بررسی سروده‌های پروین اعتصامی از منظر شعرشناسی شناختی و تحلیل گفتمان انتقادی

فصلنامه زبان و ادب فارسی

مقاله 2، دوره 10، شماره 34، خرداد 1397، صفحه 11-31   

نوع مقاله: علمی-پژوهشی

نویسندگان

محمد ایرانی¹؛ ناصر ملکی²

¹دانشیار گروه زبان و ادبیّات فارســی دانشـگاه رازی کرمانشاه

²دانشیار گروه زبان و ادبیّات انگلیسـی دانشگاه رازی کرمانشاه

چکیده

کلمات و ارتباط بین آنها همواره مورد توجّه صاحب‌نظران در حوزة نقد ادبی بوده است. از آن جمله می‌توان به منتقدانی اشاره کرد که به شعرشناسی شناختی پرداخته­اند. این شاخه از مطالعات ادبی بیش از هر چیز به درک شباهت میان اشیاء، رابطۀ آنها و بازشناسی الگوهای آنها در ساختارهای انتزاعی می­پردازد. طبیعی است که این رویکرد جز با تحلیل متن میسّر نمی­شود. تحلیل متن، خود نیز به زمینه­های دیگری مرتبط می­شود که به کنش‌های بیانی نویسنده یا شاعر و کنش‌های القایی در میان خوانندگان منتهی می‌گردد. درک این مفاهیم نیز به دو شکل سریع و مؤخّر روی می­دهد که هرکدام نیز رویکردهای دیگری را برمی­انگیزند که به خواننده مرتبط می­شوند. از این روی می­توان چنین ادّعا کرد که هر متن ادبی بازنمای عینیِ گفتمان­های انتقادی‌ای است که در هر جامعه­ای وجود دارد. جستار پیش رو با این پیش فرض که سروده‌های پروین اعتصامی می‌توانند باز‌خوردی از این ادّعا باشند، به بررسی شعرشناسی شناختی و تحلیل گفتمان انتقادی در برخی از سروده‌های این شاعر پرآوازه اختصاص یافته است. پژوهندگان این مقاله با ارائة نمونه‌هایی از این دو رویکرد، بر آن بوده‌اند تا نمودِ شعرشناسی شناختی و تحلیل گفتمان را در سروده‌های پروین اعتصامی نشان دهند. دستاورد تحلیل‌های نگارندگان در این پژوهش بیانگر این واقعیّت است که عوامل بافتی و زبانی در سروده‌های پروین، روابط پنهان میان قدرت و سوءاستفاده از آن، سلطه و نابرابری‌های اجتماعی را آشکار  می‌سازند.

کلیدواژه‌ها

شعر‌شناسی شناختی؛ گفتمان انتقادی؛ پروین اعتصامی؛ نقد و نظریه

مراجع