کاربردشناسی جمله‌های پرسشی در اشعار فریدون مشیری

زیبایی‌شناسی ادبی

مقاله 3، دوره 8، شماره 34، اسفند 1396، صفحه 47-71   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

چکیده

یکی از انواع پرکاربرد کلام، جملة پرسشی است که زبان‌شناسان و بلاغت­شناسان نقش‌های معنایی ـ منظوری گوناگونی برای آن در نظر گرفته‌اند. اشعار فریدون مشیری برای افزونی قدرت تأثیر و القای معانی به مخاطب، تجلی‌گاه نقش‌های معنایی ـ منظوری گزاره‌های پرسشی متعددی ­است. این ویژگی به دلیل بسامد بالا از شاخص­های برجسته در سبک مشیری است که سخن وی را در میان شاعران معاصر متفرّد و یگانه ساخته است. پژوهش حاضر در تلاش است تا با تکیه بر روش توصیفی ـ تحلیلی، با تحلیل کارکردهای زبانی گزاره‌های پرسشی اشعار مشیری، به بررسی توانش ارتباطیِ مختلف این گزاره­ها بپردازد؛ بدین ‌منظور 525  قطعه شعر از فریدون مشیری مورد بررسی قرارگرفت که از این میان 363 جملة پرسشی با اغراض مختلف شناسایی شد. نتایج پژوهش حاکی از آن است که گزاره‌های پرسشی اشعار مشیری دارای 24 نقش‌ معنایی ـ منظوری مختلف  هستند. تعدد نقش­های معنایی ـ منظوری جملات پرسشی  این حقیقت را اثبات می­کند که صاحب این اشعار با ترفندهای زبانی و بلاغی به خوبی آشنا بوده و از زبان ادبی نرم، هموار و ساده با بالاترین ظرفیت ممکن آن بهره گرفته­ است.

کلیدواژه‌ها

نقش‌های منظوری؛ جملات پرسشی؛ شعر مشیری

مراجع

الف) منابع فارسی

1ـ باقری خلیلی؛ محمودی نوسر، مریم. «منظور شناسی جمله‌های پرسشی در غزلیات سعدی».  فصلنامۀ تخصصی سبک‌شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)، س6، ش اول، صص43-57، 1392.

2ـ تاج‌آبادی و دیگران. «ساخت­های تعجبی در زبان فارسی». جستارهای زبانی. د 4. ش 3 (پیاپی 15). صص 1-21، 1392.

3ـ تجلیل، جلیل. معانی و بیان. تهران: مرکز نشر دانشگاهی،‌ چاپ دوم، 1363.

4ـ داد، سیما. فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید، چاپ اول، 1382.

5ـ دهقانیان، جواد؛ ملاحی، عایشه. «بررسی تطبیقی مضامین عاشقانه در آثار فریدون مشیری و نزار قبانی». نشریه ادبیات تطبیقی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی ‌دانشگاه شهید ‌باهنر کرمان، س 4، ش8، صص89-118، 1392.

6ـ رجایی، محمد خلیل(ش). معالم البلاغه در علم معانی و بیان و بدیع. شیراز: دانشگاه شیراز، چ5، 1379.

7ـ رحیمیان، جلال؛ شکری احمدآبادی، کاظم. «نقش‌های معنایی-منظوری جملات پرسشی در غزلیات حافظ»، مجله علوم انسانی و اجتماعی دانشگاه شیراز، دوره18، ش1، صص17-34، 1381.

8ـ رضایی، والی. «کاربردشناسی جمله­های پرسشی در زبان فارسی». مجله زبان­شناسی. ش 2، 59-78، 1382.

9ـ شفیعی کدکنی، محمدرضا. با چراغ و آینه. در جست و جوی ریشه­های تحول شعر معاصر ایران.  تهران: سخن، 1390.

10ـ شمیسا، سیروس. نگاهی تازه به بدیع. تهران: فردوس، چ7، .374

11ـ ــــــ، ــــــ . معانی، تهران: میترا، چاپ دوم، 1393.

12ـ شیرازی، محمد‌امین (ش). آیین بلاغت. ترجمه: ترکی، محمدرضا. تهران: سمت، چاپ سوم، 1375.

