پیش‌بینی فرسودگی شغلی بر اساس عدالت و تعهد سازمانی با تأکید بر نقش واسطه‌ای تعارض و ابهام نقش در بین کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی شیراز

دانش و پژوهش در روان شناسی کاربردی

مقاله 3، دوره 19، شماره 2 - شماره پیاپی 72، شهریور 1397، صفحه 22-34   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.30486/jsrp.2018.543220

نویسندگان

میترا یادگار^{* 1}؛ محمد حسن صیف²

¹دپارتمان مدیریت و خدمات آموزشی، آموزشکده فنی و حرفه‌ای دختران نی‌ریز، دانشگاه فنی و حرفه‌ای استان فارس، ایران.

²دانشیار، گروه علوم تربیتی، دانشگاه پیام نور، تهران، ایران.

چکیده

چکیده

هدف پژوهش حاضر ارائه مدل ساختاری فرسودگی شغلی بر اساس عدالت و تعهد سازمانی با تاکید بر نقش واسطه­ای تعارض و ابهام نقش در بین کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز بود. روش پ‍ژوهش رابطه­ای از نوع مدل­سازی معادلات ساختاری است. جامعه آماری این پژوهش شامل320 نفر از کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز بود که با روش نمونه­گیری تصادفی طبقه­ای 151 نفر به­عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش عبارت بودند از، پرسشنامه فرسودگی شغلی (ماسلاچ، 2001)، تعهد سازمانی (آلن و می­یر، 2004)، تعارض و ابهام نقش (لو و همکاران، 2001) و عدالت سازمانی (کلکوئیت، 2001). تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و مدل­سازی معادلات ساختاری با کمک نرم­افزار لیزرل انجام شد. برای آزمون معناداری مسیرهای غیرمستقیم از روش بوت­استراپ در برنامه ماکروی پریچر و هایس (2008) استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان داد که تعهد سازمانی دارای رابطه مستقیم منفی و معنادار بر فرسودگی شغلی است (01/0p<). همچنین تعهد سازمانی دارای اثر غیرمستقیم منفی و معنادار با میانجی­گری ابهام و تعارض نقش بر فرسودگی شغلی است (01/0p<). عدالت سازمانی دارای اثر غیرمستقیم منفی و معنادار با میانجی­گری ابهام و تعارض نقش بر فرسودگی شغلی است (01/0p<). بین عدالت سازمانی و فرسودگی شغلی رابطه مستقیم معنادار وجود نداشت (01/0p<). درنهایت ابهام نقش و تعارض نقش)01/0p<) دارای رابطه مستقیم مثبت و معنادار بر فرسودگی شغلی است. طبق شاخص­های برازش شده، مدل نهایی پژوهش از برازش نسبتا خوبی برخوردار است.هدف پژوهش حاضر ارائه مدل ساختاری فرسودگی شغلی بر اساس عدالت و تعهد سازمانی با تاکید بر نقش واسطه­ای تعارض و ابهام نقش در بین کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز بود. روش پ‍ژوهش رابطه­ای از نوع مدل­سازی معادلات ساختاری است. جامعه آماری این پژوهش شامل320 نفر از کارکنان دانشگاه آزاد اسلامی واحد شیراز بود که با روش نمونه­گیری تصادفی طبقه­ای 151 نفر به­عنوان نمونه انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش عبارت بودند از، پرسشنامه فرسودگی شغلی (ماسلاچ، 2001)، تعهد سازمانی (آلن و می­یر، 2004)، تعارض و ابهام نقش (لو و همکاران، 2001) و عدالت سازمانی (کلکوئیت، 2001). تجزیه و تحلیل داده­ها با استفاده از ضریب همبستگی پیرسون و مدل­سازی معادلات ساختاری با کمک نرم­افزار لیزرل انجام شد. برای آزمون معناداری مسیرهای غیرمستقیم از روش بوت­استراپ در برنامه ماکروی پریچر و هایس (2008) استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان داد که تعهد سازمانی دارای رابطه مستقیم منفی و معنادار بر فرسودگی شغلی است (01/0p<). همچنین تعهد سازمانی دارای اثر غیرمستقیم منفی و معنادار با میانجی­گری ابهام و تعارض نقش بر فرسودگی شغلی است (01/0p<). عدالت سازمانی دارای اثر غیرمستقیم منفی و معنادار با میانجی­گری ابهام و تعارض نقش بر فرسودگی شغلی است (01/0p<). بین عدالت سازمانی و فرسودگی شغلی رابطه مستقیم معنادار وجود نداشت (01/0p<). درنهایت ابهام نقش و تعارض نقش)01/0p<) دارای رابطه مستقیم مثبت و معنادار بر فرسودگی شغلی است. طبق شاخص­های برازش شده، مدل نهایی پژوهش از برازش نسبتا خوبی برخوردار است.

