بررسی خصوصیات شیمیایی خاک تحت تأثیر آبیاری با پساب خام کارخانه قند و تنش کمآبی

اکوسیستم های طبیعی ایران

مقاله 4، دوره 9، شماره 1 - شماره پیاپی 31، خرداد 1397، صفحه 43-52   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

یحیی چوپان¹؛ سمیه امامی^{* 2}

¹دانشجوی دکتری دانشگاه علوم کشاورزی گرگان

²گروه مهندسی آب دانشگاه تبریز

چکیده

نیاز روز افزون به منابع آبی و به دنبال آن کمبود آب، ضرورت استفاده از آب های نامتعارف بهخصوص پسابها را افزایش داده است. در پژوهش حاضر به بررسی خصوصیات شیمیایی خاک تحت آبیاری با پساب خام کارخانه قند و تنش کمآبی با به کارگیری سه روش آبیاری شامل آب چاه (T1)، پساب خام کارخانه قند (T2)، ترکیب آب و پساب (با نسبت اختلاط 1 به 7) (T3) با دو سطح آبیاری کامل (L1) و اعمال 75% تنش کم آبی (L2) بهصورت فاکتوریل با طرح پایه بلوک کامل تصادفی در چهار تکرار (R) بهصورت آزمایشات مزرعهای در اراضی شهرستان میاندوآب در سال زراعی 96-1395 پرداخته شد. نتایج حاصله نشان داد تنش کمآبی و نوع آب آبیاری بر یونهای پتاسیم، فسفر، ازت کل و شوری در سطح احتمال یک درصد، و بر میزان اسیدیته در سطح احتمال 5 درصد تأثیر معنیدار داشته است. بیشترین و کمترین مقدار یون پتاسیم به ترتیب در تیمارهای T2L2 و T3L1 با مقادیر 289 کیلوگرم و 112 کیلوگرم حاصل شد. هم چنین بیشترین و کمترین مقدار اسیدیته به ترتیب در تیمارهای T2L2 و T2L1 با مقادیر 5/7 و 9/6 مشاهده شد. در حالت کلی میتوان اظهار داشت که آبیاری با پساب خام کارخانه قند به طور تقریبی خصوصیات شیمیایی خاک را بهبود میبخشد و با توجه به کمبود منابع آبی جایگزین مناسبی برای آبیاری مزارع جو منطقه مورد بررسی توصیه می گردد.

کلیدواژه‌ها

آب های نامتعارف؛ پساب خام؛ تنش کم ابی؛ خصوصیات شیمیایی خاک

اصل مقاله

بررسی خصوصیات شیمیایی خاک تحت تأثیر آبیاری با پساب خام کارخانه قند و تنش کم­آبی

یحیی چوپان[1] ، سمیه امامی[2]^*

 تاریخ دریافت: 03/10/96 تاریخ پذیرش: 23/02/97

 

 

 

چکیده

نیاز روز افزون به منابع آبی و به دنبال آن کمبود آب، ضرورت استفاده از آب های نامتعارف به­خصوص پساب­ها را افزایش داده است. در پژوهش حاضر به بررسی خصوصیات شیمیایی خاک تحت آبیاری با پساب خام کارخانه قند و تنش کم­آبی با به کارگیری سه روش آبیاری شامل آب چاه (T1)، پساب خام کارخانه قند (T2)، ترکیب آب و پساب (با نسبت اختلاط 1 به 7) (T3) با دو سطح آبیاری کامل (L1) و اعمال 75% تنش کم آبی (L2) به­صورت فاکتوریل با طرح پایه بلوک کامل تصادفی در چهار تکرار (R) به­صورت آزمایشات مزرعه­ای در اراضی شهرستان میاندوآب در سال زراعی 96-1395 پرداخته شد. نتایج حاصله نشان داد تنش کم­آبی و نوع آب آبیاری بر یون­های پتاسیم، فسفر، ازت کل و شوری در سطح احتمال یک درصد، و بر میزان اسیدیته در سطح احتمال 5 درصد تأثیر معنی­دار داشته است. بیش­ترین و کم­ترین مقدار یون­ پتاسیم به ترتیب در تیمارهای T2L2 و T3L1 با مقادیر 289 کیلوگرم و 112 کیلوگرم حاصل شد. هم چنین بیش­ترین و کم­ترین مقدار اسیدیته به ترتیب در تیمارهای T2L2 و T2L1 با مقادیر 5/7 و 9/6 مشاهده شد. در حالت کلی می­توان اظهار داشت که آبیاری با پساب خام کارخانه قند به طور تقریبی خصوصیات شیمیایی خاک را بهبود می­بخشد و با توجه به کمبود منابع آبی جایگزین مناسبی برای آبیاری مزارع جو منطقه مورد بررسی توصیه می گردد.

