مذاق شریعت و کارکردهای آن با تأکید بر فقه جزایی امامیه

مجله پژوهش های فقه و حقوق اسلامی

مقاله 6، دوره 14، شماره 53، آبان 1397، صفحه 109-128   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

شناسه دیجیتال (DOI): 10.22034/ijrj.2018.544665

نویسندگان

عادل ساریخانی¹؛ مسعود نیک پرور^{* 2}

¹دانشیار گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی، دانشکده حقوق دانشگاه قم، قم، ایران.

²دانشجوی دکتری گروه حقوق جزا و جرم‌شناسی دانشگاه قم، قم، ایران

چکیده

   فقیه گاه در مقام استنباط احکام به نصوص و ادلّه شرعی به صورت منفرد و تک­گزاره­ای استناد می­نماید و گاه در اثر ممارست و انس با نصوص شرعی، روش و سیره­ی شارع در جعل احکام و روح کلی شریعت را در می یابد و با این بینش مجموعه نگر، ادله شرعی را ارزیابی می­کند. بدین سان مذاق شریعت نه تنها مبین اراده ی تشریعی شارع است بلکه در مقام تفسیر اراده­ی شارع نیز دست­مایه­ی فقها قرار می­گیرد. در عرصه فقه جزایی امامیه در حوزه­های مختلف به مذاق شریعت استناد شده است؛ فقیهان نسبت به کاربست این مفهوم در زمینه موضوعات فاقد سابقه تنصیصی، شیوه تحلیل موضوع حکم، رفع تزاحم احکام و تفسیر ادلّه شرعی مبادرت نموده­اند. در نوشتار حاضر نیز ضمن پرداختن به مفهوم مذاق شریعت و اعتبارسنجی آن، کارکردهای آن در عرصه تشریع جزایی (جرم­انگاری)، شیوه­ی تفسیر موضوعات کیفری و رفع تزاحماتی که ممکن است در این عرصه عارض شود تبیین شده است.

کلیدواژه‌ها

مذاق شریعت؛ تشریع؛ تفسیر اراده شارع

مراجع

-قرآن کریم، (1390)، ترجمه مهدی الهی قمشه ای، انتشارات پیروز، تهران.

2-احمد بن علی، ابوالعباس(نجاشی)، (1416)،  فهرست اسماء مصنفی الشیعه(رجال نجاشی)، مؤسسه نشر اسلامی، قم، چاپ اول.

3-اصفهانی، محمدبن باقربن محمدتقی(مجلسی دوم)، (1410) ، بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الاطهار علیهم السلام، موسسه طبع و نشر، بیروت، چاپ اول.

4-اراکی،محمدعلی، (1413)، المکاسب المحرّمه، مؤسسه فی طریق الحق، قم، چاپ اول.

5-تبریزی، جواد، (بی­تا)، اسس القضاء و الشهاده، دفتر مؤلف، قم، چاپ اول.

6- جزری، مبارک بن محمد (ابن اثیر)، (1364)، النهایه فی غریب الحدیث و الأثر، تحقیق: طاهر احمد زاوی؛ محمود محمد طناحی، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ اول.

7-جوهری، اسماعیل بن حمّاد، (1410) ، الصحاح، دارالعلم للملالیین، بیروت، چاپ اول.

8-حرّ عاملی، محمد بن حسن،  (1409)، تفصیل وسائل الشیعه إلی تحصیل مسائل الشریعه، مؤسسه آل البیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.

9- حلی، نجم الدین جعفر بن حسن،  (1408)، شرایع الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ دوم.

10- حکیم، سید محسن،  (1406)، مستمسک العروه الوثقی، مؤسسه دارالتفسیر، قم، چاپ اول.

11-خامنه ای، سید علی، (1417)، بحث حول الصابئه، مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامى بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، قم، چاپ اول.

12- خمینی، روح الله، (1364)، صحیفه نور، وزارت ارشاد اسلامی، تهران، چاپ اول.

13-راغب اصفهانی، ابوالقاسم حسین بن محمد، (1418)، المفردات فی غریب القران، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ اول.

14-طریحی، فخرالدین، (1416)، مجمع البحرین، کتابفروشی مرتضوی، تهران، چاپ سوم.

15-ظهیری، عباس،  (1373)، اعتبار مآخذ فقهی و نقد نظریه انسداد، فصلنامه نقد و نظر، شماره 2.

16-عراقی، ضیاءالدین، (بی­تا)، نهایه الافکار، مقرّر: محمد تقى نجفى‌ بروجردى، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.

17-عمید زنجانی، عباسعلی، (1421)، فقه سیاسی، امیرکبیر، تهران، چاپ چهارم.