کلیدواژه‌ها

فرسودگی شغلی؛ عدالت سازمانی؛ تعهد سازمانی؛ ابهام نقش؛ تعارض نقش

مراجع

ابیلی، خ. ناستی‌زایی، ن. (1389). بررسی رابطه توانمندسازی روان‌شناختی با تعهد سازمانی در پرسنل پرستاری بیمارستان‌های شهر زاهدان. فصلنامة پژوهشی دانشکده بهداشت یزد، 1 و 2، 14-1.

 اجرایی ف. (1390). بررسی رابطه بین ابهام و تعارض نقش با فرسودگی شغلی در پرستاران بیمارستان شهید فقیهی شیراز در سال 1389. پایان‌نامة کارشناسی ارشد. دانشگاه پیام نور شیراز.

ارشدی ن. شکرکن ح. (1387). بررسی رابطه فشار روانی ناشی از تعارض و ابهام نقش با عملکرد و خشنودی شغلی با توجه به اثرهای تعدیل‌کننده استقلال کاری و پیوستگی گروهی در کارکنان شرکت ملی مناطق نفت‌خیز جنوب منطقه اهواز. مجلة علوم تربیتی و روان‌شناسی دانشگاه شهید چمران اهواز، 2 و 1: 129-148.

اندکازلکی م. (1390). رابطة عدالت سازمانی با ابهام نقش و فرسودگی شغلی کارکنان بیمارستان اهواز. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی. دانشگاه آزاد مرودشت.

اندکازلکی، م. سروقد، س. برزگر، م. (1392). رابطه عدالت سازمانی با فرسودگی شغلی و ابهام / تعارض نقش در کارکنان. مجله روان‌شناسی اجتماعی، 28، 106- 93.

جمالی، الف. تقی‌پورظهیر، ع. صالحی، م. (1388). رابطه بین عوامل شغلی و سازمانی با رفتار شهروند سازمانی اعضاء هیئت‌علمی واحدهای منطقه یک دانشگاه آزاد اسلامی به‌منظور ارائه مدل مناسب. فصلنامه رهبری و مدیریت آموزشی دانشگاه آزاد اسلامی واحد گرمسار، 2، 106-87.

رفیعی، ف. شمسی‌خانی، س. زارعی، م.ر. حقانی، ح.ر. شمسی‌خانی، س. (1391). ارتباط فرسودگی شغلی با مشخصه‌های فردی پرستاران. نشریة مرکز تحقیقات مراقبت‌های پرستاری دانشگاه علوم پزشکی تهران (نشریة پرستاری ایران)، 25، 37، 33-23.

صیف، م.ح. ثابت مهارلوئی، ع. رستگار، الف. رکنی، الف. (1393). بررسی عوامل سازمانی و روان‌شناختی مؤثر بر تعارض کار- خانواده پرستاران زن متأهل، فصلنامة علمی-پژوهشی زن و جامعه، 2، 68-49.

عزیزی، ل. فیض‌آبادی، ز. صالحی، م. (1387). تحلیل عاملی اکتشافی و تأییدی پرسشنامه فرسودگی شغلی مسلچ در کارکنان دانشگاه تهران، فصلنامه مطالعات روان‌شناختی، 3، 52-38.