 

واژه­های کلیدی: آب های نامتعارف، پساب خام، تنش کم­آبی، خصوصیات شیمیایی خاک. 

 

 

 

 

 

 

 

مقدمه

رشد روزافزون جمعیت جهان و در نتیجه نیاز بیشتر به تولیدات کشاورزی از مسائل مهمی است که امروزه بشر با آن روبروست و در این‌میان آب یکی از اصلی‌ترین نهاده‌های تولیدات کشاورزی است که بیش از 90% حجم آب مصرفی را به خود اختصاص می‌دهد. این مسئله هنگامی به یک چالش بزرگ جهانی تبدیل شده است که پیش‌بینی می‌شود، در سال 2050 تعداد 65 کشور جهان با جمعیتی بالغ بر 7 میلیارد نفر با کمبود آب مواجه خواهند بود (سپاسخواه و همکاران، 1385). فاضلاب های خانگی خالص تشکیل شده اند از فاضلاب دستگاه های بهداشتی خانه ها مانند توالت ها ، دستشوئی ها، حمام ها، ماشین های لباسشوئی ، پسآب آشپزخانه هاو یا فاضلاب  بدست آمده از شستشوی قسمت های گوناگون خانه. خواص فاضلاب های خانگی درسطح یک کشور تقریبا یکسان و تنها غلظت آنها بسته به  مقدار مصرف سرانه آب در شهرها  تغییر می کند . آنچه در شبکه جمع آوری  فاضلاب شهری بنام فاضلاب خانگی جریان دارد علاوه برفاضلاب خانگی  خالص  دارای  مقداری فاضلاب به­دست آمده از مغازه­ها، فروشگاه­ها ،رستوران­ها، تعمیرگاه­ها و مؤسسه­هایی مانند آن­ها نیز می­باشدکه مجبور هستند در سطح شهر و به­طور پراکنده واردکانال­های جمع­آوری فاضلاب می­گردند. دراین  پساب­ها انواع  موجودات ریز، میکروب­ها و ویروس‌ها و چند  نوع  مواد شیمیایی  معین  وجود  دارد  که عمده‌ترین  آن آمونیاک و  نیز مقداری اوره می‌ باشد. این  فاضلاب ها  باید از مسیر های سربسته به محل تصفیه هدایت گردند. جهت خنثی سازی محیط  قلیایی این فاضلاب ها که محیط مناسب برای رشد و نمو میکروب هاست از کلر استفاده می‌شود (منزوی، 1378).

از نکته نظر غذایی پساب حاوی سه عنصر ضروری N,P,K می‌باشد و علاوه بر آن عناصر ریزمغذی لازم برای رشد گیاهان نیز اغلب در پساب وجود دارد. وجود این عناصر در پساب از مزایا و فاکتور‌های استفاده از پساب در کشاورزی تلقی می‌شود و صرفه‌جویی قابل‌توجهی در مصرف کودهای شیمیایی در مقابل استفاده از پساب صورت می‌پذیرد. مقدار ازت و پتاسیم موجود در پساب غالبا نیاز گیاهان به این عناصر را طی دوره رشد برآورده می نماید. اما در بعضی مواقع N و K موجود در پساب بیشتر از حد مورد نیاز گیاهان می‌‌باشد و بنابراین باعث رشد بیش از حد، تأخیر در زمان رسیدن و کاهش کیفیت محصول می‌شود (السالم، 1998،آسانو و لوینه، 1996، پاپادوپلوس و استیلیانو، 1988،  پاپادوپلوس و استیلیانو، 1991). کیفیت بالای پساب خروجی و مقایسه آن با استاندارد آبیاری جهت مصارف کشاورزی انگیزه استفاده از پساب فاضلاب در آبیاری گیاهان مورد توجه قرار گرفته است (گامیتو و همکاران، 1999).

در خصوص بررسی تأثیر پساب و فاضلاب مناطق مختلف (ایران وجهان) بر خصوصیات شیمیایی خاک، تحقیقات مختلفی انجام شده است که برخی از آن­ها عبارتند از:

حنیف­لو و معاضد (2007) نشان دادند ضریب هدایت هیدرولیکی اشباع و نفوذپذیری لایه سطحی خاک در حالت آبیاری با پساب شهری شهر اهواز نسبت به آبیاری با آب کارون، به­طور معنی­داری افزایش یافت (چوپان و همکاران، 1397).

آیلو و همکاران (2007) به بررسی تأثیر کاربرد پساب تصفیه­شده بر روی خصوصیات خاک به وسیله آبیاری قطره­ای پرداختند. نتایج نشان داد که استفاده از پساب تصفیه­شده منجر به افزایش میزان آلودگی میکروبی سطح خاک، کاهش تخلخل و هدایت هیدرولیکی می­شود (چوپان و همکاران، 1397).

