واکاوی تشابه و افتراق مؤلّفه‌های سوررئالیسم غربی و مؤلّفه‌های مشابه در مثنوی معنوی

ادبیات عرفانی و اسطوره شناختی

مقاله 10، دوره 14، شماره 52، آذر 1397، صفحه 277-305   

نوع مقاله: علمی پژوهشی

نویسندگان

فاطمه کولیوند¹؛ غلامرضا سالمیان^{* 2}؛ فاطمه کلاهچیان³

¹دانشجوی دکتری زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه

²دانشیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه

³استادیار زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه رازی کرمانشاه

چکیده

سوررئالیسم مکتبی است که در قرن بیستم در فرانسه پدیدار شد. این مکتب دارای اصولی است که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از: رؤیا و تخیّل، نگارش خودکار، تصادف عینی، جنون و دیوانگی، امر شگفت و جادو و ... . هر چند این مکتب در اروپا مطرح شد، امّا پیشتر در میان فرهنگ‌های دیگر نشانه‌هایی از آن دیده می‌شد. آثار عرفانی شرق از جمله عرفان ایران نمونه‌ای از آن است. می‌توان گفت نویسندگان متون صوفیه پیش از ظهور سوررئالیسم در اروپا آثار ارزشمندی با ویژگی‌های سوررئالیستی ارائه کرده‌اند. گاه بین این آثار و آثار سوررئالیستی غرب، تفاوت‌های عمیقی وجود دارد که از اصالت سوررئالیسم ایرانی حکایت می‌کند. مثنوی مولانا یکی از آثاری است که در کنار طرح اندیشه‌های سوررئالیستی، در مواردی تفاوت‌های بارزی با شاخصه‌ها و مفاهیم این مکتب دارد و این مقاله سعی دارد به بررسی وجوه تشابه و تمایز مفاهیم مثنوی و سوررئالیسم بپردازد. درواقع هرچند بین مثنوی و آثار سوررئالیستی شباهت‌هایی دیده می‌شود امّا تمایزاتی نیز وجود دارد که علاوه بر اثبات فرضیّۀ تقدّم و استقلال سوررئالیسم ایرانی، در برخی موارد، دلایلی بر برتری آن ارائه می‌دهد؛ تمایزاتی که در حوزۀ تخیّل، کرامت و جادو، حقیقت و واقعیّت و اصالت مستی بروز یافته‌اند.

کلیدواژه‌ها

سوررئالیسم؛ مثنوی؛ تخیّل؛ حقیقت؛ رویکرد تطبیقی

مراجع

ادونیس، علی احمدسعید. 1385. تصوّف و سوررئالیسم. ترجمة حبیب الله عبّاسی. تهران: سخن.

استعلامی، محمد. ۱۳۸۴. تعلیقات بر مثنوی. (ر.ک. همین مآخذ)

براهنی،  رضا. 1371. طلادر مس. تهران: فردوس.

ــــــــــــ . 1344. «مولوی، سوررئالیسم، رمبو و فروید»، مجّلۀدانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز  ش 74. صص 240 - 221.

برتون، آندره. 1383. سرگذشتسوررئالیسم. ترجمۀ عبدالله کوثری. چ۲. تهران: نی.

بیگزبی، سی. و. ای. 1395. دادا و سوررئالیسم. ترجمۀ حسن افشار. تهران: نشر مرکز.

پرهام، سیروس. 1362. رئالیسموضدرئالیسمدرادبیّات. چ۷. تهران: آگاه.

ثروت، منصور. 1385. آشناییبامکتب‌هایادبی. تهران: سخن.

جعفری، فرشته. 1395. «سوررئالیسم در مثنوی معنوی». عرفانیّات در ادب فارسی. ج۷. ش ۲۶. صص 165-147.

حکمت، نصرالله. 1389. متافیزیک خیال در گلشن راز شبستری. چ۲. تهران: مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن).

درستکار، الهام. 1389. «تحلیل روان‌شناختی خواب و رؤیا در مثنوی و تطبیق آن با مکتب سوررئالیسم». پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد دانشگاه بیرجند.

زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1390. تصوّف ایرانی در منظر تاریخی آن. چ۳. ترجمۀ مجدالدّین کیوانی. تهران: سخن.

سیّدحسینی، رضا. 1393. مکتب‌های ادبی. چ۱۷. تهران: نگاه.

شمیسا، سیروس. 1395. مکتب‌های ادبی. چ۹. تهران: قطره.

علی‌زاده، ناصر و ویدا دستمالچی. 1391. «مطابقۀ تطبیقی خرق عادت در ادبیات عرفانی و سوررئالیستی». زبان و ادب فارسی. ش 225. صص 148 - 126.

فتوحی، محمود. 1389. بلاغتتصویر. چ۲. تهران: سخن.

ــــــــــــــ . 1384. «بوطیقای سوررئالیستی مولوی». مطالعات و تحقیقات ادبی. ش5 و 6. صص 123 - 99.

فروزانفر، بدیع‌الزمان. 1390. شرح مثنوی شریف. ج3. چ۱۵. تهران: زوّار.

ــــــــــــــــــ . 1374. فرهنگ فروزان‌فر. به کوشش مریم‌السّادات رنجبر. تهران: پرسش.

کاکایی، قاسم. 1381. وحدت وجود به روایت ابن‌عربی و اکهارت. چ۱. تهران: هرمس.

کوثری، عبدالله (مترجم). 1383. سرگذشتسوررئالیسم (مصاحبهباآندرهبرتون).چ۱۰. تهران: نی.

مولوی، جلال‌الدّین محمّد. 1381. مثنوی معنوی. به کوشش رینولد نیکلسون. چ ۱۴. تهران: امیرکبیر.

ــــــــــــــــــــــــ . 1384. مثنوی معنوی. مقدّمه، تصحیح، فهرست و تعلیقات محمّد استعلامی. ج7. تهران: سخن.

میرصادقی، میمنت. ۱۳۶۹. «شناخت مکتب‌های ادبی: سوررئالیسم». مجلۀ چیستا. ش۷۳. صص ۴۵9- ۴۵7.

نفیسی، سعید. 1383. سرچشمۀ تصوّف در ایران. به کوشش عبدالکریم جربزه‌دار. چ۱. تهران: اساطیر.

یونگ،کارل‌گوستاو. 1384. انسان و سمبول‌هایش. ترجمة محمود سلطانیّه. چ۵. تهران: جامی.