بررسی فقهی وحقوقی خیار رؤیت درمعاملات الکترونیکی

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 2، دوره 14، شماره 53، آبان 1397، صفحه 37-54   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2018.544655

نویسندگان

محمدمهدی زارعی^{* 1}؛ مهدی جانعلی نژاد²

¹استادیار گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

²کارشناسی ارشد گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، دانشگاه مازندران، بابلسر، ایران

چکیده

داد و ستد الکترونیکی به واسطه ابزارهایی مثل تلگرام، پست الکترونیکی، اینترنت و ... امکان­پذیر است. علیرغم تعلق خیار رؤیت به معاملات سنتی، به دلیل تأمین خواسته­های متعاملین از یک سو و تابعیت حکمی معاملات الکترونیکی از معاملات سنتی از سوی دیگر، جریان خیار مذکور در بخش­هایی از معاملات الکترونیکی نیز مسلم دانسته شده است. در قانون مدنی قانونگذار موادی را برای خیار رویت اختصاص داده است و به موازات آن در حمایت از طرفین این نوع از معاملات به ویژه مصرف­کننده قوانین تجارت الکترونیکی نیز وضع شده است. این پژوهش در پی آن است به صورت مشخص جهات مختلف وقوع خیار رؤیت و تخلف وصف در معاملات الکترونیک را همراه با تبیین قلمرو آن ذیل برخی مسائل مرتبط با آن بررسی نماید و درآخر به این نتیجه رسیده است که امکان وقوع خیار رؤیت از جهاتی در این نوع  معاملات وجود دارد و از جهاتی دیگر غیر ممکن می­باشد. این تفاوت به «توصیف» و «تأمین کالا» در فضای مجازی بستگی دارد. بدین صورت که اگر با ابزارهای مستقل از رایانه و اینترنت مانند تلفن، تلگراف، پیامک و ... معامله مذکور با توصیف محقق شود می­توان از خیار رویت استفاده کرد ولی اگر از طریق ابزارهای دیگر الکترونیکی مثل اینترنت اعم از ویدئوکنفرانس، ایمیل، چت، وب سایت­ها و... باشد خیار، خروج تخصصی خواهد داشت. هرچند که به لحاظ «تأمین کالا» قابلیت اجرایی خیار رؤیت به شرط عدم اشتراط معامله به مسقطات خیار در این دسته از ابزارها نیز وجود دارد.

کلیدواژه‌ها

خیار رویت؛ معاملات؛ الکترونیکی؛ اینترنت؛ مسقطات

مراجع

قرآن کریم.

2- ابن منظور، ابو الفضل جمال الدین محمد، (1414)، لسان العرب، دار الفکر للطباعه و النشر و التوزیع دار صادر، بیروت.

3- اردبیلى، احمد، (1403)، مجمع الفائده و البرهان فی شرح إرشاد الأذهان، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

4- اصفهانى، حسین بن محمد راغب، (1412)، مفردات ألفاظ القرآن، دار العلم الدار الشامیه، لبنان.

5- امامى، سید حسن، (بی­تا)، ‌حقوق مدنى‌، انتشارات اسلامیه، تهران.

6- انصارى، مرتضى، (1415)، المکاسب، کنگره جهانى بزرگداشت شیخ اعظم انصارى، قم.

7- بحرانى، آل عصفور یوسف، (1405)، الحدائق الناضره فی أحکام العتره الطاهره، دفتر انتشارات اسلامى مدرسین حوزه علمیه قم.

8- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، (1387)، مجموعه محشی قانون مدنی، گنج دانش، تهران.

9-  حرّعاملى، محمد بن حسن، (1409)، وسائل الشیعه، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.

10- حلّى، محقق نجم الدین، (1408)، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه اسماعیلیان، قم.

11- حلّى، علامه حسن بن یوسف مطهر اسدی، (1414)، تذکره الفقهاء، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.

12- حلّى، علامه حسن بن یوسف مطهر اسدی، (1419)، نهایه الإحکام فی معرفه الأحکام، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.

13- حلّى، علامه حسن بن یوسف مطهر اسدی، (1410)، إرشاد الأذهان إلى أحکام الإیمان، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

14- خراسانى، آخوند محمد کاظم بن حسین، (1406)، حاشیه المکاسب، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى، تهران.

15- خمینى، سید روح­الله موسوى، (1421)، البیع، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام  خمینى(ره)، تهران.

16- خویى، سید ابوالقاسم موسوى، (1412)، مصباح الفقاهه (المکاسب)، نشر دارالهادی، قم.

17- خویى، سید ابوالقاسم موسوى،  (1429)، منهاج الفقاهه، انوار الهدى، قم.

18- روحانى، سید صادق، (1412)، فقه الصادق علیه السلام، دار الکتاب مدرسه امام صادق علیه السلام، قم.