حیدرپور و همکاران (2007) با بررسی اثر استفاده از پساب تصفیه­شده بر روی خصوصیات شیمیایی خاک نتیجه گرفتند که استفاده از آبیاری زیرسطحی باعث افزایش هدایت­الکتریکی، سدیم و منیزیم محلول در لایه سطحی خاک می گردد، اگرچه تغییرات مشاهده شده در پارامترهای بافت خاک، چگالی حقیقی، تخلخل و نفوذ آب معنی­دار نبود.

زو و همکاران (2010)، تأثیر بلند مدت (23 ساله) پساب فاضلاب تصفیه­شده را بر روی خاک­های کشاورزی بررسی کردند. آن­ها بیان داشتند که استفاده از پساب موجب کاهش pH و افزایش فلزات سنگین در سطح 1درصد شده است.

رضاپور و همکاران (2012) گزارش کردند که استفاده از پساب به­منظور آبیاری باعث افزایش 80 درصدی هدایت­هیدرولیکی، 350 درصدی کربن­آلی، 100 درصدی ازت و 300 درصدی پتاسیم می­گردد.

کریم­زاده (2012)، نشان داد آبیاری با پساب موجب کاهش هدایت­ هیدرولیکی ­اشباع در خاک ریزدانه نسبت به خاک درشت­دانه می­شود. دلیل این امر ناشی از گرفتگی منافذ ریز خاک توسط مواد معلق موجود در پساب در خاک­های ریزدانه است.

حسن و همکاران (2015)، پی بردند که استفاده از پساب برای آبیاری یک استراتژی ارزشمند جهت بالابردن منابع آب در دسترس محسوب می­شود، اما کیفیت و شرایط این آب میتواند چالش­هایی را در کشاورزی ایجاد نماید.

خدادادی و همکاران (1394)، با بررسی اثر آبیاری با پساب­های شهری و صنعتی (به مدت هشت سال) و آب رودخانه (بیست سال) بر برخی ویژگی­های فیزیکی خاک در زمین­های کشاورزی منطقه زرین­شهر لنجان واقع در اصفهان گزارش کردند که آبیاری با پساب­های شهری و صنعتی موجب افزایش جرم مخصوص ظاهری و هم­چنین، باعث کاهش هدایت هیدرولیکی خاک، نفوذپذیری و دوکوهانه شدن منحنی رطوبتی خاک گردیده است.

یزدانی و همکاران (1393)، با بررسی تأثیر پساب فاضلاب تصفیه­خانه پرکند آباد مشهد بر خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک گزارش کردند که آبیاری با پساب فاضلاب بر چگالی ظاهری خاک تأثیر گذاشت و مقدار آن را کاهش داد. هم­چنین با افزایش تعداد آبیاری با پساب فاضلاب، مقدار یون­های سدیم، فسفر، نیترات و نیکل افزایش یافت به­طوری­که بیش­ترین افزایش در یون نیترات (38 درصد) و سدیم (84 درصد) مشاهده شد.

چوپان و همکاران (1397) با بررسی خصوصیات شیمیایی خاک تحت تأثیر آبیاری با پساب صنعتی تصفیه نشده نتیجه گرفتند که آبیاری با پساب تصفیه نشده موجب بهبود شرایط و خصوصیات شیمیایی خاک می­گردد.

با توجه به تفاوت­های بارز در نتایج حاصل از تحقیقات انجام شده درخصوص استفاده از پساب­ها به دلیل عدم یکسانی در خصوصیات پساب مورد استفاده، آب و هوای منطقه مورد مطالعه، مقدار آبیاری و... لزوم بررسی­های موردی در منطقه مورد مطالعه، با توجه به کمبود منابع آب، استفاده از منابع آب غیر متعارف (نظیر پساب­ها) امری ضروری می­باشد. در همین راستا در این پژوهش برای اولین بار به بررسی خصوصیات شیمیایی خاک اراضی شهرستان میاندوآب تحت آبیاری با پساب خام کارخانه قند در شرایط تنش کم­آبی پرداخته شده است.

 