13ـ صاحب اختیاری، بهروز؛ باقرزاده، حمید. فریدون مشیری، شاعر کوچۀ خاطره ها. تهران: هیرمند، 1384.

14ـ صفایی، علی؛ احمدی، علی. «مقایسه شعر سیاه فروغ فرخزاد و نصرت رحمانی». پژوهش‌های ادبی. سال هفتم، شماره 27، صص 9-36، 1389.

 

15ـ ضیف، شوقی (ش). تاریخ تطور علم بلاغت. ترجمه: ترکی، محمدرضا. تهران: سمت،‌ چاپ اول، 1383.

16ـ علوی‌مقدم، محمد؛ اشرف‌زاده، رضا (ش). معانی و بیان. تهران: سمت، چاپ سوم، 1381.

17ـ فاضلی، محمد. شیوه­های بیان قرآن کریم. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد، چاپ اول، 1382.

18ـ مشیری، فریدون. بازتاب نفس صبحدمان، کلیات اشعار. تهران: چشمه، جلد اول و دوم، چاپ هشتم، 1388.

19ـ همایی، جلال‌الدین. فنون بلاغت و صناعات ادبی. تهران: نشرهما، چاپ یازدهم، 1374.

20ـ یارمحمدی، لطف الله (ش). چه فکر می‌کنیم، چه می‌گوییم و چه می‌فهمیم. تهران: ثالث، چاپ اول. 1381.

ب) منابع عربی

1ـ ابن‌الأثیر، أبوالفتح. المثل السائر فی أدب الکاتب و الشاعر. القاهرة: دارالعلم، ط3، 1939م.

2ـ أبوالعدوس، یوسف. الأسلوبیة الرؤیه والتطبیق. عمان: دارالمسیرة، ط3، 1427ق.

3ـ التفتازانی، سعدالدین. مختصر المعانی. قم: دراالفکر، ط2، 1412ق.

4ـ سکاکی، أبویعقوب. مفتاح العلوم. تعلیق: زرزور، نعیم. بیروت: دارالکتب العلمیة، ط3، 1407ق.

5ـ سیوطی، جلال­الدین عبدالرحمن بن ابی­بکر. الاتقان فی علوم القرآن. تحقیق: محمد ابوالفضل ابراهیم. بیروت: دارالکتب العالمیة، 1367.

6ـ عسکری، أبوهلال. الصناعتین. القاهرة: دارإحیاء الکتب العربیة،‌ ط1، 1952م.

7ـ مطلوب، أحمد. معجم المصطلحات البلاغیه و تطورها. بغداد: المجمع العلمی العراقی، ط1،1403ق.

8ـ هاشمی، احمد. جواهر البلاغه فی المعانی و البیان و البدیع. تهران: سرور، ط2،  1425ق.

ج) منابع لاتین

1- Abrams, M. H. (1993) . Glossary  of literary Term. Ithaca: Harcourt.

2- Bentley, Joseph, and Jewel Brooker. (‌1990). Reading the Waste Land: Modernism and the Limits of Interpretation. Amherst: U of Massachusetts P, Print.

3- Brooker, Jewel. (2005). “Dialectic and impersonality in T. S. Eliot”. Journal of Literature and the History of Ideas. MUSE. Web. 3: 129-51.

4- Bloom, Harold. (1999). T. S. Eliot: Comprehensive Research and Study Guide. Broomall, PA: Chelsea House, Print.

5- Delconte , Matt (2003). "Why  you Can''''t  speak? : second person narration, voice and a new model for understanding  narrative " Style ,Vol 37, No 2: 204-219.

6- Frow ,John. (2005) .Genre .London and New York: Rutledge.

7- Kenner, Hugh. (1949). “Eliot’s moral dialectic.” The Hudson Review 2 (421-48), Retrived form JSTOR. Web. 5 Feb. 2012.

8- Layouns, John (1990). Language and linguistics. Cammbridge: Cambridge University press.

9- Ross, Andrew. (1984). “The Waste Land and the Fantasy of Interpretation.” Representations . 8: 134-58. Retrived form JSTOR. Web. 5 Feb. 2012. Ed. Michael North. New York: Norton, 210-211.