تحلیل زمینه‌های اجتماعی داستان بانوگشسپ در حماسه‌های شفاهی

روان‌شناسی فرهنگی زن

مقاله 4، دوره 10، شماره 37، مهر 1397، صفحه 55-70   

نوع مقاله: مقاله پژوهشی

نویسندگان

نرگس مولوی؛ فرزاد قائمی^*

دانشگاه فردوسی مشهد، گروه زبان و ادبیات فارسی، مشهد، ایران.

چکیده

هدف پژوهش حاضر، تحلیل زمینه ­های اجتماعی داستان بانوگشسپ در حماسه­های شفاهی است. داستان زندگی و دلاوری بانوگشسپ، دختر رستم، از قدیم‌ترین روایات حماسی ایران است که علاوه بر بانوگشسپ‌ نامه، در ادبیات عامیانه و حماسه‌های شفاهی ایرانی نیز راه جسته است. این پژوهش بر آن است که با روش توصیفی- تحلیلی به تطبیق حماسه­های شفاهی و کلاسیک داستان بر مبنای چگونگی تکوین شخصیت زن- قهرمان در آنها بپردازد. نتایج این تحقیق بیانگر آن است که با وجود قدمت روایت منظوم، حماسه­ های شفاهی بخش­ های بیشتری از داستان بانو را حفظ کرده یا نقاط خلأ آن را پرورش داده است. سلیقة مخاطب عام و جلب رضایت او، افزایش بن‌مایه‌های تغزلی و عناصر مربوط به افسانه و جادو و عناصر معنوی فرهنگ عامه از جملۀ تفاوت­های متون شفاهی است. الگوی قدرت بخشیدن به زنان قهرمان در شبیه شدن آنها به مردان که محصول فرهنگ پدرسالارانه است، مهم‌ترین بخش الگوی زن- قهرمان در داستان بانوست که در حماسه­ های شفاهی، به علت فاصله با فرهنگ بستة حاکم بر طبقة نخبه، وجوه زنانة شخصیت بانو پررنگ‌تر شده است.

کلیدواژه‌ها

بانوگشسپ‌نامه؛ تحلیل اجتماعی؛ حماسه های شفاهی

مراجع

- آیدنلو، سجاد..(1384). مهین­دخت بانوگشسب سوار. کتاب ماه ادبیات و فلسفه، 45-34.

- آیدنلو، سجاد. (1387. الف). پیشینه مکتوب و چندصدساله برخی روایات مردمی/شفاهی شاهنامه. فرهنگ و مردم، 7(24-25)، 83-74.

-  آیدنلو، سجاد. (1387. ب). پهلوان­بانو. مجله مطالعات ایرانی، 7(13)، 24-11.

- آیدنلو، سجاد. (1388). متون منظوم پهلوانی: برگزیده منظومه­های پهلوانی پس از شاهنامه. تهران: سمت.

- آیدنلو، سجاد. (1391). طومار نقّالی شاهنامه. تهران: به نگار.

- ابراهیمی، معصومه. (1392). بررسی سیر مفهومی دیو در تاریخ اجتماعی و ادبیات شفاهی. دوفصلنامه فرهنگ و ادبیات عامه، 1(2)، 82-53. 

- استاجی، ابراهیم، و صادقی­منش، علی. (1395). بررسی همسنج جدال برسر تصاحب زن در دو اثر حماسی بانوگشسب­نامه و ایلیاد. نشریه ادبیات تطبیقی، 8(14)، 46-23.

- افشاری، مهران، و مداینی، مهدی. (1377). هفت لشکر(طومار جامع نقّالان). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- انجوی شیرازی، ­ابوالقاسم. (1369).فردوسی­نامه. 3ج، تهران: علمی.

- بانوگشسب­نامه. (مؤلف نامعلوم)، تصحیح روح­انگیز کراچی. (1382). تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- بیات، حسین. (1389). محوریت قهرمانان زن در قصه­های عامیانه (تحلیل افسانه­ها به­ مثابه رؤیاهای جمعی زنان). فصلنامه نقد ادبی، 3(11-12)، 115-87.

- حسن­نیا، محمد، و ناظم، ریحانه. (1392). زنان دربار قاجار و مطالعات اقتصادی و اجتماعی با تأکید بر اسناد. پیام بهارستان، 6(22)، 263-220.

- ذوالفقاری، حسن. (1394). زبان و ادبیات عامه ایران. تهران: سمت، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی.

- رستگار فسایی، منصور. (1383). پیکرگردانی در اساطیر. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.

- ریاحی ­زمین، زهرا، و جبّاره ناصرو، عظیم. (1390). آمیزش اسطوره و حماسه در روایتی دیگر از بانوگشسب­نامه. ادب پژوهی، (18)، 170-145.

- سجادی، حسین. (1380). بررسی عوامل دوگانه: ستایش و نکوهش زنان در شاهنامه. تهران: مؤسسه پژوهش فرهنگ، هنر و ارتباطات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.

- سعیدی، مصطفی، و هاشمی، احمد. (1380). طومار شاهنامۀ فردوسی. 2ج، تهران: خوش نگار.

- صداقت­ نژاد، جمشید. (1374). طومار کهن شاهنامۀ فردوسی. 2ج، تهران: دنیای کتاب.

- علیزاده، ناصر، و آیدنلو، سجاد. (1385). بازشناسی مضمون حماسی-اساطیری رویارویی پدر و پسر در روایتی از تذکره الاولیا. فصلنامه پژوهش­های ادبی، (12-13)، 208-191.

- فرای، نورتروپ. (1975). صحیفه­های زمینی. ترجمه هوشنگ رهنما. (1384). تهران: هرمس.

- قاجار، ابوالفتح. (1321ق). رستم­نامه. ن.خ. شماره 16499، کتابخانه مجلس شورای اسلامی.

- کراچی، روح انگیز. (1381). بانوگشسب، پهلوان­بانوی حماسه­های ایران. پژوهشنامه علوم انسانی، (33)، 190-179.

- کریستنسن، آرتور. (1976). آفرینش زیانکار در روایات ایرانی. ترجمه احمد طباطبایی. (1355). تبریز: مؤسسه تاریخ و فرهنگ ایران.

- مارزلف، اولریش. (1984). طبقه­بندی قصه­های ایرانی. ترجمه کیکاووس جهانداری. (1371). تهران: سروش.

- مجمل­التواریخ والقصص. مؤلف نامعلوم(520 ق). تصحیح محمدتقی بهار. (1318). تهران: چاپخانه خاور.

- مختارنامه، آزاده، و واردی، زرین تاج. (1395). بررسی شواهد وضعیت زنان در متون منتخب ادب فارسی (شاهنامه، بانوگشسب­نامه، خسرو و شیرین، گل و نوروز). فصلنامه زن و جامعه، 7(1)، 121-101.

- مزداپور، کتایون، کراچی، روح­انگیز، و خطیبی، ابوالفضل. (1384). نماد زندگی و زایندگی. کتاب ماه ادبیات و فلسفه، 33-22.

- مرداک، مورین. (1990). ژرفای زن بودن (راهکارهای عملی جهت دستیابی به زنانگی گمشده). ترجمه سیمین موحد. (1390). تهران: بنیاد فرهنگ زندگی.

- موسایی، معصومه. (1386). بانوگشسب­نامه و اسطوره آرتمیس. فصلنامه زبان و ادب، (31)، 121-108.