مواد و روش­ها

پژوهش حاضر در سال زراعی 96-1395 در اراضی کشاورزی شهرستان میاندوآب تحت کشت جو در یک خاک شنی­لومی در قالب طرح فاکتوریل بلوک کامل تصادفی در چهار تکرار انجام شد. این شهرستان چهارمین دشت حاصل­خیز کشور محسوب می­شود و یکی از بزرگ­ترین تولید کنندگان محصولات کشاورزی در منطقه آذربایجان می­باشد. مساحت شهرستان میاند.اب 2694 کیلومتر مربع است و در طول جغرافیایی 46 درجه و 6 دقیقه­ی شرقیاز نصف­النهار گرینویچ و در عرض 36 درجه و 58 دقیقه شمالی از خط استوا با ارتفاع 1314 متر از سطح دریا قرار دارد. آب و هوای این منطقه متغیر بوده و دارای تابستان­های نسبتا گرم و زمستان­های مختصر سردی می­باشد. میزان بارش متوسط در منطقه 289 میلی­متر ثبت شده است. در زمانی نه چندان دور دشت میاندآب یکی از جلگه­های معروف کشت پنبه بوده و هم­اکنون نیز کشت جو، گندم و چغندرقند رواج دارد (جهاد کشاورزی شهرستان میاندوآب). شهرستان میاندوآب به دلیل دارا بودن کارخانه قند و استفاده کشاورزان از این منبع آب نامتعارف جهت کشاورزی انتخاب شد. آنالیز شیمیایی آب، پساب و ترکیب آب و پساب (با درصد اختلاط 1 به 7) در جدول 1، ارائه شده است. زمین مورد استفاده به­دلیل آیش بودن قبل از سال زراعی 96-1395، از لحاظ مواد آلی و دیگر عناصر مورد نیاز گیاه جهت رشد، ضعیف تلقی شد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 1- آنالیز شیمیایی آب معمولی، پساب و ترکیب آب و پساب (نسبت اختلاط 1 به 7)

ترکیب آب و پساب	پساب	آب معمولی	واحد	نوع آزمایش
25/6	25	53/2	dS/m	هدایت الکتریکی
2/10	7.11	82/6	-	اسیدیته
88/8	1/8	90/12	meq/lit	نسبت­جذب­سدیم
10	53	1/1	meq/lit	کلسیم
2/3	60	6/2	meq/lit	منیزیم
24	67	5/17	meq/lit	سدیم
01/1	3/1	0	meq/lit	کربنات
1/3	2/8	02/3	meq/lit	بی کربنات
28	52	10	meq/lit	کلر
5/6	115/5	2/10	meq/lit	سولفات

 

 

بر اساس آزمایشات خاک مقدار 35 تن کود حیوانی، 160 کیلوگرم کود اوره، 220 کیلوگرم کود فسفر و 40 کیلوگرم سولفات پتاسیم برای یک هکتار کشت جو توصیه شده و لذا برای کلیه تیمارها به میزان یکسان جهت حفظ شرایط برابر استفاده شد. آنالیز شیمیایی خاک محل اجرای آزمایش و تعیین بافت خاک قبل از انجام پژوهش در جدول2، ارائه شده است.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

جدول 2- آنالیز شیمیایی و فیزیکی خاک قبل از انجام تحقیق در عمق (40- 0) سانتی­متری از سطح زمین

نتایج آزمایش	واحد اندازه­گیری	نوع آزمایش
150	mg/Kg	پتاسیم
5	mg/Kg	فسفر
09/0	%	ازت کل
01/6	dS/m	شوری
5/7	-	اسیدیته
75/18	%	آهک
07/0	%	مواد آلی
52	%	شن
8	%	رس
30	%	سیلت
1/25	%	درصد اشباع

 

 

تیمارهای مورد استفاده در این پژوهش، شامل آبیاری با آب معمولی (T1)، پساب خالص (T2) و ترکیب (1 به 7) آب و پساب (T3)، که در دو سطح بدون تنش کم­آبی (L1) و با اعمال 75% تنش کم­آبی (L2) می­باشند. هم­چنین تیمار T1L1 به عنوان شاهد در نظر گرفته شد. هدایت ­الکتریکی پساب، آب و ترکیب آب و پساب (اختلاط به­صورت 5/87% آب و 5/12% پساب در تانکر مخصوص ذخیره آب انجام شد) با استفاده از دستگاه EC متر در دمای 25 درجه سانتی­گراد اندازه­گیری شد. هم­چنین مقدار نیاز آبی با استفاده از نرم­افزار NETWAT محاسبه و به­وسیله کنتور حجمی و دقیق تحویل کرت­ها شد. سیستم آبیاری مورد استفاده نیز به­صورت کرتی و فاصله کرت­ها از هم یک متر و فاصله بلوک­ها از یکدیگر 2 متر انتخاب گردید. صفات مورد بررسی شامل، شوری، اسیدیته، فسفر، پتاسیم و ازت کل بود که دقیقا پس از اتمام اعمال تیمارها مورد اندازه­گیری و به­صورت طرح کاملا تصادفی و با استفاده از نرم­افزار SAS مورد تحلیل قرار گرفتند.

 

 

نتایج و بحث

 

بر طبق نتایج ارائه شده در جدول 3، مشاهده شد در سطح احتمال یک درصد، اثر متقابل نوع آب آبیاری و تنش کم­آبی برای یون­های پتاسیم، ازت کل، شوری و میزان اسیدیته، از لحاظ آماری معنی­دار و برای یون فسفر اثر معنی­داری مشاهده نشد.

