اسطوره در متل‌ کودکان (با نگاهی به متل دویدم و دویدم)

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 4، دوره 14، شماره 52، آذر 1397، صفحه 95-118   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

حافظ حاتمی^{* 1}؛ نغمه شکرانه²

¹استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه پیام نور

²دانش‌آموخته کارشناسی ارشد ادبیّات کودک و نوجوان دانشگاه پیام نور

چکیده

اسطوره‌ها یا همان سلوک و مذاهب منسوخ اقوام و ملّت‌ها ـ که خواب و خیال‌گونه در ذهن و رفتار ناخودآگاه فردی و جمعی حاضرند ـ پیوندهایی عمیق و دیرپا با ادبیات و هنر دارند. در حقیقت، اسطوره ادبیاتی است غیر تاریخی که در انواع ادبی؛ یعنی شفاهی و مکتوب، سرود‌ه‌ها و نوشته‌ها، حماسه‌ها و مانند آن به چشم می‌خورد. ادبیات کودک و نوجوان نیز از شاخ و برگ‌های انبوه و در هم تنیده و در عین حال استواری است که ریشه در فرهنگ و ادبیات عامّه دارد. ردّ پای گذر اسطوره از گذرگاه این بخشِ ادبیات، در پیکرة ترانه‌ها، متل‌ها، حکایات و قصّه‌ها عمیق و ماندگار است. متل‌ها با درون‌مایه‌های لطیف و سرگرم‌کننده به شعر و یا نثرِ خوش‌آهنگ، بخشی از این ادبیات خوانده می‌شوند. در این پژوهش اسنادی ـ کتابخانه‌ای برای نشان دادن وابستگی میان اسطوره و ادبیات کودک و نوجوان، به بررسی و تحلیل متل «دویدم و دویدم» و عناصر اساطیری آن پرداخته شده‌ است.  

کلیدواژه‌ها

ادبیات کودک؛ متل؛ اسطوره؛ دویدم و دویدم؛ شعر کورکان

مراجع

آموزگار، ژاله. 1385. تاریخ اساطیری ایران. چ۸. تهران: سمت.

اسلامی ندوشن، محمدعلی. 1369. زندگی و مرگ پهلوانان در شاهنامه. تهران: دستان.

الیاده، میرچا. 1376. رساله در تاریخ ادیان.ترجمة جلال ستّاری. تهران: سروش.

بهار، مهرداد. ۱۳۷۳. پژوهشی در اساطیر ایران. پارة نخست و دوم (متن‌ها و یادداشت‌ها). تهران: آگاه.

بهزادی، رقیه. 1379. «مفهوم برخی از اعداد در اساطیر و نزد اقوام کهن» کتاب ماه هنر. ش۲۷ و ۲۸. صص ۲8-۲6.

جعفری قنواتی، محمّد. 1391. «بلبل سرگشته». دانش‌نامة فرهنگ مردم ایران. ج۲. تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی.

حاتمی، حافظ و محمدرضا نصراصفهانی. 1388. «رمز و رمزگرایی با تکیّه بر ادبیات منظوم عرفانی». فصلنامۀ ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تهران جنوب. ش ۱۶.

خسرونژاد، مرتضی. 1382. معصومیّت و تجربه (درآمدی بر فلسفة ادبیات کودک). تهران: مرکز.

دهخدا، علی اکبر. 1389. لغت‌نامه. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.

رستگار فسایی، منصور. 1385. قصّه‌های شاهنامه (8- 1 از کیومرث تا یزدگرد). تهران: میراث‌بان.

سلاجقه، پروین. 1387. از این باغ شرقی (نظریه‌های نقد شعر کودک و نوجوان). چ۲. تهران: کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان.

سیّدحسینی، رضا. 1376. مکتب‌های ادبی جهان. ج2. تهران: نگاه.

شایگان، داریوش. 1381. بت‌های ذهنی و خاطرة ازلی. تهران: امیرکبیر

صفی زاده، فاروق و محمد ملکان. 1383. طالع بینی آریایی. چ۲. تهران: آشیانة کتاب.

فرهنگنامة کودکان و نوجوانان. ۱۳۷۳. زیر نظر توران میرهادی و ایرج جهانشاهی. چ1. تهران: شرکت تهیّه و نشر فرهنگنامة کودکان و نوجوانان.

محمّدی، محمّد هادی و زهره قایینی. 1390. تاریخ ادبیات کودکان ایران (ادبیات شفاهی و دوران باستان). چ۶. تهران: چیستا.

مسکوب، شاهرخ. 1351. سوگ سیاوش ( در مرگ و رستاخیز). چ۲. تهران: خوارزمی.

معین، محمّد. 1368. مجموعة مقالات. ج۱.چ۲. تهران: معین.

مقدّم، محمّد. 1357. جستاری دربارة مهر و ناهید. تهران: مرکز ایرانی مطالعة فرهنگ‌ها.

مهتدی، فضل الله. 1387. قصّه‌های صبحی. ج1. به کوشش لیما صالح رامسری. تهران: معین.

نودلمن، پری و ماویس رایمر. 1384. «برخی لذّت‌های ادبیات». ترجمة نیلوفر مهدیان. کتاب ماه کودک و نوجوان. ش۹۲. صص ۱۱3-۱۱0.

وحیدیان کامیار، تقی. 1390. بررسی منشأ وزن شعر فارسی. چ۴. مشهد: به نشر.

وکیلیان، سیّداحمد. 1387. متل‌ها و افسانه‌های ایرانی. چ۴. تهران: سروش.

 

English Source

Abrams, M.H. (1981). A glossary of literary terms. sixth edition. New york: Longman.