علی­اکبری، م.، ر. جعفری، م. ر. وهابی و ا. سعادت­فر. 1389. تعیین رویشگاه بالقوه گون زرد با استفاده از تلفیق GIS و سنجش‌ازدور. مجله سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیای در منابع طبیعی (مجله کاربرد سنجش‌ازدور و GIS در علوم منابع طبیعی)، 1(1): 15-29.

غروی، ح. 1365. فاجعه در کمین. مجله جنگل و مرتع، 3: 8-13.

قدوسی، ج.، م. توکلی، س. ع. خلخالی و م. ج. سلطانی. 1385. ارزیابی تأثیر قرق مرتع در کاهش و مهار فرسایش خاک و تولید رسوب. مجله پژوهش و سازندگی، 19(3): 136-142.

گودرزی، ل.، ع. آخوند علی و ح. زارعی. 1392. تعیین مکان مناسب برای تغذیه مصنوعی با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و روش تحلیل سلسله مراتبی(مطالعۀ موردی: دشت اشترینان). مجله سنجش‌ازدور و سامانه اطلاعات جغرافیای در منابع طبیعی (مجله کاربرد سنجش‌ازدور و GIS در علوم منابع طبیعی)، 5(4): 47-60.

مقدم، م. ر. 1388. مرتع و مرتع‌داری، چاپ ششم، مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه تهران، 480 صفحه.

مطالعات منابع طبیعی و آبخیزداری حوزه آبخیز میخوران. 1385. اداره کل منابع طبیعی استان کرمانشاه. معاونت آبخیزداری (دفتر مطالعات و ارزیابی)، شرکت مهندسین مشاور آب ریز. 157 صفحه.

یاوری، ا.، ح. توکلی و گ. م. گریوانی. 1380. بررسی پویایی پوشش‌گیاهی مرتع تحت تأثیر اعمال مدیریت‌های مختلف بهره­برداری و اصلاحی در شرایط شمال خراسان. 16-18 بهمن ماه، کرج، دانشکده منابع طبیعی، دانشگاه تهران. چکیده مجموعه مقالات دومین همایش ملی مرتع و مرتع‌داری در ایران. مؤسسه تحقیقات جنگل­ها و مراتع، 144 صفحه.

Abdelkrim B, Hafidha B, Okkacha H, Khalladi M, Abdelkrim SJEP. 2013. Rehabilitation of the steppe Lygeum spartum in the region of Naama (western Algeria). 36: 349-357.

Feizizadeh B, Jankowski P, Blaschke T. 2014. A GIS based spatially-explicit sensitivity and uncertainty analysis approach for multi-criteria decision analysis. Computers & Geosciences, 64: 81-95.‏

Jones DS, Kowalski DG, Robert BS. 2008. Calculating revised universal soil loss equation (RUSLE) estimates on department of defense lands, Catena, 8: 480-523.

Lefsky MA, Cohen WB. 2003. Selection of remotely sensed data. In:  Remote sensing of forest environments. Springer, 13-46 pp.

Stehman SVJPE, Sensing R. 2004. A critical evaluation of the normalized error matrix in map accuracy assessment. 70(6): 743-751.

Zheng F-LJP. 2006. Effect of vegetation changes on soil erosion on the loess plateau1. 16(4): 420-427.