فاکتورهای تأثیرگذار بر توزیع برخی فلزات سنگین با شرایط ژئوپدولوژیکی متفاوت در خاک‌های اطراف زنجان

فصلنامه زمین شناسی محیط زیست

مقاله 5، دوره 11، شماره 41، اسفند 1396، صفحه 63-76   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسنده

علی افشاری^*

دانشجوی دکتری، رشته خاک‌شناسی، دانشکده کشاورزی، دانشگاه زنجان

چکیده

این مطالعه با هدف ارزیابی نقش فاکتورهای خاک­سازی و شرایط مختلف ژئوپدولوژیکی بر توزیع و جزءبندی شیمیایی عناصر انجام گرفت. برای این منظور 15 خاکرخ بر روی مواد مادری مختلف شامل گرانیت (Gr)، بازالت (Ba)، آندزیت (An)، پورفیریت (Pr)، توف­های آتشفشانی (Tu)، سنگ آهک (Li)، کنگلومرا-شیل (Cg)، شیل (Sh)، فیلیت (Ph)، ماسه سنگ (Sa)، دولومیت (Do) و رسوبات آبرفتی (Qa) در اطراف زنجان حفر گردید. غلظت و توزیع عناصر Cr، Co، Cd، Znو تا حدودی Pbبیشتر تحت کنترل فاکتورهای سنگ­شناختی است، در حالی­که عناصر Cu، Mnو Niبیشتر تحت کنترل فرآیندهای بیوژئوشیمیایی قرار دارند. شدت تهی­شدن عناصر به صورت Zn>Co>Cd=Pb>Mn=Cr=Ni=Cu بدست آمد. در مراحل اولیه تشکیل خاک، جنس سنگ بستر و کانی­های موجود در آن و در مراحل بعدی، فرآیندهای خاک­سازی از قبیل آهک، اسیدیته، ماده آلی و رس باعث ایجاد الگوهای متفاوت غنی­شدن – تهی­شدن شده است. توزیع عناصر در خاک­های انتی­سولز، مالی­سولز و اینسپتی­سولز به ترتیب تحت تأثیر لیتولوژی مواد مادری، ماده آلی و توزیع مجدد آهک قرار دارد. در عصاره­گیری متوالی، جزء باقیمانده جزء غالب در تمام عناصر بود. در مرتبه بعدی برای کبالت و نیکل، جزء اکسیدی، برای سرب، جزء کربناتی و برای مس و روی جزء آلی در اولویت قرار داشتند. فاکتور تحرک عناصر در افق سطحی خاکرخ­های مختلف به صورت Pb>Co>Ni>Cu>Zn بدست آمد. نتایج مربوط به عصاره­گیری با DTPAعناصر مختلف برای سرب، مس، نیکل، روی و کبالت به ترتیب 04/2، 81/1، 84/0، 42/0 و 30/0 میلی­گرم بر کیلوگرم مشاهده شد که بیشترین مقادیر آن در افق سطحی خاک­ها بود.

کلیدواژه‌ها

عناصر سنگین؛ شاخص غنی‌شدن؛ عصاره‌گیری متوالی؛ ژئوشیمی خاک؛ ماده مادری

مراجع