19- زرگر،محمود، (1380)، مدلهای راهبردی وراهکارهای تجارت در اینترنت، نشر بهینه، تهران.

20- صدوق، محمّد بن على بن بابویه، (1413)، من لا یحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

21-  صفایی، سیدحسین، (1385)، قواعد عمومی قراردادها، میزان، تهران.

22- طاهرى، حبیب الله، (1418)، حقوق مدنى، دفترانتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم‌.

23-  طباطبایى،‌‌ سید محسن، (1410)، منهاج الصالحین، التعارف للمطبوعات، بی­جا.

24- طوسى، ابوجعفر محمد بن حسن، (1387)، المبسوط فی فقه الإمامیه، المکتبه المرتضویه لإحیاء الآثار الجعفریه، تهران.

25- عاملى، شهید اول محمد بن مکى، (1417)، الدروس الشرعیه فی فقه الإمامیه، دفتر انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

26- عاملى، شهید اول محمد بن مکى، (1410)، اللمعه الدمشقیه فی فقه الإمامیه، دار التراث الإسلامیه، بیروت.

27- عاملى کرکى، محقق ثانى، (1414)، جامع المقاصد فی شرح القواعد، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم.

28- فیض، علیرضا، (1382)، مبادی فقه واصول، دانشگاه تهران.

29- قرشى، سید على­اکبر، (1412)، قاموس قرآن، دار الکتب الإسلامیه، تهران.

30- قیم، عبدالنبی، (1387)، فرهنگ معاصر عربی- فارسی، تهران.

31- طکابلى، محمد اسحاق فیاض، (بی­تا)، منهاج الصالحین (للفیاض)، بی­جا.

32- کاتوزیان، امیرناصر، (1391)، دوره مقدماتی حقوق مدنی، گنج دانش، تهران.

33- مصطفوى، سید محمدکاظم، (1423)، فقه المعاملات، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

34-  نجفى، حبیب­الله، (1407)، فقه الإمامیه، کتابفروشى داورى، قم.                     

35- نجفى، کاشف­الغطاء، (1422)، شرح خیارات اللمعه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.

36- نجفى، محمدحسن، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسلام، دار إحیاء التراث العربی، بیروت.

37- نراقى، محمد مهدى، أنیس التجار، (1425)، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامى حوزه علمیه قم.

38- نیکبخش، محمدحسن و آذر صابری، مهدی، (1380)، آشنایی با تجارت الکترونیک و زیرساخت­های آن، بی­جا.

39- موسوی بجنوردی، حسن، (۱۴۰۲)، القواعد الفقهیه، چاپ افست، قم.

40- م‍قدس‌ اردب‍ی‍لی‌، اح‍مد بن‌ م‍ح‍مد، (۱۳۶۲‏)، م‍ج‍م‍ع‌‌ال‍ف‍ائده‌ و ال‍ب‍رهان‌ فی‌ ش‍رح‌ ارش‍اد ‌الاذه‍ان‌، ج‍م‍اع‍ه‌‌ال‍م‍درس‍ی‍ن‌ ف‍ی ‌‌ال‍ح‍وزه ‌‌ال‍ع‍ل‍م‍ی‍ه‌ ب‍ق‍م‌، م‍ؤس‍س‍ه ‌‌ال‍ن‍ش‍ر‌الاس‍لام‍ی‌، قم.

41- مشکینی، میرزا علی، (1379) ، اصطلاحات الأصول، نشر الهادی، قم.

42- مظفر، محمدرضا، (بی‌تا)، اصول‌الفقه، مؤسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت.

43- ملا محسن، فیض کاشانى، ‏ (1418‏)، الأصفى فى تفسیرالقرآن‏، مرکز انتشارات تبلیغات اسلامی، قم.

44- موسوى همدانى، سید محمدباقر، (1374)، ترجمه تفسیر المیزان‏، دفتر انتشارات اسلامى جامعه‏ى مدرسین حوزه علمیه قم‏، قم.

45-  نخجوانى، نعمت­الله بن محمود، (1999‏)، الفواتح الالهیه و المفاتح الغیبیه، دار رکابى للنشر، مصر.

46- هاشمى شاهرودى، سید محمود و جمعى از پژوهشگران، (1382)، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیت علیهم السلام، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى، قم.

47- - هاشمى شاهرودى، سید محمود و جمعى از پژوهشگران، (1417)، معجم فقه الجواهر، الغدیر للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت.

50- عبدی­پور، ابراهیم، (1389)، تحلیل حقوقی ماهیت پول الکترونیکی، مجله حقوق خصوصی، شماره 16.

51- برازنده­تر، علیرضا، (1380)، کارت­های الکترونیکی در اقتصاد نوین،  مجله حسابداری، پیام بانک، شماره 298.