 

 

 

 

 

جدول 3: میانگین مربعات تجزیه واریانس صفات مورد بررسی (شوری، اسیدیته، فسفر، پتاسیم و ازت کل)

منابع تغییرات	درجه آزادی	پتاسیم	فسفر	ازت کل	شوری	اسیدیته
تکرار	3	2/260	1/92	00001/0	04/0	58/0
تنش کم آبی	1	**60811	**225	**004/0	**4/0	*15/0
نوع آب آبیاری	2	**1/30220	**1690	**0001/0	**51/0	*13/0
تنش­آبی * نوع آب آبیاری	2	**1/6223	ns 80/16	**0001/0	**35/0	**50/0
خطا	12	1/4840	15/5	0003/0	32/0	02/0
ضریب­تغییرات	_	4/7	75/8	5/7	2/4	1/3

ns  ،** و* : به ترتیب به معنی عدم اختلاف معنی‌دار، ^**معنی‌دار در سطح احتمال 1% و  ^* معنی‌دار در سطح احتمال 5%.

 

 

 

 

نتایج مقایسه میانگین صفات شوری، اسیدیته، فسفر، پتاسیم و ازت کل تحت تیمارهای آزمایشی در جدول 4، آورده شده است. نتایج نشان داد که تأثیر تنش کم­­آبی و نوع آب آبیاری بر یون­های پتاسیم، فسفر، ازت کل و شوری در سطح احتمال یک درصد و بر میزان اسیدیته در سطح احتمال 5 درصد معنی­دار بود.

جدول 4: مقایسه میانگین صفات شوری، اسیدیته، فسفر، پتاسیم و ازت کل تحت اثر متقابل تیمارهای آزمایشی

تیمارهای آزمایشی	پتاسیم(mg/Kg)	فسفر(mg/Kg)	ازت کل(%)	شوری(dS/m)	اسیدیته(-)
T1L1 (شاهد)	d 112	f7	d42/0	b2/4	c5/7
T1L2	b4/215	e1/12	b06/0	bc4	c5/7
T2L1	b1/201	b35	d03/0	bc1/4	d9/6
T2L2	a289	a40	a07/0	a7/4	a7/7
T3L1	c1/158	d2/15	d03/0	c6/3	b55/7
T3L2	b200	c25	c05/0	b9/3	bc4/7

حروف مشابه در هر ستون بیانگر عدم وجود اختلاف معنی‌داری در بین تیمارها در سطح 5 درصد است.

 

شوری

عنصر سدیم عامل اصلی به­وجود آمدن شوری می­باشد. خاک­های شور دارای EC بالای dS/m4 می­باشند. نتایج آزمایشات صورت گرفته در پژوهش حاضر نشان داد تیمارهای حاوی پساب (یعنی تیمارهای T2L1 و T3L1) کاهش شوری را نشان دادند که این امر می­تواند به دلیل جذب عناصری از جمله کلسیم و منیزیم موجود در پساب و هم­چنین جایگزینی ترکیب آب و پساب به­جای سدیم باشد.  تیمارهای دارای پساب و تنش کم­آبی (T2L2 و T3L2) به­دلیل رطوبت کم­تر و در نتیجه ایجاد محیطی شورتر در مقایسه با تیمارهای بدون تنش و پساب ( T2L1 و T3L1)، دارای شوری بیش­تری بودند. طبق نتایج حاصله، بیش­ترین و کم­ترین مقدار شوری به­ترتیب در تیمارهای T2L2 و T3L1 با مقادیر 7/4 و 6/3 دسی­زیمنس بر متر مشاهده شد که با نتایج پژوهشگرانی همانند آقابراتی و همکاران (1388)، حسین­پور و همکاران (1386)، چارما و همکاران (2007) و صفری­سنجانی و حاجی­رسولی­ها (2001) هم­خوانی دارد.

 

اسیدیته

خاک­های اسیدی  حاوی pH کم­تر از 6/5 و به­طور معمول کم­تر از 5 می­باشند (کریگهام، 2006).

با توجه به آزمایشات صورت گرفته در این پژوهش، بیش­ترین و کم­ترین مقدار اسیدیته در تیمارهای T2L2 و T2L1 با مقادیر 5/7 و 9/6 و تیمار شاهد با مقدار 1/7 مشاهده گردید. به­دلیل خاصیت بافری خاک، تیمارهای دارای پساب و ترکیب آب پساب (جدول 1)، در حالت خنثی از لحاظ اسیدیته قرار گرفتند. میزان اسیدیته تیمار شاهد در مقایسه با تیمارهای T2L2 و T2L1 به­ترتیب با کاهش 4 و افزایش 5/2 درصدی مواجه بود.