قربانی، ر. نقری، ن. رضایی، س. (1391). رابطة بین شفافیت نقش و تعهد شغلی مسئولین گروه شعب بانک کشاورزی تهران، مدیریت دولتی، 4، 9، 98-83.

کیانی، ف.، خدابخش، م.ح.، (1394). تأثیر سبک رهبری تبادلی سرپرست بر آسیب‌های شغلی: نقش میانجی هوشیاری ایمنی، گرانباری نقش و رویدادهای مرتبط با ایمنی. فصلنامة دانش و پژوهش در روان‌شناسی کاربردی، 4، 16، 95-84.

کوهپایه‌زاده، ج. عقیلی‌نژاد، م. کبیرمکمل‌زاده، الف. گل‌آبادی، م. (1390). «بررسی میزان فرسودگی شغلی و عوامل مؤثر بر آن در کارکنان دانشکده علوم پزشکی ایران سابق در سال 1389»، مجلة علوم پزشکی رازی، 90، 27-36.

یعقوبی، م. سقاییان‌نژاد اصفهانی، س. ابوالقاسم‌گرجی، ح. نوروزی، م. رضایی، ف. (1388). رابطة عدالت سازمانی با رضایت شغلی و تعهد سازمانی در بین کارکنان بیمارستان‌های منتخب دانشگاه علوم پزشکی اصفهان. فصلنامة علمی- پژوهشی مدیریت سلامت، 35، 32- 25.

Allen, N. J., & Meyer, J. P. (2001). The measurement and antecedents of affective, continuance and normative commitment to the organization. Journal of occupational psychology, 63(1), 1-18.

Andrew, L.I. & Jessica, B. (2008). Role ambiguity and self-efficacy: The moderating effects of goal orientation and procedural justice. Journal of Vocational Behavior, 73, 378.

 

Balch C. M. Shanafelt T. D. Sloan J. Satele D. V. & Kuerer H. M. (2011). Burnout and career satisfaction among surgical oncologists compared with other surgical specialties. Annals of surgical oncology, 18(1), 16-25.‌

Boss, K.V. (2010). Fundamental research by means of laboratory experimens is essential for a better understanding of organizational justice. Journal of Vocational Behavior, 58, 254-259.

Celik, K. (2013). The Effect of Role Ambiguity and role conflict on performance of vice principals: the mediating role of burnout. Eurasian Journal of Educational Research (EJER), 51, 195-214.

Cllado, GC. (2013). Modeling the relationship between organizational justice, job burnout and organizational commitment among university teachers. PhD thesis. University Complutense de Madrid Faculty of Psychology. Madrid.

Colquitt, J. A. (2001). On the dimensionality of organizational justice: a construct validation of a measure. Journal of applied psychology, 86(3), 386.

Demir, A, Ulusoy, M. Ulusoy, MF. (2003). Investigation of factors influencing burnout level in the professional and private lives of nurses. Int J Nurs Stud, 40, 807-827.

Eric, G., Lambert, N. L., & Shanhe, O. (2010). The relationship among distributive and procedural justice and correctional life satisfaction, burnout, and turnover intent: An exploratory study. Journal of Criminal Justic, 38,7-16.

 

Faucett JM. Corwyn RF. Polling TH. (2013). Clergy Role Stress: Interactive Effects of RoleAmbiguity and Role Conflict on Intrinsic Job Statisfaction. Pastorad Psychol, 62, 291-304.

Fichter, C., Cipolla, J., & Raton, B. (2010). Role conflict, role ambiguity, job satisfaction, and burnout among financial advisors: The Journal of American Academy of Business, Cambridge, 15, 256-261.

Gonzalez-Morales, M.G., Peiro, J.M. Rodriguez, I., & Bliese, P.D. (2011). Perceived Collective Burnout: A Multilevel Explanation of Burnout. Anxiety Sterss Coping. Jan, 12, 1-19.

