نویافته‌های صور خیال در شعر حلّاج

پژوهش های نقد ادبی و سبک شناسی

مقاله 3، دوره 9، شماره 32، شهریور 1397، صفحه 77-98   

نوع مقاله: پژوهشی

نویسندگان

هیرود سلطانیان¹؛ جلیل نظری²؛ سید مهدی خیراندیش³

¹دانش آموخته دانشگاه پیام نور تهران.

²دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.

³دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه پیام نور تهران.

چکیده

این پژوهش، قدرت بیان و بلاغت حلّاج را از دریچة استعارات و تشبیهات دیوان­حلّاج با تمرکز بر مرکّب­بودن مورد بررسی قرار می­دهد و کیفیّت تصاویر خیال­انگیزِ مستعمَل در اشعار وی را می­آزماید. با توجّه به پیشینة تاریخی سفرهای حلّاج در جهت تبلیغ آراء و عقایدش از یک سو، و اتّهام به سحر در نوشته و کلام از سوی دیگر، تحقیق مطرح می­سازد که برخی از اشعار حلّاج، به دلیل استفاده از صور خیال پیچیده و مرکّب، از جایگاه ادبی و بیانی ارزشمندی برخوردار بوده و دلیلی آشکار بر بلاغت و قدرت بالای خلاقیت این صوفی مبلّغ و پرآوازه هستند. درنتیجه، این احتمال وجود دارد که حلّاج، برای اشاعة اندیشه­های عرفانی­اش، از کلام تصویری و تخییلی، به­منظور تأثیرگذاری بیشتر بر مخاطبان و فزونیِ جمع­آوری پیروان بهره می­جسته است.

کلیدواژه‌ها

حلّاج؛ شعر؛ صور خیال مرکّب؛ تشبیه؛ استعاره

مراجع