 

 

ازت کل

در این پژوهش، در تیمارهای پساب و ترکیب آب و پساب به­ترتیب افزایش 7 درصدی و کاهش 15 درصدی در میزان ازت کل در مقایسه با تیمار شاهد در شرایط تنش کم­­آبی مشاهده شد. بنابراین می­توان نتیجه گرفت که تنش­ کم­آبی منجر به افزایش میزان ازت کل خاک برخلاف پساب می­شود.

بیش­ترین و کم­ترین مقدار ازت کل به­ترتیب با مقادیر 07/0 و 042/0 در تیمارهای T2L2 و T1L1 حاصل شد. فقدان مقدار زیاد ازت کل در پساب، عامل عدم تفاوت معنی­داری بین تیمار شاهد و تیمارهای T2L1 و T3L1 بیان شد. بر خلاف تیمارهای دارای پساب، تیمارهای حاوی تنش کم­آبی (T1L2، T2L2 و T3L2) به­ترتیب افزایش 60، 35 و 30 درصدی ازت کل را در مقایسه با تیمارهای بدون تنش T1L1)، T2L1 و (T3L1 نشان دادند که با نتایج مطالعات آقابراتی و همکاران، 1388، حسین­پور و همکاران، 1386 و شارما و همکاران، 2007 هم­خوانی دارد. 

فسفر و پتاسیم

نتایج نشان داد تیمارهای دارای پساب و نیز ترکیب آب و پساب، به دلیل وجود مقادیر زیاد عناصر Mg و Ca که باعث بهبود وضعیت خاک می­شوند، حاوی مقدار بیش­تری یون­های پتاسیم و فسفر بودند.  (جدول 1). هم­چنین در تیمارهای دارای تحت تنش­ کم­آبی T1L2)، T2L2 و (T3L2 در مقایسه با تیمارهای بدون تنش کم­آبی T1L1)، T2L1 و (T3L1 میزان یون فسفر افزایش نشان داد.

 

بیش­ترین و کم­ترین مقدار یون­های پتاسیم و فسفر به­ترتیب در تیمارهای T2L2 و T1L1 به میزان 289 و 112 میلی­گرم بر کیلوگرم مشاهده شد که با نتایج پژوهشگرانی هم­چون آقابراتی و همکاران، 1388، حسین­پور و همکاران، 1386، شارما و همکاران، 2007 و جلالی و همکاران، 2008) هم­خوانی دارد.

نتیجه­گیری

براساس نتایج مشاهده آنالیز شیمیایی پساب خام کارخانه قند در شرایط تنش کم­آبی، می­توان بیان کرد که عناصر موجود در پساب همگی در محدوده قابل قبول و مورد استفاده برای کشاورزی می باشند. هم­چنین نتایج نشان داد اسیدیته آب آبیاری به­دلیل خاصیت بافری خاک، تأثیری بر اسیدیته خاک نداشت. کاربرد پساب و تنش­ کم­آبی مقادیر یون­های پتاسیم و فسفر خاک را افزایش  و شوری و اسیدیته خاک را در حالت ثابت نگه داشت. بیش­ترین مقدار صفات مورد انداه­گیری در حالت کاربرد همزمان پساب خام و تنش کم­آبی حاصل شد. بر اساس بررسی­های انجام شده در مطالعه حاضر می­توان اظهار کرد که آبیاری با پساب خام کارخانه قند در شرایط تنش کم­­آبی، بر خصوصیات شیمیایی خاک اراضی منطقه مورد مطالعه اثرات منفی بر جای نگذاشت. قابل ذکر است که صرفا با بررسی یکساله نمی­توان به چنین نتیجه­ای دست یافت و لذا نتیجه قابل تعمیم نیازمند مطالعات طولانی مدت و چند ساله می­باشد. جهت تصمیم­گیری در مورد دیگر محصولات سایر محصولات نیز بایستی تحقیقات چندین ساله صورت گیرد تا به  تأثیرات پساب صنعتی بر خاک و محصول مورد نظر پی برد. در حالت کلی و بر طبق نتایج حاصل از پژوهش حاضر، حالت ترکیب آب و پساب جهت آبیاری محصولات کشاورزی توصیه می­گردد.