Ivancevich JM. Matteson MT. (1980). Stress and work. Scott, Foresman, Glenview. I 11.

Hooper, R. (2013). Role conflict experienced by teachers and its relationship to stress and burnout. PhD thesis. College of education.Walden University.

James, B., Coninck, C., & Dean, S. (2007). In corporating organizational justice, role states, pay satisfaction and supervisor satisfaction in a model of turnover interntions original research article. Journal of Business Research, 57, 225-231.

Jawahar, I.M., Kisamore, J.L., Stone, T.H. & Rahn, D.L. (2012). Differential effect of inter-role conflict on proactive individual’s experience of burnout. Journal of Business and Psychology, 27, 243-254.‌

Judeh, M. (2011). Role Ambiguity and Role Conflict as Mediators of the Relationship between Orientation & Organizational Commitment. International Business Research, 4, 171-181.

Ladou, J. (2007). Current occupational & environmental medicine: USA: McGraw Hill.

Lu, H., While, A. E., & Barriball, K. L. (2001). Job satisfaction and its related factors: a questionnaire survey of hospital nurses in Mainland China. International journal of nursing studies, 44(4), 574-588.

Kahen, R.L., & Byosiere, P. (2007). Stress in organization. In: MD. Dunnette and LM. Hough (ED). Handbook of industrial and organization psychology, 3, 571-650, Palo Alto, ConsultingPsychology Press.

 

Maslach, C. Jackson, S.E. (2004). Manual of the maslach burnout Inventory (2^nd Ed). Palo arto: consultiag psychologist press Inc.

 Maslach C. (2001). Job burnout. Annual Review of Psychology. Australian Psychologists, 23: 335-347.

Meredith, T.N. (2007). Analysis of physician satisfaction, stress, and leadership role ambiguity relative to turnover and cognttion. Ph.D. thesis. UNIVERSITY OF PHOENIX.‌

Papastylianou, A., Kaila, M., & Polychronopoulos, M. (2009). Teachers burnout, depression, role ambiguity and conflict. Published Online: 14 Jannuary 2009/SOC PsycholEduc, (2009). 12: 295-314.

Preacher, K. J., and Hayes, A. F. (2008). Asymptotie and respinding strategies for assessing and comparing indirect effects in multiple mediator models. Behavior Research Methods, 40 (3): 879-891.

Safikhani, M. (2014). The relatuion between organizational justice with burnout among employees in fars province gas company. Department of Psychology and Educational, Faculty of Literature and Humanities Science, Islamic Azad University, Arsanjan Branch.

Sin, S. (2012). The Relationship Between Burnout And Role Stressors Amons Direct Service Providers At Centers For Independent Living In Region V. Rehabilitation Institute in the Graduate School Southern Illinois University Carbondale.

Soltani, I., & Ruhanei, A. (2005). Burnout in industrial and productive institution. TadbirEducational and Scientific Journal, 109-123.

Tagger, S. (2009). Exploring the role of affect and evaluative beliefs in the Emergence of workplace attitude: The case of organizational commitment.In ASAC, 30, 5,1-21.

Tunc, T., & Kutanis R.O. (2009). Role conflict, role ambiguity, and burnout in nurses and physicians at a university hospital in Turkey. Nursing & health sciences, 11, 410-416.‌

Vakola, M., & Nikolaou, I. (2005). Attitudes towards organizational change: what is the role of employees’ stress and commitment? Employee relations, 27, 160-174.‌

Valenzi, E.R., & Dessler, G. (2006). Relationships of leader behavior subordinate role, ambiguity and subordinate, job satisfaction. Academy of Management Journal, 21, 671-678.

Wayne, k., Hoy, J., Tarter, C. (2004). Organizational justice in schools: no justice without trust. International Journal of Educational Management, 18, 250-259.

Yener, D., Oskaybas, K., & Dursun, T. (2014). The effects of burnout on organizational commitment in logistics sector. Journal of Business Research Turk. 6, 15-25.