18- عمید زنجانی، عباسعلی، (1387)، قواعد فقه (بخش حقوق جزا)، سمت، تهران، چاپ سوم.

19-علوی، سیدعادل، (1421)، القول الرشید فی الاجتهاد والتقلید) تقریرات درس سیدشهاب الدین مرعشی نجفی)، انتشارات کتابخانه و چاپخانه آیه الله مرعشى نجفى، قم، چاپ اول.

20- علیدوست، ابوالقاسم، عشایری منفرد، محمد، (1388)، استناد فقهی به مذاق شریعت در بوته نقد، مجله حقوق اسلامی، سال ششم، شماره22.

21-عندلیب همدانی، محمد؛ ستوده، حمید، (1391)، مذاق شریعت، جستاری در اعتبارسنجی و کار آمدی ، مجله فقه اهل بیت، سال هجدهم، شماره 70 و71.

22-فراهیدی، خلیل بن احمد، (1410)، کتاب العین، مصحح: مهدی فخروی و ابراهیم سامرائی، نشر هجرت، قم، چاپ دوم.

23-قمی، ابوالقاسم گیلانی، (1303)، قوانین المحکمه فی الاصول، به اهتمام علی تبریزی، چاپ سنگی سنگی، بی­جا.

24-کلینی، ابوجعفر محمد بن یعقوب، (1407)، الکافی، دارالکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم.

25-گلپایگانی، محمدرضا، (1412)،الدرّ المنضود فی احکام الحدود، تقریر علی کریمی، دار القرآن الکریم، قم، چاپ اول.

26- مؤمن، محمد، (1422)، مبانی تحریرالوسیله، مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، تهران، چاپ اول.

27- محقق داماد، سید مصطفی، (1406)، قواعد فقه (جزایی)، مرکز نشر علوم اسلامی، تهران، چاپ دوازدهم.

28- محمد بن حسن، ابوجعفر(طوسی)، (بی­تا)، رجال الطوسی، افست، قم، چاپ اول.

29-محمد بن حسن، ابوجعفر(طوسی)، (1378)، المبسوط فی فقه الامامیه، المکتبه المرتضویه لاحیاء الآثار الجعفریه، تهران، چاپ سوم.

30- محمد بن حسن، ابوجعفر(طوسی) ، (1407)، تهذیب الاحکام، دار الکتب الاسلامیه، تهران، چاپ چهارم.

31- محمد بن علی بن بابویه(صدوق)، (1415)، المقنع، محقق و مصحح: گروه پژوهشی مؤسسه امام هادی (ع)، مؤسسه امام هادی (ع)، قم، چاپ اول.

32- محمد بن علی بن بابویه(صدوق)، (1413)، من لایحضره الفقیه، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.

33-مصطفوی،سید محمد کاظم، (1421)، القواعد-مائه قاعده فقهیه، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، قم، چاپ چهارم.

34-مظفر، محمدرضا، (1388)، اصول فقه، مترجم: محسن غرویان و علی شیروانی، انتشارات دارالفکر، قم، چاپ ششم.

35-مکارم شیرازی، ناصر، (1422)، بحوث فقهیه هامّه، مدرسه الامام علی بن ابی طالب علیه السلام، قم، چاپ اول.

36-منتظری، حسین علی، (1373)، رساله استفتائات، نشر فکر، تهران، چاپ دوم.

37-منتظری حسین علی، (1409)، مبانی فقهی حکومت اسلامی، مؤسسه کیهان، قم، چاپ اول.

38-موسوی تبریزی، سید حسن، (1377)، روزنامه خرداد.

39-موسوی خویی، سیدابوالقاسم، (1422)، مبانی تکمله المنهاج، مؤسسه احیاء آثار الامام الخوئی، قم، چاپ اول.

40-موسوی خویی، سید ابوالقاسم، (1418)، موسوعه الامام الخوئی، مؤسسه احیاء آثار الامام الخویی، قم، چاپ اول.

41-نجفی، جعفربن خضر(کاشف الغطاء)، (1422)، کاشف الغطاء عن مبهمات الشریعه الغراء، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، قم، چاپ اول.

42-نجفی، محمدحسن(صاحب جواهر)، (1404)، جواهر الکلام فی شرح شرائع الاسلام، دار احیاء التراث العربی، بیروت، چاپ هفتم.

43-نوبهار، رحیم، (1379)، اهداف مجازات­ها در جرایم جنسی مستوجب حد در حقوق کیفری اسلام، نامه مفید، سال هفتم، شماره 23.

44-یزدی، محمد، (1415)، فقه القرآن، مؤسسه اسماعیلیان، قم، چاپ اول.

45-یزدی، محمد، (بی­تا)، رساله­ای در قسامه، مجله فقه اهل بیت علیهم السلام، جلد 37، قم، چاپ اول.