 

 

 

 

References:

1. Spaskhah.A, Tavakkoli.A, Musavi.F (2006). Principles and applications of irrigation. Publication of Iran's National Irrigation and Drainage Committee, Tehran.
2. Agh-Barati, A., Hoseini, S. M., Esmaili, A and Maralian, H. 2009. Irrigation effect with urban wastewater treatment on physical and chemical properties of soil, the accumulation of nutrients and cadmium in olive trees. Environmental science journal. 6: 1-10.
3. Al.Salem, S. 1998. Environmental consideration for wastewater reuse in agriculture. Water Science. Tach, 33: 345-355.
4. Asano, T. and A. D. Levine. 1996. Wastewater reclamation and reuse. Post, present and fytyre. Journal of Water Science Technology. 33: 1-14.
5. Aiello, R., Cirelli, G. L and Consoli, S. 2007. Effects of reclaimed wastewater irrigation on soil and tomato fruits: A case study in Sicily (Italy). Agricultural water management, 93(1– 2): 65-72.
6. Choopan, Y., Emami, S., and Hesam, Mosa. 2018. Study of the Effect of Irrigation with Industrial Wastewater on Soil Chemical Properties (Case Study: Torbat-Heydarieh). Journal of Irrigation and Drainage. (In Persian).
7. Khodadadi, N., Ghorbani Dashtaki, Sh and Kiani, Sh. 2015. Effect of irrigation water quality on some physical properties of soil in rice cultivated land. Journal of Soil and Water Resources Conservation. 4(3): 15-28. (In Persian)
8. Jalali, M., Merikhpour, H., Kaledhonkar, M J and Vander-Zee, S. E. A. T. M. 2008. Effects of wastewater irrigation on soil sodicity and nutrient leaching in calcareous soils. Agriculture and Water Management. 95: 143-153.
9. Haj-Rasouliha, Sh., Amini, H., Houdji, M and Najafi, P. 2006. Biodetection of air and soil pollution in Esfahan region. Journal of research in agricultural science. 2: 39-54. (In Persian)
10. Heidarpour, M., Mostafazadeh-Fard, B., Abedi-Koupai, J and Malekian, R. 2007. The effects of treated wastewater on soil chemical properties using subsurface and surface irrigation methods. Agricultural Water Management. 90(1- 2): 87-94.
11. Hasan, H. I., Anwar, M., Battikhi, M and Qrunfleh, M.2015. Impacts of Treated Wastewater Reuse on Some Soil Properties and Production of Gladiolus Communis. Jordan Journal of Agriculture Science. 11(4): 1103-1118.
12. Hosinpour, A., Haghnia, Q. H., Alizadeh, A and Fotowwat, A. 2007. The irrigation effect of raw and refined sewage on soil chemical properties in various depths in both continuous and alternative conditions. Irrigation and drainage journal. 1(2): 73-85. 
13. Gamito, P., Arsenio, A., Faleiro, M.L., Brito, J.M. and Beltrao, J. 1999. The influence of wastewater treatment of irrigation water quality, International Workshop on, Improved Crop Quality by Nutrient Management, pp. 267-270, Izmir, Turkey.
14. Kirkham, M. B. 1986. Problems of using wastewater on vegetable crops. Hort. Science. 21 (1): 24-27.
15. Karimzadeh, M., Alizadeh, A and Mohammadi-Aria, M. 2012. The effects of irrigation with wastewater on soil saturation hydraulics conductivity. Water and soil journal, 6: 1547-1553.
16. Miandoab-ag.ir
17. Rezapour, S., Samadi, A and Khodaverdiloo, H. 2012. Impact of long-term wastewater irrigation on variability of soil attributes along a landscape, semi-arid region of Iran. Environmental Earth Sciences, 67: 1713–1723.
18. Safari, M. and H. Fathi. 2008. Effect of effluent irrigation on yield and quality of bean and some soil properties. 3rd National Congress on recycling and the use of renewable water resources in agriculture, Isfahan. 17-29. (In Persian). Sharma, R., Agrawal, M and Marshall, F. 1999. Heavy metal contamination of soil and vegetables in suburban areas of Varanasi, India. Ecotoxicology and Environmental Safety. 66: 258-266.
19. Papadopoulos, L. Y. Stylianon. 1988. Trickle irrigation of cotton with treated sewage effluent. Journal ofEnviron Quality. 17: 574-580.
20. Papadopoulos, L. and Y. Stylianon. 1991. Trickle irrigation of sunflower with municipal wastewater. Agriculture Water Management. 19: 67-75.
21. Xu, J., Wu, L., Chang, A C and Zhang, Y. 2010. Impact of long-term reclaimed wastewater irrigation on agricultural soils: A preliminary assessment. Journal of Hazardous Materials. 183(1-3): 780-786.
22. Yazdani, V., Ghahrwman, B., Davari, K and Fazeli, E. 2014. Effect of wastewater on physical and chemical properties of soil. Environmental Science and Technology. 16: 473-485.

