واکاوی تطبیقی دفاع مشروع در فقه امامیه و حقوق بین‌الملل

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 4، دوره 14، شماره 53، آبان 1397، صفحه 67-80   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2018.544657

نویسندگان

سید حسین حسینی زندآبادی¹؛ احمد عابدینی^{* 2}؛ نادعلی عاشوری³؛ رضا عباسیان⁴

¹دانشجوی دکتری گروه فقه و مبانی حقوق اسلامی، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

²استاد گروه حقوق، واحد نجف‌آباد،دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

³دانشیار گروه حقوق، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

⁴استادیار گروه حقوق، واحد نجف‌آباد، دانشگاه آزاد اسلامی، نجف‌آباد، ایران

چکیده

دفاع به معنای راندن، دور کردن و دفع تجاوز به حریم فرد با هدف تأمین امنیت جسمی و روحی افراد جامعه، یکی از مسائل مهم امروز در گستره فقه و حقوق اسلام و حقوق بین­الملل است که در خلال آن فرد به حفظ جان یا شخصیت و آبروی خود یا افراد دیگر در مقابل متجاوز می­پردازد. این عملکرد در هر یک از دو منبع مذکور دارای شرایط و ضوابطی از قبیل: تناسب و تلازم دفاع با خطر، تجاوز نظامی و مسلحانه، ضرورت و لزوم دفاع در مقابل متجاوز و ... است که با تفاوت­ها و مشابهت­هایی بروز و نمود یافته است. دین اسلام در برخی موارد نه­تنها دفاع را نوعی حق بلکه نوعی تکلیف واجب دانسته و افرادی که درراه دفاع از حریم کشته می­شوند را شهید معرفی نموده است. این در حالی است که در حقوق بین­الملل به جنبه‌حق بودن آن تأکید شده و در برخی تفاسیر موسّع، آن را از محدوده دفاع خارج ساخته و به حالت حملات پیشگیرانه مبدل ساخته که ماهیت دفاع مشروع را تحت­الشعاع قرار داده و از حالت عادی خارج می­سازد. همگرایی و واگرایی مبانی اسلام با مبانی غرب از این نقطه آغاز می­شود که در این پژوهش قابل­بحث است.

کلیدواژه‌ها

دفاع؛ دفاع مشروع؛ حقوق بین‌الملل؛ فقه امامیه

مراجع

) کتب

1. قرآن کریم، (1374)، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، چاپ چهارم.
2. ابن ادریس، محمد، (1410)، السرائر، دفتر انتشارات اسلامی، قم.
3. ابن فارس، محمد بن فارس، (1404)، معجم مقاییس اللغه، مصحح: هارون عبدالسلام محمد، مکتب الاعلام الاسلامی، قم، چاپ اول.
4. ابن قدامه مقدسی، ابومحمد عبدالله بن احمد بن محمد، (1421)، المقنع فی فقه الامام احمد بن حنبل الشیبانی، مکتبة السّوادی للتوزیع، الطبعة الاولی، جدّه.
5. ابن کثیر، اسماعیل بن عمر، (1412)، تفسیر القرآن العظیم، دارالمعرفه، بیروت.
6. ابن منظور، محمدبن مکرم، (1414)، لسان العرب، دار صادر، بیروت، چاپ سوم.
7. اردبیلی، محمدعلی، (1381)، حقوق جزای عمومی، نشر میزان، تهران، چاپ چهارم.
8. بحر العلوم، محمد­بن محمدتقی، (1403)، بلغة الفقیه، منشورات مکتبه الصادق، تهران، چاپ چهارم.
9. برانلی، یان، (1383)، حقوق بین­الملل در اواخر قرن بیستم، دفتر مطالعات سیاسی و بین­المللی، تهران، چاپ اول.
10. بلدسویوسچک، رابرت، (1375)، فرهنگ حقوق بین­الملل، ترجمه بهمن آقایی، انتشارات گنج دانش، تهران.
11. جمعی از پژوهشگران زیر نظر هاشمی شاهرودی، سید محمود، (1417)، معجم فقه الجواهر، محقق/ مصحح: محققان مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی، الغدیر للطباعه و النشر و التوزیع، بیروت- لبنان، چاپ اول.
12. حلّی، ابن ادریس، محمدبن منصور بن احمد، (1410)، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ دوم.
13. حلّی (محقق)، نجم­الدین، جعفر بن حسن، (1412)، نکت النهایه- النهایه و نکتها، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
14. خسروی، علی­اکبر، (1373) حقوق بین­الملل، دفاع مشروع، موسسه فرهنگی آفرینه، تهران.
15. طوسی، ابوجعفر، محمد­بن حسن، (1400)، النهایه فی مجرد الفقه و الفتاوی، دار الکتاب العربی،بیروت.
16. طوسی، ابوجعفر، محمد­بن حسن، (1407)، الخلاف، محقق/ مصحح: على خراسانى- سید جواد شهرستانى- مهدى طه نجف- مجتبى عراقى‌، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.
17. عوده، عبدالقادر، (بی­تا)، التشریع الجنائی الاسلامی مقارنا بالقانون الوضعی، دارالکاتب العربی، بیروت.
18. محدّث نوری، میرزا حسین، (1408)، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، محقق/ مصحح: گروه پژوهش مؤسسه آل­البیت، مؤسسه آل­البیت علیهم‌السلام، بیروت- لبنان، چاپ اول.
19. منتظری نجف­آبادی، حسینعلی، (1409) مبانی فقهی حکومت اسلامی، مؤسسه کیهان، قم، چاپ اول.
20. موسوی خمینی، سید روح­الله، (1385)، تحریر الوسیله، مؤسسه مطبوعات دارالقلم، قم.
21. موسوی خوئی، سید ابوالقاسم، (1413)، مبانی تکمله المنهاج، مؤسسه إحیاء آثار الإمام الخوئی، چاپ اول.
22. میرزای قمی، ابوالقاسم، (1413)، جامع الشتات، انتشارات کیهان، تهران.

ب) مقالات

1. بهستانی، مجید، (1387)، دفاع پیشگیرانه در حقوق بین­الملل جدید، فصلنامه پژوهشی آموزشی گواه، شماره دوازدهم.
2. حاجی ده آبادی، احمد و نکونام، وحید، (1394)، واگرایی­های دفاع مشروع و قاعده مقابله­به­مثل، پژوهش­های فقهی، دوره 11، شماره 2.
3. کرم زاده، سیامک، ( 1382)، تروریزم و دفاع مشروع در حقوق بین­الملل، فصلنامه مدرس، دوره هفت، شماره 1.
4. گلدوزیان، ایرج، دفاع مشروع و اعمال در حکم دفاع مشروع، مجله کانون وکلاء، شماره 150 و 151.
5. محمدعلی پور، فریده، (1381)، دفاع مشروع، فصلنامه علمی پژوهشی مجلس و پژوهش، سال نهم، شماره 35.