بررسی حکایت های تمثیلی با شخصیّت های جانوری در اللّمع فی التّصوّف ابونصر سرّاج

فصل نامه تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

مقاله 2، دوره 10، شماره 37، مهر 1397، صفحه 23-43   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

حبیب کارگر¹؛ عباسعلی وفایی^{* 2}؛ علیرضا شعبانلو³

¹دانشگاه آزاد اسلامی واحد ساوه

²استاد دانشگاه علامه طباطبایی، تهران، ایران.

³استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

حکایت­ها که پایه و اساس تمثیل هستند، نقش بسیار مهمی در آموزش­های صوفیّه داشته­اند. از جملۀ این حکایت­ها، حکایت­هایی است که یکی از شخصیت­های آن یک جانور است. هدف اصلی این تحقیق مشخص ساختن انواع شخصیّت­های جانوری در حکایت­های تمثیلی کتاب اللّمع است. در این تحقیق- که به روش توصیفی و تحلیلی نوشته شده- این نوع حکایت­ها در کتاب اللّمع فی التّصوّف نوشتۀ ابونصر سرّاج توسی (م 387 هـ) مورد مطالعه قرار گرفته و نشان داده شده است که سرّاج در حکایت­های تمثیلی خود، از چه نوع شخصیّت­های جانوری استفاده نموده و نوع نگاه او به عنوان یک عارف نسبت به جانوران چگونه است؟ با مطالعۀ حکایت­های کتاب اللّمع آن‌ها را می­توان به سه دستۀ کلی تقسیم نمود: 1- حکایت­های واقعی: این نوع حکایت­ها در جهان بیرون اتفاق افتاده و یا می‌تواند اتفاق افتاده باشد. 2- حکایت‌های تخیلی که زادۀ تخیّلات صوفیّه هستند. 3- حکایت­های نمادین که در آنها حیوان نقشی نمادین دارد. این نوع حکایت­ها یک رویداد درونی است و برخاسته از ناخودآگاهی عارف است. هدف اصلی از به کارگیری حکایت­ها در متون صوفیه درک و فهم بهتر مطالب عرفانی و آسان­تر شدن آموزش از طریق بیان حکایت است که البته در تمامی حکایت­ها، بی_­آزاری و مهربانی صوفیه نسبت به تمام حیوانات کاملاً آشکار است.

کلیدواژه‌ها

تمثیل؛ نماد؛ حکایت؛ شخصیّت‌های جانوری؛ اللّمع فی التّصوّف

مراجع

1. ابن بابویه، محمد بن علی، (1377)، الخصال. ترجمۀ محمد باقر کمره ای. تهران: کتابچی. چ هشتم.
2. باخرزی، ابوالمفاخر یحیی، (1383)، اوراد الاحباب و فصوص الآداب. به کوشش ایرج افشار. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
3. پورنامداریان، تقی، (1375)، رمز و داستان‌های رمزی در ادب فارسی. تهران: علمی و فرهنگی. چ چهارم.
4. تقوی، محمد، (1395)، حکایت‌های حیوانات در ادب فارسی. تهران: روزنه. چ دوم.
5. توکلی، حمیدرضا، (1391)، از اشارت‌های دریا: بوطیقای روایت در مثنوی. تهران: مروارید. چ دوم.
6. جرجانی، عبدالقاهر، (1374)، اسرار البلاغه. تهران:‌ انتشارات دانشگاه تهران. چ چهارم.
7. حسینی کازرونی، سید احمد، (1394)، تمثیل و ادبیات تمثیلی. فصلنامۀ تحقیقات تعلیمی و غنایی زبان و ادبیات فارسی. دوره 7. شماره 23. صص 13 – 24.
8. حسینی، حسن، (1376)، بیدل سپهری و سبک هندی. تهران: سروش. چ دوم.
9. داد، سیما، (1383)، فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران. مروارید. چ دوم.
10. رضوانیان، قدسیه، (1389)، ساختار داستانی حکایت‌های عرفانی (کشف المحجوب، اسرارالتوحید تذکره الاولیاء). تهران: انتشارات سخن.
11. سرّاج طوسی، ابونصر، (1380)، متن و ترجمۀ اللّمع فی التّصوّف. ترجمۀ قدرت الله خیاطیان و همکاران. کاشان: نشر فیض.
12. ___________، (1394)، ترجمۀ اللّمع فی التّصوّف. مترجمان: قدرت الله خیاطیان و محمود خورسندی. سمنان: انتشارات دانشگاه سمنان. چ دوم.
13. سهروردی، شهاب‌الدین یحیی، (1373)، مجموع مصنفات شیخ اشراق. ج سوم. به تصحیح و تحشیه و مقدمۀ سید حسین نصر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. چ دوم.
14. شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1387)، صور خیال در شعر فارسی. تهران: آگاه. چ دوازدهم.
15. شمیسا، سیروس، (1378)، بیان. تهران: فردوس. چ هفتم.
16. __________، (1383)، انواع ادبی. تهران: انتشارات فردوس. چ دهم.
17. شوالیه، ژان و آلن گربران، (1384)، فرهنگ نمادها. جلد اول. ترجمه و تحقیق سودابه فضایلی. تهران: جیحون. چ دوم.
18. صائب، محمدعلی، (1378)، مجموعۀ رنگین گل: گزیدۀ اشعار صائب. انتخاب و توضیح محمد قهرمان. تهران: سخن. چ ششم.
19. غلامرضایی، محمد، (1388)، سبک‌شناسی نثرهای صوفیه (از اوایل قرن پنجم تا اوایل قرن هشتم). تهران انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
20. فتوحی، محمود، (1384)، تمثیل: ماهیت، اقسام، کارکرد. مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تربیت معلم تهران. سال 12 و. شماره 47-49. صص 141-177.
21. _________، (1389)، بلاغت تصویر. تهران: سخن. چ دوم.
22. فرزاد، عبدالحسین، (1374)، لزوم بیان مسائل عرفانی در صورت قصه و تأثیر آن در علی اصغر محمدخانی، نامۀ شهیدی: جشن نامۀ استاد سید جعفر شهیدی. تهران: طرح نو. صص 483 – 495.
23. کادن، جان آنتونی، (1386)، فرهنگ ادبیات و نقد. ترجمۀ کاظم فیروزمند. تهران: نشر شادگان. چ دوم.
24. کزازی، جلال‌الدین، (1389)، زیباشناسی سخن پارسی (بیان). جلد اول. تهران: نشر مرکز. چ نهم.
25. مجتهدی، کریم، (1394)، سهروردی و افکار او: تأملی در منابع فلسفه اشراق. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. چ دوم.
26. مولوی، جلال‌الدین محمّد، (1373)، مثنوی معنوی. به کوشش توفیق سبحانی. تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
27. یونگ، کارل گوستاو، (1383)، انسان و سمبول‌هایش. ترجمه محمود سلطانیه. تهران: جامی. چ چهارم.
28. ____________، (1396)، ناخودآگاه جمعی و کهن الگو. ترجمۀ محمد باقر اسمعیل‌پور و فرناز گنجی، تهران: جامی.