 

 

 

 

 

---

[1] - دانشجوی دکتری دانشگاه علوم کشاورزی گرگان

[2] نویسنده مسئول:  گروه مهندسی آب دانشگاه تبریز ، [e-mail]

مراجع

 

 

 

 

 

References:

1. Spaskhah.A, Tavakkoli.A, Musavi.F (2006). Principles and applications of irrigation. Publication of Iran's National Irrigation and Drainage Committee, Tehran.
2. Agh-Barati, A., Hoseini, S. M., Esmaili, A and Maralian, H. 2009. Irrigation effect with urban wastewater treatment on physical and chemical properties of soil, the accumulation of nutrients and cadmium in olive trees. Environmental science journal. 6: 1-10.
3. Al.Salem, S. 1998. Environmental consideration for wastewater reuse in agriculture. Water Science. Tach, 33: 345-355.
4. Asano, T. and A. D. Levine. 1996. Wastewater reclamation and reuse. Post, present and fytyre. Journal of Water Science Technology. 33: 1-14.
5. Aiello, R., Cirelli, G. L and Consoli, S. 2007. Effects of reclaimed wastewater irrigation on soil and tomato fruits: A case study in Sicily (Italy). Agricultural water management, 93(1– 2): 65-72.
6. Choopan, Y., Emami, S., and Hesam, Mosa. 2018. Study of the Effect of Irrigation with Industrial Wastewater on Soil Chemical Properties (Case Study: Torbat-Heydarieh). Journal of Irrigation and Drainage. (In Persian).
7. Khodadadi, N., Ghorbani Dashtaki, Sh and Kiani, Sh. 2015. Effect of irrigation water quality on some physical properties of soil in rice cultivated land. Journal of Soil and Water Resources Conservation. 4(3): 15-28. (In Persian)
8. Jalali, M., Merikhpour, H., Kaledhonkar, M J and Vander-Zee, S. E. A. T. M. 2008. Effects of wastewater irrigation on soil sodicity and nutrient leaching in calcareous soils. Agriculture and Water Management. 95: 143-153.
9. Haj-Rasouliha, Sh., Amini, H., Houdji, M and Najafi, P. 2006. Biodetection of air and soil pollution in Esfahan region. Journal of research in agricultural science. 2: 39-54. (In Persian)
10. Heidarpour, M., Mostafazadeh-Fard, B., Abedi-Koupai, J and Malekian, R. 2007. The effects of treated wastewater on soil chemical properties using subsurface and surface irrigation methods. Agricultural Water Management. 90(1- 2): 87-94.
11. Hasan, H. I., Anwar, M., Battikhi, M and Qrunfleh, M.2015. Impacts of Treated Wastewater Reuse on Some Soil Properties and Production of Gladiolus Communis. Jordan Journal of Agriculture Science. 11(4): 1103-1118.
12. Hosinpour, A., Haghnia, Q. H., Alizadeh, A and Fotowwat, A. 2007. The irrigation effect of raw and refined sewage on soil chemical properties in various depths in both continuous and alternative conditions. Irrigation and drainage journal. 1(2): 73-85. 
13. Gamito, P., Arsenio, A., Faleiro, M.L., Brito, J.M. and Beltrao, J. 1999. The influence of wastewater treatment of irrigation water quality, International Workshop on, Improved Crop Quality by Nutrient Management, pp. 267-270, Izmir, Turkey.
14. Kirkham, M. B. 1986. Problems of using wastewater on vegetable crops. Hort. Science. 21 (1): 24-27.
15. Karimzadeh, M., Alizadeh, A and Mohammadi-Aria, M. 2012. The effects of irrigation with wastewater on soil saturation hydraulics conductivity. Water and soil journal, 6: 1547-1553.
16. Miandoab-ag.ir
17. Rezapour, S., Samadi, A and Khodaverdiloo, H. 2012. Impact of long-term wastewater irrigation on variability of soil attributes along a landscape, semi-arid region of Iran. Environmental Earth Sciences, 67: 1713–1723.
18. Safari, M. and H. Fathi. 2008. Effect of effluent irrigation on yield and quality of bean and some soil properties. 3rd National Congress on recycling and the use of renewable water resources in agriculture, Isfahan. 17-29. (In Persian). Sharma, R., Agrawal, M and Marshall, F. 1999. Heavy metal contamination of soil and vegetables in suburban areas of Varanasi, India. Ecotoxicology and Environmental Safety. 66: 258-266.
19. Papadopoulos, L. Y. Stylianon. 1988. Trickle irrigation of cotton with treated sewage effluent. Journal ofEnviron Quality. 17: 574-580.
20. Papadopoulos, L. and Y. Stylianon. 1991. Trickle irrigation of sunflower with municipal wastewater. Agriculture Water Management. 19: 67-75.
21. Xu, J., Wu, L., Chang, A C and Zhang, Y. 2010. Impact of long-term reclaimed wastewater irrigation on agricultural soils: A preliminary assessment. Journal of Hazardous Materials. 183(1-3): 780-786.
22. Yazdani, V., Ghahrwman, B., Davari, K and Fazeli, E. 2014. Effect of wastewater on physical and chemical properties of soil. Environmental Science and Technology. 16: 473-485.