تحلیل ژرف ساخت اسطوره‌ای آثار مهسا محب‌علی با تکیه بر رمان نفرین خاکستری

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 3، دوره 14، شماره 52، آذر 1397، صفحه 65-94   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

علی تسلیمی¹؛ فرزانه مونسان^{* 2}

¹دانشیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان

²دانش‌آموخته دکتری زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گیلان

چکیده

 
اسطوره نحوة تلقی بشر اعصار کهن از پدیده‌هاست؛ بیانی است که ژرف‌ساخت آن حقیقت و روساخت آن داستان است. اسطوره‌پرداز معاصر بر پایة ایدئولوژی خود و بر اساس شرایط اجتماعی ـ تاریخی دورة خویش به تجدید حیات اسطوره دست می‌زند و این زندگی تازة اسطوره در اثر ادبی، محصول نگاه فلسفی ـ اجتماعی اوست. نویسندة معاصر برای نشان دادن دیدگاه‌های خود از اسامی نمادین و کهن‌الگوها استفاده می‌کند تا بتواند به معنای ضمنی و دیدگاه شخصی خود تجسم عینی ببخشد. مهسا محب‌علی از جمله زنان داستان نویس معاصر است که در داستان‌های خود اسطوره را در خدمت روایت و مقاصد معناشناختی و زنانة خود قرار داده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی ـ تحلیلی و با تکیه بر نظریه‌های روان‌کاوی اساطیر، در پی تحلیل چگونگی و دلایل بازآفرینی مضامین اسطوره‌ای در آثار وی است. از میان آثار محب‌علی نفرین خاکستری رمانی است که فضاسازی، مضمون‌سازی و شخصیت‌پردازی آن را تنها با نگاهی اسطوره‌شناختی می‌توان تبیین کرد. در این رمان، محب‌علی از فضای تهران معاصر و با بهانه قرار دادن بیماری روانی و مسئله روان‌کاوی، نقبی به گذشته می‌زند و از این طریق پیکرة رمانش را از زبان شخصیت محوری داستان بنا می‌نهد. نویسنده در جست‌وجو و دفاع از هویت و حقوق زن از کهن‌الگوها و اسطوره‌ها بهره می‌جوید

کلیدواژه‌ها

اسطوره؛ کهن الگو؛ روان‌کاوی؛ مهسا محب‌علی؛ مادرسالاری

مراجع

ابراهیمی، معصومه. 1383. «پری». دایرۀالمعارف بزرگ اسلامی. ج13. تهران: سازمان دایرةالمعارف بزرگ اسلامی.

آدلر، آلفرد. 1370. روان‌شناسی فردی. ترجمة حسن زمانی شرفشاهی. تهران: پیشگام.

استس، کلاریسا پینکولا .1392. زنانی که با گرگ‌ها می‌دوند. ترجمة سیمین موحد. چ۸. تهران: پیکان.

برن، لوسیلا. 1390. اسطوره‌های یونانی. ترجمة عباس مخبر. چ۵. تهران: مرکز. 

برونو، فرانک. 1373. فرهنگ توصیفی اصطلاحات روان‌شناسی. ترجمة مهشید یاسایی و فرزانه طاهری، تهران: طرح نو.

بلعمی، ابوعلی. 1380. تاریخنامة طبری. تصحیح محمد روشن. چ۳. تهران: سروش.

بیرلین، ج. ف. 1391. اسطوره‌های موازی. ترجمة عباس مخبر. چ۳. تهران: مرکز.

حسینی، مریم و سارا پورشعبان .1391. «اسطوره‌های ترکیبی؛ پیکرگردانی در هزار و یک شب». فصلنامة ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. س8. ش27. صص 133-91.

رستگار فسائی، منصور. 1383. پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

فرخزاد، پوران. 1381. کارنمای زنان کارای ایران. چ۲. تهران: قطره.

فردوسی، ابوالقاسم. 1387. شاهنامه. به کوشش سعید حمیدیان. تهران: قطره.

فروید، زیگموند. 1357. آیندة یک پندار. ترجمة هاشم رضی. تهران: آسیا.

فریزر، جیمز جورج. 1384. شاخة زرین. ترجمة مسعود خیرخواه. چ2. تهران: علم.

کمبل، جوزف. 1389. قهرمان هزار چهره. ترجمة شادی خسروپناه. چ۴. مشهد: گل آفتاب.

محب‌علی، مهسا. 1384. نفرین خاکستری. چ ۲. تهران: افق.

ـــــــــــــــ . 1388. نگران نباش. چ ۲. تهران: چشمه.

معین، محمد. 1364. مجموعه مقالات. به کوشش مهدخت معین. ج۲. تهران: معین.

وارنر، رکس. 1386. دانشنامة اساطیر جهان. ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور. تهران: اسطوره.

والی، زهره. 1379. هفت در قلمرو فرهنگ و تمدن بشری. تهران: اساطیر.

یاحقی، جعفر. 1389. فرهنگ اساطیر و داستان‌واره‌ها در ادبیات فارسی. چ3. تهران: فرهنگ معاصر.

یونگ، کارل گوستاو. 1359. آشنایی با ناخودآگاه در «انسان و سمبل‌هایش». ترجمة ابوطالب صارمی. تهران: کتاب پایا.

ـــــــــــــــــــ.1394. انسان و نمادهای هنری. (قسمت سوم کتاب انسان و سمبول‌هایش). ترجمة حسن اکبریان طبری. به کوشش فون فرانتس. تهران: دایره.

 

 

English Sources

Hamilton, Edith .1998 . My theology. Boston: Back Bay Books.

Bain, Carl et al. The Norton Introduction to Literature. New York: w.w. Norton and Co. Inc.